Շահան Գանտահարեան
Առաջին հայեացքով օրինապահ կը թուի, որ Ժետտայի վեհաժողովը քննարկած ըլլայ բարի դրացնութեան կանոններուն կառչած մնալու սկզբունքները: Օրակարգը հիմնականին մէջ անվտանգութեան հարցերն են եւ անոր հետ անմիջականօրէն կապուած առեւտրատնտեսական յարաբերութիւնները: Այս բոլորին մէջ անշուշտ արաբական երկիրներ – Թել Աւիւ յարաբերութիւններու հաստատումն ու բնականոնացումը կը շարունակեն մնալ առանցքային բաժինը: Միացեալ Նահանգներու միջնորդութեամբ եւ ինչու չէ ճնշումով ու թելադրանքով երկիր առ երկիր գործընթացը կ՛առաջնորդուի դէպի դիւանագիտական յարաբերութիւններու հաստատում:
Անվտանգային առումով անորոշութիւնը կը շարունակէ յամենալ Թեհրանի ուղղութեամբ: Մէկ կողմէ Ռիատ-Թեհրան փրոքսի պատերազմները յանգեցնելու, միւս կողմէ հիւլէական բանակցութիւններու շուրջ անհամաձայնութիւնները ընդգծելու, այդուհանդերձ բանակցութիւնները շարունակելու դասական մօտեցումները կը կրկնուին:
Անդրադարձ կայ բնականաբար Ուքրանիոյ պատերազմին, եւ անոր դիմաց դիրքորոշումները համակարգելու թելադրանքները ընդգծելիօրէն առկայ են:
Հոս արդէն մօտեցանք թաքնուած կէտին կամ խնամքով անուշադրութեան մատնուող բուն հանգոյցին: Սէուտական Արաբիոյ արտաքին գործոց նախարարը կը յայտարարէր, որ քարիւղի արտադրման հարցը չէ քննարկուած վեհաժողովին ընթացքին:
Տարակուսելի է յայտարարութեան բովանդակութեան իրաւացիութիւնը: Վեհաժողովին վայրը ինքնին աշխարհաքաղաքական մակարդակով քարիւղի կարեւորագոյն արտադրամաս է:
Ուքրանիոյ պատերազմէն ետք այդ արտադրամասին կարեւորութիւնը կրկնապատկուած է: Աշխարհաքաղաքական կեդրոններ այլընտրանքային շուկաներու որոնումներու մէջ են:
Ռուսիոյ դէմ պատժամիջոցային քաղաքականութիւն կիրարկողները առաւելագոյնս պիտի բնականոնացնեն ուժանիւթ արտահանող երկիրներուն հետ յարաբերութիւնները: Խնդիրը ո՛չ միայն Ռուսիայէն ուժանիւթային կախեալութենէն դուրս գալն է, այլ նաեւ ռուսական շուկան հարուածելը: Այս տրամաբանութեամբ ալ կ՛ընկալուի Եւրոպական յանձնաժողովի նախագահի այցելութիւնը Ազրպէյճան: Մանաւանդ երբ նկատենք անոր այցին ընկերակցողին հանգամանքը` Եւրոպական Միութեան ուժանիւթային հարցերով յանձնակատար:
Մինչեւ հոս դիտանկիւնը տարածաշրջանային եւ աշխարհաքաղաքական էր. հիմա փորձենք աշխատցնել հայկական ոսպնեակը:
Գրեթէ միաժամանակ տեղի կ՛ունենան Միացեալ Նահանգներ – Սէուտական Արաբիա եւ Եւրոպական Միութիւն – Պաքու ուժանիւթային նոր գործարքներու նախապատրաստական աշխատանքները, ինչ որ համակարգումի փաստը կ՛ընդգծէ եւ թիրախային նոյնութիւնը:
Պաքուն այժմ Ռուսիան հարուածելու ծրագիրին նպաստելու դիրքին վրայ է: Պաքուն, մանաւանդ Հարաւային Կովկասի մէջ ստեղծուած կացութենէն ետք, ինքնուրոյն չի կրնար երթալ նոր գործարքի: Անպայման անհրաժեշտ է Անգարայի համաձայնութիւնը: Այն Անգարային, որ Մոսկուայի հետ ռազմավարական մերձեցումով նոր գոյավիճակ ստեղծած է Հարաւային Կովկասի մէջ:
Պաքուի ձեռքով Մոսկուային հասցուած հարուածը ուրեմն իր հետեւանքը կրնայ ունենալ ռուս-թրքական համաձայնական գիծին վրայ: Իսկ այդ գիծի ամէնէն զգայուն կէտը Արցախն է: Այդ գիծը կ՛երկարի Նախիջեւանէն մինչեւ Ազրպէյճան եւ կ՛անցնի Սիւնիքէն:
Չի բացառուիր, որ այլընտրանքային շուկայ դառնալու նոր պարանաձգութեան առեւտուր մը ղեկավարուի Անգարայի կողմէ: Անգարան նոր խաղաթուղթ մը ունի իր մրցակից-գործակիցին դէմ` Պաքուէն ակնկալուած դիրքորոշումները հեռակառավարելով:
Ի դէպ, այս խաղաթուղթը միայն Ռուսիոյ նկատմամբ չէ, այլ նաեւ Արեւմուտքին: Անոր ձեռք բերելիք արդիւնքները կրնան վերադառնալ միջինարեւելեան տարածաշրջան թէ՛ Ռուսիայէն եւ թէ՛ Արեւմուտքէն կանաչ լոյս ստանալու պահանջով` Թուրքիոյ սահմանամերձ շրջաններուն մէջ անվտանգութեան գօտիներ ձեւաւորելու ծրագիրը գործարկելու համար:
Ժետտայէն Հարաւային Կովկաս առեւտրական նոր գործարքներու համապատկերն է, որ տեսանելի է: