Ադրբէյջանի գիտա-պատմական “ատոմային“ ռումբը

Ադրբէյջանի, ինչպէս նաև իր մեծ եղբօր, Թուրքիայի տափակութիւնն ու լկտիութիւնն էլ չպիտի մեզ հայերիս զարմացնեն, սակայն արի ու տես որ, Ադրբէյջանը ունի անսահման մեծ “գիտական‘‘ պաշարներ մեզ ջարդ ու փշուր անելու:                                                                                                                                                     Ներկայիս “ատոմային“ ռումբն է Ադրբէյջանի գորգերի “իրևանեան“ խուբը: Գիրք-ալբոմը, հրատարակուած է Բաքւում մի խումբ փրոֆեսոր- դոկտորների կողմից: Հրատ. Տարին անյայտ է, սակայն այն ներկայացուել է Ֆրաքֆուրթի միջազգային գրքերի տօնավաճառում (2018) և ցրւել է անվճար անցորդների մէջ, իսկ այժմ AMAZON-ում “Վաճառւում‘‘ է 504,- Եվրոով:                                                                                                     Գիրք-ալբոմը, իբր գորգերի մասին է, սակայն իրականութեան մէջ, ներկայիս ՀՀ-ի տարացքը իր պատմամշակոյթաին հարստութեամբ, ներկայացւում է, որպէս արևմտեան Ադրբէյջանի պատմական անքակտելի մաս:                                                                                                             Գիրքը բաղկացած է շուրջ 112 էջերից, որի 65 էջը նուիրւած է Ադրբէյջանի արևմտեան հատուածի (ՀՀ-ի և Երևանի խանութեան, Ժ.Ք.) պատմութեանը: Գունատիպ է և գրուած է անսահման վատ գերմաներէնով: Արդեօք միւս լեզուներով էլ է հրատարակուել, չգիտենք:                                                                                                    Այնքան առատ են կեղծիքներն ու սուտերը, որ մենք ի վիճակի չենք բոլորը ներկայացնել:Թարգմանաբար ներկայացնում ենք նախ յառաջաբանը, քանզի բաւականին խօսուն է:                                                                                                               ‘‘Ադրբէյջանի պատմաաշխարհագրական տարածքը:

Ադրբէյջան ազգը, որը 20-րդ դարի աւարտին իր պատմական տարածքի  միայն մի հատուածում անկախացաւ, ունի հին և հարուստ պետականութեան պատմութիւն: Պատմական Ադրբէյջանի սահմաններն են՝ հիւսիսում, Կովկասեան մեծ լեռնաշղթան, արևմուտքում՝ Ալագօզ լեռնաշղթան, ներառեալ Գօյչէ լիճը (ենթադրում ենք Սևան լիճը Ժ.Ք.), արևելքում՝ Կասպից ծովը, իսկ հարաւում  Զնջան- Համադանը (Պարսկաստան Ժ.Ք.) և համարւում է ամենահին քաղաքակրթութեան կենտրոններից մէկը:Այսօր Ադրբէյջան ազգը 2-րդ մեծ թուրք ազգն է Անատոլիայի թուրքերից յետոյ: Այս տարածքում, ադրբէյջանական տարածքում, որտեղ զարգացել է ադրբէյջանական պետական աւանդոյթները, առկայ է հարուստ և իւրայատուկ մշակոյթ:Այս պատմաաշխարհագրական շրջաններում ժամանակի ընթացքում զարգացել են Շիրւանը, Մուղանը, Շէքին, Ղարաբաղը, Նախիջևանը, Իրևանը և այլն:

Գուլիստանի (1813) և Թուրքմենչայի պայմանագրերով պատմական Ադրբէյջանի տարածքները բաժանուել են երկու պետութիւնների միջև, որի հետևանքով ստեղծուեցին հիւսիսային (Ռուսական կամ Սովետական) և հարաւային (Պարսկաստանի) Ադրբէյջան հասկացութիւնները: Անմիջապէս  Թուրքմենչայի պայմանագրից յետոյ, Ռուսաստանը ձեռնարկեց Ադրբէյջանի արևմտեան մասը հայկականացնել, արդիւնքում Ադրբէյջանի արևմտեան մասում, իրևանեան խանութեան սահմաներում, առաջին անգամ լինելով հարաւային Կովկասում հիմնւեց մի հայկական  պետութիւն: Այս պրօցեսի հետևանքով մի նոր աշխարհաքաղաքական հասկացութիւն յաւելուեց Ադրբէյջանի տարածքների հետ կապուած, որտեղ ՀՀ-ն է հիմնւել, կոչուեց  արևմտեան Ադրբէյջան (Իրևանեան Ռեգիոն)“:

Ադրբէյջանի կեղծ ու սուտ քարոզչութիւնը ծաւալուն է, չգիտենք որ մէկին անդրադառնանք: Հարկաւ միայն թիրախը մենք չենք՝ Վրաստան (Դաւիթ Գարեջիի     վանքային համալիր), ԻԻՀ “հարավային Ադրբէյջան“ և մասամբ Ռուսաստանը, որի 25 միլլոն իսլամ բնակչութիւնը օրնիբուն թրքականացւում է : Այսուամենայնիւ յոյժ հարուածը ուղղուած է անշուշտ, մեզ հայերիս:

Թուրքերն ու ադրբէյջանցիները ունեն “զէնքեր“, որոնք մեզ “պակասում“ են:

1- Սուտ լուրերի տարածում (մամուլ, գիրք, հեռուստացոյց, ռադիոհաղորդումներ, էլ- կայքեր, համաժողովներ և այլն):

2-Անտեղեակ, հետամնաց և մոլեռանդ հասարակութիւն, որը հաւատում և հաւատարիմ հետևում է ղեկավարութեանը, դառնալով բութ գործիք:

3-Իսլամի չարաշահումը փանթուրքիստական նպատակներով:

Կեղծ լուրերի և հակահայկական քարոզչութեան խմբին կարելի է դասել Ադրբէյջանի վարչապետի յայտարարութիւնը՝ թմրանիւթերի դէմ պայքարի 36-րդ համագումարում, որը տեղի է ունեցել Բաքւում, այս տարուայ Ապրիլ ամսում: “25 տարի է ինչ, ՀՀ բռնագրաուել է Լեռնային Արցախի շրջանը, որը նպաստաւոր տարածք է ահաբեկչութեան և թմրանիւթերի հանար “ իսկ Ալի Հասանովը, նոյն վարչապետի տեղակալը աւելացրել է “ՀՀ-ն ադրբէյջանի բռնագրաւեալ տարածքներում աճեցնում է թմրաբոյսեր, որոնց վաճառքով զէնք է գնում“ (16.04.2019, fa.arannews.com, պարսկալեզու, փանթուրքիստական կայքէջ): Այս ճառերը լսելով, Ի՞նչ են մտածել միջազգային համագումարի մասնակիցները, դժուար է պատկերացնել,և կամ շարունակական “գիտական“ համագումարները, Պարսկաստանի Ատրպատական նահանգի ադրբէյջանալեզու քաղաքներում, “Արցախը (Ղարաբաղը)պատկանում է իսլամական աշխարհին“ թեմայով:

Հարկաւ,պէտք չէ անդրադառնալ բոլոր անհեթութիւններին, սակայն կան պարագաներ, որոնք մտահոգիչ են: Օրինակ՝ Բեռլինի պետական Ազատ Համալսարանի գրադարանում առկայ են շուրջ 7 գիրք, արցախեան հակամարտութեան թեմայով, բոլորն էլ հրատարակուած ադրբէյջանի ծախսերով, գերմանացի հեղինակների կողմից և չկայ որևէ մի գիրք հայանպաստ և կամ չէզոք հեղինակի կողմից գրուած: Հիմա պատկերացնենք՝ ուսանողը գրում է գիտական աշխատանք, նախկին Սովետական Միութեան սառեցուած տարածքների հակամարտութեան մասին: Յստակ է չէ,՞ թէ արդիւնքը ինչ է լինելու:

Այս ու նման խնդիրների մասին բազմիցս փորձել ենք խօսել, նախկին ՀՀԿ իշխանութեան պատասխանատուների հետ, Ապարդիւն: Քանի որ, ԳԿ նախարարն էր Արմէն Աշոտեանը և կամ սփիւռքի առաջին և վեջին նախարարուհին՝ Հրանուշ Յակոբեանը: Յեղափոխական  նոր նախարարն էլ հետևեց Տիկին Յակոբեանի աւանդոյթին: Երբ Բեռլին էր ժամանել ժամանակ չգտաւ հանդիպելու աշխարհահռչակ Դոկտ. Տիկին Հոֆմանին և կամ Ազատ Համալսարանում հայագիտութեամբ զբաղւող երկու դասախօսներին, այլ գնաց Հալլէ քաղաք, մասնակցելու “Մաշտոց“ կենտրոնի հիմնադրման 20-ամեակին, պարգևեց հերթական շքանշանը և վերադարձաւ Երևան:

Սփիւքահայութեան հետ Մշակոյթային Կապի Կոմիտէի շնորհալի նախագահներ՝ Համազասպեան, Դալաքեան… ձեր պայծառ յիշատակը յաւերժ:

Այս բոլորը ի միջի այլոց:

Վերադառնանք թուրք-ադրբէյջանական կեղծարարութանը: Ընթացիկ տարուայ Փետրւարին, տեղի ունեցաւ Թեհրանում մի լուսանկարների ցուցահանդէս նուիրւած “Խոջալուի ցեղասպանութեանը“, որտեղ ի միջի այլոց ցուցադրւում էր մի յայտնի լուսանկար, հայոց ցեղասպանութիւնից, որպէս փաստ: Ազարիհա, պարսկալեզու կայքը (www.azariha.org, [email protected]), անդրադարձաւ այս խայտառակութեանը և գրեց “Որտեղի՞ց է ակունք առնում այս երկրի անսահման կեղծարարութիւնը“ և պատասխանում գրում է՝ “Ճշմարտութիւնն այն է որ, այս երկրի հիմքը դրուած է սուտի և գողութեան վրայ: Երկիր, որի անունը, գողութեան արդիւնք է (ԻԻՀ-եան Ատրպատականի նահանգ, Արաքս գետից հարավում), ուրեմն գոյատևելու համար շարունակ պէտք ունի սուտի և պատմութեան կեղծարարութեան“:

Փաստ: Բերենք մի քանի օրինակ գիրք-ալբոմի պատկերներից

 

Էջ 4: Գառնի հեթանոսական տաճար:

Մակագրութին: Հին թրքական տաճար“Գեռնի պալատը“: Բազմաստուած տաճար բիւզանդական ոճով: “Թիրիդատի գահ“: մ.թ.ա. I դ., կառուցուել է Արման թագաւոր Թիրդաթ I-ի կողմից, 14-րդ դարում վերակառուցւել է Հուլաքու Խանի կողմից:

 

============================================================================

Էջ 5: Արբիունի պալատ:

Կառուցւել է մ.թ.ա 782–ին, հին թրքական թագաւոր Արգիշտի I-ի կողմից:

 

===========================================================================

 

Էջ 8: Աղուանական Այրիվենգ տաճար,1214 Գիրշբուլաղի շրջան, Էլլար:

 

Էջ 8: Քարէ սնդուկ, 15-ից 16 դար, Սանգսուրի շրջան, Սիսեան, Ուրուգ գիւղ:

Արձանագրութիւնը արաբատառ ադրբէյջաներէնով: “Այս գերեզմանում է հանգչում Օղուլ իբն Մուրադը, 963 (1555)“:

(պատկերում, արաբատառ ադրբէյջաներէնը տեսանելի չէ Ժ.Ք.)

 

Էջ 17: Մեծ ու փոքր սարեր, դիտուած Իրևանի պալատից (Dubua de Mon Pere, 19-րդ դար):

 

 

(մեծ ու փոքր սարեր, այսինքն Սիսն ու Մասիսը և կամ Արարատները Ժ.Ք.):

Գիրք-ալբոմի միւս բոլոր պատկերների բացատրութիւները նոյնպէս խեղաթուրուած են:

 

Ժիրայր Քոչարեան, Ապրիլ 2019