ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- Միացեալ Նահանգներու նախագահ Ճօ Պայտըն Ապրիլ 2021ին երկարաձգեց Ատրպէյճանին ռազմական սարքեր եւ զինամթերք վաճառելու արգելքի կասեցումը: Ըստ Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարար Էնթընի Պլինքընի՝ Պաքու զինամթերքի արտածումը կարեւոր է միջազգային ահաբեկչութեան դէմ պայքարին մէջ Ուաշինկթընի ջանքերուն սատարելու տեսանկիւնէն, սակայն մեծ թիւով փորձագէտներ եւ քաղաքական գործիչներ կասկածամտութեամբ կը մօտենան Սպիտակ տան դիրքորոշման նպատակայարմարութեան: Մասնաւորապէս քոնկրեսական Ատամ Շիֆ, քննադատելով Ատրպէյճանին զէնք մատակարելու արգելքը վերացնելու որոշումը՝ կ՛արձանագրէ, որ Ատրպէյճանի իշխանութիւնները, պարբերաբար ռազմական աջակցութիւն ստանալով Միացեալ Նահանգներէն կամ Եւրոպական Միութեան անդամ որեւէ երկիրէ՝ ոչ միայն կը ծածկեն այն փաստը, որ Լեռնային Ղարաբաղի մէջ զինամթերքը պիտի գործածուի հայերուն դէմ, այլ նաեւ այդ զէնքի որոշ մաս մը կը ծախուի երրորդ երկիրներու, ահաբեկիչներու կամ սեւ շուկայի մէջ:
Ռազմական եւ պաշտպանական լուրերու պուլկարական հետազօտական ու վերլուծական «Bulgarian Military» հարթակը «Ատրպէյճանական Սեւ Շուկայ. Ո՞ւր Կ՛երթան Արեւմուտքի Զէնքերը» խորագիրով գրութեամբ կ՛անդրադառնակ Ատրպէյճանի կողմէ սեւ շուկային մէջ զէնք վաճառելու փաստին` փորձելով հասկնալ, թէ որքանո՛վ նպատակայարմար է Արեւմուտքի երկիրներուն կողմէ զէնքի վաճառքը Ատրպէյճանին, եւ թէ անոնք ո՛ւր եւ ի՛նչ նպատակներով կը գործածուին:
«Շատ ապացոյցներ են արդէն հրապարակուել, որոնք ցոյց են տալիս Ադրբեջանի կողմից սեւ շուկայում զէնքի անօրինական շրջանառութեան փաստը: Օրինակ, Բաքուն 2017 թուականին, որպէս կանոնաւոր զօրավարժութիւնների մաս, ցոյց տուեց չեխական MLRS RM-70 համազարկային կրակի ռեակտիւ (հակազդող) համակարգեր, ինչը, համաձայն չեխ պաշտօնեաների յայտարարութիւնների, այդ երկիրը պարզապէս չէր կարող ունենալ` հաշուի առնելով Չեխիայի Հանրապետութեան գործող օրէնքները: Այդ ժամանակ Հայաստանն արդէն իսկ բարձրաձայնում էր Լեռնային Ղարաբաղում այդ ռազմական համակարգերի յայտնուելու մասին, եւ այդուհանդերձ Չեխիայի արտաքին գործերի նախարարութիւնը պաշտօնապէս յայտարարեց նման գործարքի անհնարինութեան մասին: Որպէս արդիւնք, ռազմական փորձագէտները սկսեցին տեսակէտներ յայտնել այն մասին, որ զինամթերքը ձեռք է բերուել ապօրինի ճանապարհով», կը գրէ «Bulgarian Military»։
«Հարթակը փաստում է, որ շատ վերլուծաբաններ հիմնաւոր կասկածներ ունեն, որ Բաքուն Սիրիայում եւ այլ թէժ կէտերում զէնք ու զինամթերք է մատակարարում «Իսլամական պետութիւն» ահաբեկչական կազմակերպութեան զինեալներին: Այդ մասին հետաքննական յօդուած հրապարակեց բուլղարացի լրագրող Դիլեանա Գայթանջիեւան` բացայայտելով Anonymous Bulgaria հաքերային խմբի կողմից ստացուած գաղտնի տեղեկատուութիւնը, համաձայն որի, ադրբեջանական Silk Way Airlines աւիաընկերութիւնը զինամթերք է տեղափոխել Սաուդեան Արաբիա, իսկ այդ երկրից զէնքը փոխանցուել է Եմէնի սաուդամէտ ուժերին, Սիրիայի ջիհադիստներին, ինչպէս նաեւ տեղափոխուել Մալի, Բուրկինօ Ֆասօ եւ Աֆղանստան: Ուշագրաւ է, որ այս տեսակէտը պաշտպանում են նաեւ Ադրբեջանի ընդդիմադիր վերլուծաբանները: Համաձայն Timeturk գործակալութեան տուեալների` Ադրբեջանը ձեւաւորել է «Մահմութ» զինեալ խմբաւորումը, որը մասնակցում է Սիրիայում Բաշար Ասադի դէմ ռազմական գործողութիւններին: Ադրբեջանի կողմից ձեռք բերուած զէնքերի մեծ մասը նմանօրինակ խմբաւորումների միջոցով, ոչ առանց թուրքական կողմի աջակցութեան, յայտնւում է «Իսլամական պետութիւն» խմբաւորման ձեռքում ու այդպիսով տարածւում ողջ աշխարհում», կը տեղեկացնէ «Արմէնփրէս»ը:
