«Պանթուրքիստական Նախագիծը Թուրքերը Հիմա Ջաւախքում Անում Են Առանց Պատերազմի»
Վարեց՝ ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ
Սամցխէ Ջաւախքի Մեդիա վերլուծական կենտրոնի տնօրէն Էդուարդ Այվազեանը «Թերթ»ի հետ զրոյցում անդրադառնում է Ջաւախքում թուրքերի եւ ադրբեջանցիների ներկայութեան շնորհիւ ժողովրդագրական պատկերի փոփոխութիւններին: Ըստ վերլուծաբանի՝ թուրքերը ոչ միայն Բաքու–Թբիլիսի–Կարս երկաթգծին կից սրճարաններ, ռեստորաններ, ենթակառուցուածքներ ու յարակից տարածքներում մզկիթներ են կառուցում, այլեւ հասարակաց տներ, որոնք ապահովում են թուրք-ադրբեջանական կայուն ու օրըստօրէ աւելացող ներհոսք:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Պարոն Այվազեան, Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, ըստ փորձագէտների, ոչ միայն Բեռլինեան պատ է դարձել Ջաւախքի ու Հայաստանի միջեւ, այլեւ նկատելիօրէն աշխուժացրել է հայաբնակ Ջաւախքում թուրք-ադրբեջանական ներկայութիւնը, ինչը սպառնում է մօտակայ տարիներին նաեւ ժողովրդագրական պատկեր փոխել: Համաձա՞յն էք գնահատականների հետ:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Բեռլինեան պատի առումով՝ ոչ, բայց, այո, թուրքերն ու ադրբեջանցիները, որոնք գնալով աւելանում են, ձգտում են նրան, որ Ջաւախքը թուրքացուի: Սա է հիմնական վտանգը: Հայաստանի հիւսիսային սահմանով Հայաստանի ելքը դէպի արտաքին աշխարհ սա է, գիտէք՝ մի կողմից Թուրքիան է, միւս կողմից Ադրբեջանը, Իրանի սահմանին եւս ունենք 10-15 միլիոնանոց թուրքական բնակչութիւն, եւ փաստացի, իրենք ուզում են շրջափակման մէջ վերցնել Հայաստանի Հանրապետութիւնը: Սա իրենց քաղաքականութիւնն է. այն, ինչն իրենց չյաջողուեց որպէս պանթուրքիստական ծրագիր իրականացնել Ցեղասպանութեան ժամանակ, հիմա առանց պատերազմի՝ տնտեսական նախագծերով անում են՝ իրենց ներկայութիւնն աւելացնել Ջաւախքում: Ու այդպէս միանալով՝ մի փոքրիկ միջանցք են ստեղծել: Սա, հիմնականում տնտեսական էքսպանսիա (ծաւալում-Խմբ.) է:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Նաեւ նշւում է, որ Բաքու–Թբիլիսի–Կարս երկաթուղուն կից ենթակառուցուածքներ են ստեղծում, ռեստորանների, սրճարաններ կառուցում:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Ինչո՞ւ միայն սրճարաններ, նաեւ հասարակաց տներ, իրենց մօտ արգելուած է, եւ, ցաւով եմ նշում, իրենք իրենց վայելքների համար գալիս են մեր շրջան ու իրենց այդ ողջ բիզնես ինդուստրիան (գործառնութեան ճարտարարուեստը-Խմբ.) լցրել են մեր մօտ: Ոչ միայն մեր շրջան. Բաթումն էլ վերածուել է մի մեծ միջանցքի, որն իրենց համար ապահովում է կայուն ու օրէցօր աւելացող ներհոսք:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Իսկ մարդկանց ուժով ազգերի ժողովրդագրական պատկերը ձեր հայեացքով՝ ինչպէ՞ս է փոխուել, առաջ ի՞նչ յարաբերակցութիւն էր թուրքերի, ադրբեջանցիների, հայերի ու վրացիների, հիմա՝ ինչ:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Օրինակ՝ Ախալցխայի շրջանում, գիտէք, թուրք մցխեթցիներ կան, մահմեդականներ, որոնց Ստալինի ժամանակ աքսորել էին: Յետոյ նրանց մի մասը վերադարձաւ եւ հիմա իրենց ներկայութիւնը Ախալցխայում կազմում է շուրջ հարիւր մարդ: Ասել, թէ շատ մեծ է նրանց թուաքանակը, չի կարելի, բայց նրանք շատ խիտ բնակեցուած են թաղամասերում եւ իրենց անընդհատ Ադրբեջանից ու Թուրքիայից օգնութիւն է գալիս: Օրինակ՝ երկու տարի առաջ Թուրքիան նրանց նուիրեց մեղուի փեթակներ, եւ դրանց բոլորի վրայ կարելի էր տեսնել թուրքական փոքրիկ դրօշներ: Դա երեւացող մասն է: Իրականում իրենց շատ են օգնում անասնապահութիւնը, հողագործութիւնը զարգացնելու անուան տակ: Թուրքական մամուլն էլ կարդալով կը տեսնէք, թէ ինչպէս անընդհատ խրախուսում են վերադառնալ Ախալցխա՝ խոստանալով ինչպէս ադրբեջանական, այնպէս էլ թուրքական աջակցութիւն: Այսինքն՝ իրենց նպատակն է, որ Սամցխէ Ջավախքում անպայման թուրք-ադրբեջանական ներկայութիւնն աւելանայ:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Ո՞րն է իրենց նպատակը՝ Հայաստանն օղակման մէջ պահելը, թէ նաեւ վրացական հողերը զաւթելը:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Իրականում ժամանակները, երբ պատերազմով ինչ-որ բան էին զաւթում, անցել են, հիմա իրականում ամէն ինչ որոշում է տնտեսութեան հզօրութիւնը. իրենք ներդրումներ են անում, տներ կառուցում, մզկիթներ: Այստեղ հիմա բազմաթիւ մզկիթներ են կառուցուել, վերականգնուել եւ իրենց հոգեւոր ներկայութիւնը եւս Ջաւախքում ամրապնդուել է: Խօսքը տեղացի մահմեդականների մասին է, որոնք շատ սերտ կապեր ունեն Թուրքիայի հետ: Միւս կողմը, գիտէք, Բաթումին է: Գիտէք՝ Ադիգենի շրջանը ընդգրկուած է Ջաւախքում, բայց Ջաւախքի ու Աջարիայի մէջտեղում, մի փոքրիկ հատուած կայ, որտեղ արդէն իսկ մահմեդական բնակչութիւն է: Մնացել են Ախալցխան, Ախալքալաքը եւ Նինոծմինդան եւ, երեւի թէ, այստեղ էլ նպատակը նոյնն է: Շատ մեծ է հաւանականութիւնը, որ այս երկաթգծի կառուցմամբ շատ շուտով նոր ադրբեջանական ու թուրքեր կ՛աւելանան:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Իսկ իրենց հայաբնակ բնակչութեան նկատմամբ ագրեսի՞ւ են պահում: Գիտեմ, որ անասուններ են գողանում, նման դէպքերը շատացե՞լ են, հնարաւոր է, որ յատկապէս երկաթգծի կառուցումից յետոյ աւելանան:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Անասունների գողութիւնը հիմնականում Ախալքալաքի շրջանում է գրանցւում: Բայց չէի ասի, որ սա կապուած է թուրքական ներկայութեան հետ: Աւելի շատ, կարծում եմ, որ սահմանները նորմալ չեն վերահսկւում եւ, դա առաջին դէպքը չէ. մի քանի տարի առաջ եւս ականատես եղանք, թէ ինչպէս Ջաւախքից բազմաթիւ անասուններ էին գողացել, անցկացրել սահմանով Թուրքիա:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Իսկ վրացիներն իրենց երկրում դեմոգրաֆիական (ժողովրդագրական-Խմբ.) պատկերի այս փոփոխութեանն ինչպէս են արձագանգում: Վտանգներ տեսնո՞ւմ են:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Վրաց հասարակութեան մէջ այդ գիտակցութիւնը նոր-նոր է արթնանում, բայց հիմնականում նրանք շատ խորը չեն գիտակցում: Բայց, այո, կան դժգոհութիւններ, որ անընդհատ թուրքական հոսք կայ ու այն աւելանում է:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Նշեցիք՝ Թուրքիան ու Ադրբեջանը ինչ ծրագրեր են իրականացնում, իսկ Հայաստանի իշխանութիւններից այս առումով ի՞նչ էք ակնկալում: Նախ, ասէք՝ ինչ է արւում:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Մենք մէկ անգամ չէ, որ Հայաստանի իշխանութիւններին կոչ ենք արել՝ վարել նոյն քաղաքականութիւնը, որը Թուրքիան ու Ադրբեջանն են ուզում իրականացնել: Մեզ պէտք է տնտեսապէս ամրապնդել այդ շրջանը: Տնտեսապէս ամրապնդելը միակ ճիշդ ճանապարհն է: Այսինքն՝ մարդիկ իրենց ապահով զգան, աւելի լաւ պայմաններ ունենան, որ չարտագաղթեն: Իսկ հայերի արտագաղթը շատ ահաւոր է լինելու՝ թէ՛ Հայաստանի եւ թէ Վրաստանի համար. սխալ է կարծել, որ հայերի տեղը վրացիներն են զբաղեցնելու: Ցաւօք, վրացիները չունեն այն մարդկային ռեսուրսը, որ Ջաւախքից արտագաղթած հային փոխարինի քրիստոնեայ վրացին: Այս տեղը լրացնելու են մահմեդական թուրքերը: Ուստի, սա թէ՛ Հայաստանի, թէ՛ Վրաստանի ազգային անվտանգութեան հարց է: Դրա համար Հայաստանը պէտք է կարողանայ տնտեսական հզօր ծրագրեր իրականացնել Ջաւախքում:
ԱՆՈՅՇ ԴԱՇՏԵՆՑ.- Օրինաչա՞փ էք համարում, որ Հայաստանը դուրս մնաց Բաքու–Թբիլիսի–Կարս նախագծից:
ԷԴՈՒԱՐԴ ԱՅՎԱԶԵԱՆ.- Գիտէք՝ Ադրբեջանն ամէն կերպ ձգտում էր դրան, դա հասկանալի է, բայց միւս կողմից, իրենք աւելի խոցելի են դառնում: Այսինքն՝ նման դէպքում, եթէ Աստուած մի արասցէ, պատերազմական իրավիճակ լինի Ադրբեջանի ու Հայաստանի միջեւ, շատ հեշտ Հայաստանը կարող է խոցել թէ՛ Բաքու-Թբիլիսի–Ջէյհանը, թէ՛ այս երկաթգիծը Ադրբեջանի տարածքում. կրկնում եմ՝ Ադրբեջանի, որովհետեւ Վրաստանը բարեկամ ու դաշնակից պետութիւն է: