«ՍԻՎԻԼՆԵԹ»Ի ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄԻ ՀԵՏ
Վերջերս, Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի նախագահութեամբ տեղի ունեցած՝ Բարձրագոյն խորհրդակցական մարմնի նիստի ժամանակ որոշուել էր, որ պէտք է Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման դէմ պայքարի համար նոր կառոյց ստեղծել: Թեմայի շուրջ «Սիվիլնեթ»ը զրուցել է ԱՄՆ Մասաչուսեթսի «Քլարք» համալսարանի պրոֆեսոր, յայտնի թուրք ցեղասպանագէտ Թաներ Աքչամի հետ:
«ՍԻՎԻԼՆԵԹ».- Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը բարձրագոյն խորհրդակցական մարմնի նիստի ժամանակ յանձնարարել է «Հայոց Ցեղասպանութեան պնդումներին պատասխանելու եւ ռազմավարութիւն մշակելու համար ստեղծել քաղաքացիական նոր անկախ մարմին»: Այդ կապակցութեամբ «Ֆէյսբուք»ում ձեր բարձրացրած հարցը ձեզ եմ ուղղում՝ ինչո՞ւ եւ ինչո՞ւ հիմա:
ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ.- Կարծես թէ, երկու պատճառ է նշմարւում: Առաջին՝ չկայ յատուկ պատճառ, գործ ունենք պետութեան աւանդական գործելաոճի հետ: Բացի այդ, 2000-ականների սկզբին Ազգային անվտանգութեան խորհրդին կից ստեղծուել էր «Հայկական անհիմն պնդումների դէմ պայքարի համակարգող մարմինը» (ASIMKK): Կառավարման նախագահական համակարգի անցման հետ մէկտեղ այս կառոյցը վերացուեց: Այդպիսով, մնում էր երկու բան անել. կամ ասել, որ նման կառոյցի կարիք չկայ, եւ փաստօրէն հաւանութիւն տալ ASIMKK-ի փակմանը կամ էլ փոխարէնը փորձել աւելի լաւ կառոյց ստեղծել: Նախընտրեցին երկրորդ տարբերակը:
Երկրորդ պատճառը եւ ըստ իս ամենակարեւորը՝ 2023 թուականն է: 2023-ը թէ՛ Թուրքիայի հիմնադրման 100-ամեակն է, թէ՛ ընտրութիւնների տարի է: «Արդարութիւն ու Զարգացում» եւ «Ազգայնական Շարժում» կուսակցութիւններից բաղկացած կոալիցիան (համախոհութիւն- Խմբ.) (ԱԶԿ-ԱՇԿ կոալիցիա) ինչ գնով էլ լինի՝ ձգտելու է յաղթել ընտրութիւններում: Դրան տանող ճանապարհներից մէկն էլ 2023-ի ընտրութիւններին հանրապետութեան հիմնական խնդիրներն ընդգրկող «համակողմանի» ծրագրով հանդէս գալն է: Հայկական հարցը hանրապետութեան կարեւոր խնդիրներից մէկն է. ԱԶԿ-ԱՇԿ կոալիցիան փորձում է հարցի վերաբերեալ հանդէս գալ համակողմանի ծրագրով եւ ցոյց տալ, թէ ընդդիմութիւնից աւելի լաւն է: Այդ պատճառով սխալ չի լինի այս նոր քայլը համարել «հայկական նախաձեռնութիւն»:
Կարեւորը հետեւեալ հարցն է. ընդդիմութիւնը չի կարողանալու որեւէ բան ասել այս «նախաձեռնութեան» դէմ, որովհետեւ կառավարութիւնն այն ներկայացնելու է որպէս համազգային գործ, ինչի հետեւանքով ընդդիմութիւնը հակադրուելու փոխարէն ստիպուած է լինելու աջակցել դրան: Իսկ դա իշխանութեան համար մեծ առաւելութիւն է:
«ՍԻՎԻԼՆԵԹ».- Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ կարող է անել այս նոր կառոյցը, Թուրքիայի ժխտողական քաղաքականութեան մէջ փոփոխութիւն սպասո՞ւմ էք:
ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ.- Կախուած է նրանից, թէ ինչ էք հասկանում՝ փոփոխութիւն ասելով: Կ՛ուզէի առանձնացնել երեք կէտ:
Առաջին՝ նոր կառոյց ստեղծելու որոշման հիմքում ընկած է հինգ համալսարանների պատրաստած համատեղ զեկոյցը: Չգիտենք, թէ ինչ է այն պարունակում: Սակայն կարող ենք ենթադրել, որ առնուազն մի շարք հարցերի շուրջ «մտածել են» ու որոշ «նոր նախաձեռնութիւններով» են հանդէս գալու:
Երկրորդ՝ հէնց նոյն օրերին մամուլում տեղեկութիւն տարածուեց, որ Անիի աւերակների մօտ գտնուող յայտնի Մետաքսի ճանապարհի կամուրջը վերանորոգուելու է: Անցած տարիներին հայ-թուրքական հաշտեցման փորձեր անող միջազգային մի շարք կառոյցներ կամրջի վերանորոգման համար դիմել էին թուրքական կառավարութեանը, սակայն այդ առաջարկները մերժուել էին: Այժմ հէնց Թուրքիան է որոշել նման նախաձեռնութեամբ հանդէս գալ, ինչը բազմանշանակ փաստ է:
Երրորդ՝ միջազգային հարթութիւնում Թուրքիայի փակուղային դրութիւնն է: Ո՛չ ակադեմիական աշխարհում, ո՛չ քաղաքական հարթութիւնում չկայ մէկը, որ Թուրքիայի թէզերը լուրջ ընդունի: Սրանից 5-10 տարի առաջ ակադեմիական աշխարհում հետեւեալ միտքը, թէ «խնդիրը երկու կողմ ունի, եւ այս երկու կողմը տարբեր տեսակէտներ ունեն, այդ պարագայում պէտք է կողմերից հաւասար հեռաւորութիւն պահպանել ու յարգել նրանց տեսակէտները», դեռ կողմնակիցներ ունէր: Սակայն այսպէս մտածող արդէն գրեթէ չի մնացել: Ակադեմիական հաստատութիւններում թուրքական կառավարութեան թէզերը համարում են հերթական ժխտողական տեսակէտ ու լուրջ չեն ընդունում:
Քաղաքական հարթութիւնում համանման իրավիճակ է: Թուրքիան կորցրեց իր ամենակարեւոր ամրոցը՝ ամերիկեան Կոնգրեսը: Արեւմուտքում կարծես թէ չի մնացել մի երկիր, որը չի ընդունում Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Նոյնիսկ իսլամական երկրներն են սկսել ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Կարող ենք ասել, որ Ցեղասպանութեան հարցում Թուրքիան բոլոր տեսակէտներից մեկուսացման մէջ է:
Այս ամէնը նշանակում է, որ Թուրքիան փակուղային դրութեան մէջ է, եւ այս նոր նախաձեռնութիւնը կարող ենք համարել փակուղային դրութիւնից փրկուելուն միտուած քայլերից մէկը: Ժխտողական քաղաքականութեան էութիւնը չի փոփուելու, բայց հնարաւոր է՝ նոր արտայայտութիւններ ու համանման բաներ շրջանառութեան մէջ դրուեն: Ըստ իս՝ մենք կարծես մի տեսակ հոգեբանական պատերազմի նախաշեմին ենք:
«ՍԻՎԻԼՆԵԹ».- Սփիւռքի հայկական որոշ թեթեր գրեցին, թէ Էրդողանը փորձում է ահաբեկել Հայ Դատի գործիչներին: Եւրոպայի Հայ Դատի յանձնախումբն էլ յայտարարում է, թէ Էրդողանը թիրախաւորում է Հայ Դատի ակտիւիստներին (գործիչներուն- Խմբ): Ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այս յայտարարութիւնները:
ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ.- Չեմ կարծում, թէ Էրդողանը կարող է միջազգային հարթութիւնում որեւէ մէկին սպառնալ: Բանն այն է, որ ոչ ոք այս տեսակ սպառնալիքները լուրջ չի ընդունում: Ըստ իս՝ Թուրքիայի հիմնական խնդիրը իրեն նորից լուրջ վերաբերուելն է: Թուրքիան փնտռելու է նոր ճանապարհներ ու մեթոդներ, որ իր առաջ քաշած թէզերին լուրջ վերաբերուեն:
«ՍԻՎԻԼՆԵԹ».- Ի՞նչ էք կարծում՝ նոր ռազմավարութեան շրջանակում Թուրքիան կը հրաժարուի՞ «ընդհանուր ցաւ»ի քաղաքականութիւնից, նման հաւանականութիւն տեսնո՞ւմ էք:
ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ.- Ժխտողական քաղաքականութիւնը չի ենթադրում, թէ պիտի մշտապէս հետեւես միեւնոյն թէզին: Կարելի է ժխտողականութեան մի տեսակից ցատկել միւսին: Այս օրերին հետազօտական աշխատանքի բերումով վերընթերցեցի 1918 թուականին Նոյեմբերի 1ին տեղի ունեցած՝ «Միութիւն եւ Յառաջադիմութիւն» կուսակցութեան վերջին կոնգրեսի (համագումարի- Խմբ) ժամանակ Թալէաթ փաշայի խօսքը: Շատ հետաքրքիր է. Թալէաթը գրեթէ ներողութիւն է խնդրում: Նա մօտաւորապէս ասում է. «Կոտորածները կանխելու համար ես հնարաւոր ամէն բան արել եմ, պիտի պատիժներ կիրառէինք, ամբողջութեամբ չարեցինք, թէ անէինք՝ լաւ կը լինէր»: Հիմա կարող են սկսել համանման բաներ ասել: Կ՛ամ էլ ընդհակառակը՝ կարող է վերադարձ լինի դասական ժխտողական թէզերին, այն է՝ «ոչինչ էլ չի եղել, եթէ ինչ որ բան եղել է, ուրեմն հէնց հայերն են պատասխանատու»:
Անհրաժեշտ է տեսնել երկու բան. առաջինը՝ հոգեբանական հակայարձակման նախապատրաստութիւններ են տեղի ունենում եւ երկրորդ՝ դրան դէմ դուրս եկող ըննդիմութիւն չի լինելու, այսինքն՝ խաղի թելադրողը կառավարութիւնն է…
«ՍԻՎԻԼՆԵԹ».- Վերջերս «Գազեթէ Դուվար»ում հրապարակուած յօդուածում խօսում էիք Էրդողանի՝ Թուրքիայի Հանրապետութեան 100ամեակի նախապատրաստութեան մասին եւ քննում նրա՝ «հիմնադրի առաքելութեամբ» հանդէս գալու հարցը: Ըստ ձեզ՝ «Նոր Թուրքիա»ի ծրագրում Հայաստանի հետ յարաբերութիւններին տեղ յատկացուա՞ծ է:
ԹԱՆԵՐ ԱՔՉԱՄ.- Չեմ բացառում, որ Թուրքիան Հայաստանի հետ յարաբերութիւններում հոգեբանական առաւելութիւն ստանալու նպատակով կարող է համանման յայտարարութեամբ հանդէս գալ, թէ «մենք կողմ ենք նոր նախաձեռնութիւններին, լաւ յարաբերութիւններին»: Սակայն քանի Ադրբեջանն այս հարցում է, ու Ղարաբաղի խնդրում որեւէ փոփոխութիւն չի արձանագրուել, ես չեմ կարծում, թէ Թուրքիա-Հայաստան յարաբերութիւններում փոփոխութիւններ կարող են լինել: Այս ամէնը յիշեցնում է փակուղի, որում Թուրքիան իրեն ամբողջովին կապել է Ադրբեջանի դիրքորոշման հետ: Եւ եթէ ազերիական քաղաքականութեան մէջ փոփոխութիւն չլինի, Թուրքիան որեւէ շարժ չի կարող անել:
Հարցազրոյցը եւ թարգմանութիւնը՝ ԳՈՌ ԵՐԱՆԵԱՆԻ