«Հետեւաբար առաջանում է ողջամիտ հարց` արդեօք Միացեալ Նահանգներին անհրաժեշտ են նմանօրինակ օրէնքներ, որոնք օրինականացնում են աւտորիտար (մենատիրական) ռեժիմներին (վարչակարգերուն) զինամթերքի մատակարարումը: Ամերիկացի պատմաբան, Antiwar վերլուծական կայքի խմբագիր Դանիէլ Լարիսոնը վստահ է, որ Միացեալ Նահանգներ դրա կարիքը չունի: Նա կոչ է արել Վաշինգտոնին սկսել մշակել իրաւական մեխանիզմներ, որոնք թոյլ կը տան արգելել ՆԱՏՕի զինամթերքի մատակարարումն Ադրբեջանին, քանի որ Բաքուին ռազմական աջակցութեան ցուցաբերումը իրական վտանգ է Կովկասում իրադրութեան խաթարման տեսանկիւնից:
Այսինքն, եթէ Միացեալ Նահանգներն եւ եւրոպական երկրներն իսկապէս ցանկանում են արդարացնել արտաքին քաղաքական ոլորտում մարդու իրաւունքների պաշտպանութեան իրենց յանձնառութիւնը եւ հակազդել միջազգային ահաբեկչութեանը, նրանք պէտք է սկսեն բարեփոխել իրենց օրէնսդրական համակարգերը, մասնաւորապէս, դադարեցնելով ցանկացած ռազմական աջակցութիւնն Ադրբեջանին», կը նշէ «Bulgarian Military»ն:
«Հարթակն անդրադարձել է նաեւ փաստին, որ Սիրիայում թուրքերի կողմից աջակցութիւն ստացող զինեալ խմբաւորման անդամներն ադրբեջանական կողմից յայտնուել էին 2020 թուականի Արցախում ծաւալուած պատերազմական գործողութիւնների կենտրոնում: Վաշինգտոնում գործող CNA հետազօտական կենտրոնի ռազմական փորձագէտ Մայքլ Քոֆմանի կարծիքով` օգտագործելով «Իսլամական պետութիւնէ եւ «Ալ-Քայիդա» ահաբեկչական խմբաւորումների հետ սերտ կապերի մէջ գտնուող սիրիացի զինեալներին Արցախում` Ադրբեջանը նպատակ է ունեցել նուազագոյնի հասցնելու սեփական կորուստները: Իսկ Վաշինգտոնում գործող մէկ այլ կենտրոնի` Center of global policy-ի, փորձագէտ Էլիզաբեթ Ցուրկովը, ով հարցաքննել է հակամարտութեանը մասնակից մի քանի տասնեակ սիրիացիների, հաստատում է, որ նրանք արցախեան վերջին պատերազմում օգտագործուել են որպէս «թնդանօթի միսի` մասնաւորապէս հարաւային հատուածներում ռազմական գործողութիւնների ժամանակ», կ՛ըսէ «Արմէնփրէս»ը:
«Կասկածից վեր է, որ թուրքական իշխանութիւններն Ադրբեջանի հետ մարտահրաւէր են նետել համաշխարհային հանրութեանը` բացայայտ շահագործելով ջիհադիստներին: Բաքուն հազիւ թէ կարողանայ մաքրել հեղինակութիւնն ահաբեկիչների հետ համագործակցութեան ստուերից, համագործակցութիւն, որի նպատակն էր գրաւել Լեռնային Ղարաբաղը: Իսկ Հիւսիսատլանտեան դաշինքում Թուրքիայի գործընկերներն իրենց հերթին պէտք է մտածեն, թէ որքանով է նպատակայարմար յետագայ ռազմական ու տեխնիկական համագործակցութիւնն Անկարայի հետ, յատկապէս Յունիսին ռազմական համագործակցութեան վերաբերեալ ադրբեջանա-թուրքական համաձայնագրի կնքման ֆոնին, որը Բաքուի համար ընդլայնում է ՆԱՏՕի ժամանակակից զէնքերի հասանելիութիւնը: Ո՞վ իմանայ` վաղն ում դէմ դրանք կարող են օգտագործուել», կ՛եզրափաէ «Bulgarian Military»ի յօդուածը: