Հայաստան կը գտնուի ամերիկահայ բանասէր-գրականագէտ, հասարակական գործիչ, մատենագէտ, թարգմանիչ, հրապարակախօս Յովսէփ Նալպանտեանը, որուն հետ զրուցած է “Հայերն այսօր”-ի թղթակիցը:
-Պարո՛ն Նալպանտեան, կը շնորհաւորեմ Ձեր 13-րդ, 14-րդ գիրքերու լոյս ընծայման եւ շնորհանդէսի առիթով: Ցաւօք, ներկայ չեմ եղած շնորհանդէսին, կը խնդրեմ խօսիք Ձեր տպաւորութիւններու մասին:
– Ես կեանքս ամբողջութեամբ նուիրած եմ գիր ու գրականութեան` հեղինակելով շուրջ 14 գիրք: Օրեր առաջ Ազգային գրադարանէն ներս տեղի ունեցաւ երկու գիրքերուս շնորհանդէսը. բաւական յաջող ձեռնարկ էր: Ես շատ շնորհակալ եմ գրադարանի տնօրէն Տիգրան Զարգարեանէն եւ բոլոր այն աշխատակիցներէն, որոնց շնորհիւ եւ աջակցութեամբ շնորհանդէսը անցաւ բարձր, պատշաճ մակարդակով: Ընթացքին շատ հետաքրքրական ելոյթներ ունեցան ճանչցուած լեզուաբաններ, գրականագէտներ, գրողներ` ըստ արժանւոյն գնահատելով աշխատանքս ու գիրքերուս կարեւորութիւնը: Այդ օրը Ազգային գրադարանի կողմէն պարգեւատրուեցայ “Յակոբ Մեղապարտ”-ի մետալով եւ յուշագիրով: Մինչ այդ, արդէն երկու տարի առաջ, “Մեսրոպ Մաշտոց Մեծասքանչ” գիրքիս համար ՀՀ սփիւռքի նախարարի կողմէն պարգեւատրուած էի “Մայրենիի դեսպան” մետալով: Առանց այդ մետալներու ալ ես աշխատած եմ եւ կ’աշխատիմ. այդ մետալները ուղղակի կը պարտաւորեցնեն զիս: Երախտապարտ եմ թէ՛ Սփիւռքի նախարարութեան, թէ՛ Ազգային գրադարանի տնօրէնութեան ու աշխատակազմին:
Ապրիլին հրատարակած եմ “Կեանքի շարունակուող շաւիղներ” հրապարակագրութիւնը եւ Ապրիլ 30-ին` “Հայ գիրքը Ամերիկայի մէջ” մատենագիտական աշխատութիւնը. վերջինը կը ներառէ (1857-2015թթ.) 1127 գրողներ:
– Ովքե՞ր ընդգրկուած են այդ գիրքի մէջ` սփիւռքահայե՞ր, արեւմտահայե՞ր, թէ՞ հայաստանցիներ:
-Երեքն ալ կան. կոտորածէն առաջ սերունդը կայ, կոտորածէն մազապուրծ գրողները` Բենիամին Նուրիկեան, Վահէ Հայկ, Յակոբ Ասատրեան… Երկրորդ եւ երրորդ սերունդը կայ: Երիտասարդներ, դժբախտաբար, չկան, քանի որ կը գրեն միայն անգլերէն, իսկ ես անձամբ անգլերէն գրող հայ երիտասարդը հայ չեմ համարեր, որովհետեւ ինծի համար առաջնայինը լեզուն է, լեզուամտածողութիւնը: Գիրքիս մէջ կան 3-էն 5 սերունդի տարբեր գրողներ: Գիրքիս մէջ մանրամասնօրէն տրուած է գրողի անուն, ազգանունը, գիրքի վերնագիրը, հրատարակութեան վայրը եւ թուականը, ստեղծագործելու ժանրը, էջերու թիւը:
– Վերջին երկու գիրքերու աշխատանքը քանի՞ տարի տեւած է:
– Առաջին գիրքս 20 տարիներու հրապարակագրութիւն է, միւսը` մատենագիտութիւնը, նոյնպէս երկար տարիներու աշխատանք է, ան ունէր իր նախորդը` 2011-ին լոյս ընծայուած “Ամերիկահայ գիրքի պատմութիւն”-ը, բայց այդ գիրքը ասկէ տարբեր է: Նախորդը այբբենական կարգով էր, իսկ նորը` ժամանակագրական, աւելի ճոխացուած է, շտկուած են նախկապէս եղած բացերը: Գիրքը նուազագոյնը 4-5 տարուան կեանք խլած է ինձմէ:
– Ո՞ր լսարանի համար են Ձեր գիրքերը:
– Գիրքերս բոլորի համար են` թէ՛ մասնագէտներու, թէ՛ ուսանողներու, թէ՛ դասախօսներու, սակայն վերջին գիրքս աւելի շատ նեղ մասնագիտական է, եւ, այնուամենայնիւ, բոլոր ցանկութիւն ունեցողներու համար:
– Ինչպէ՞ս կ’ իրացնէք Ձեր գիրքերը` վաճառքո՞վ, նուիրատուութեա՞մբ:
– 1-2 տարի առաջ կը վաճառէի, սակայն այս վերջին տարին շատ աւելի է դժուարացած է վաճառքի հարցը. յաճախ նեղուած են, վշտացած այդ պատճառով… Այդ մտքի վրայ չկեդրոնանալու համար (բնականաբար, եթէ վաճառուին, շատ ուրախ կ’ըլլամ, որովհետեւ ստացուող գումարը կը տրամարդեմ յաջորդ գիրքի լոյս ընծայման) հիմա աւելի սեւեռած եմ յետագայ աշխատութիւններու վրայ: Անշուշտ, նաեւ նուիրած եմ. 2005-ին իմ հիմնադրած “Յովսէփ եւ Գարոլին” (Գարոլինը կինս է) մատենաշարով հրատարակուած է 19 գիրք, առաջին գիրքը այդ մատենաշարով լոյս տեսած է 2006-ին: Այս տարի այդ մատենաշարի 10-ամեակն է. 12 տարուան ընթացքին 7230 հատոր նուիրած եմ Հայաստանի, 1762 գիրք Սփիւռքի եւ Արցախի մէջ գործող ամենօրեայ վարժարաններուն, կիրակնօրեայ դպրոցներուն, կրթական հաստատութիւններուն, Երեւանի ազգային գրադարանին, Աւ. Իսահակեանի գրադարանին, Արուեստի եւ գրականութեան թանգարանին, Մատենադարանին: Նուիրած եմ ոչ միայն հեղինակածս գիրքերը, այլեւ իմ անձնական գրադարանիս կրկնօրինակ այն գիրքերը, որոնց հեղինակները ողջ են, սակայն իրենք իրենց գիրքերը չեն նուիրած: Կը զբաղիմ նաեւ գիրքի փրկութեան հարցերով: Մեր գիրքերու մեծ մասը համացանցի մէջ ներառուած չէ, հետեւաբար պէտք է գիրքը գնեն, ձեռք բերեն ու կարդան:
– Պարո՛ն Նալպանտեան, մեր զրոյցը հասաւ ցաւոտ հարցի մը` այսօրուան երիտասարդութիւնը գիրք չի կարդար. կ’ուզէի լսել այդ հարցի լուծման Ձեր տարեբրակները:
– Այո՛, ցաւոտ ու մտահոգիչ է այս երեւոյթը. ան միայն մեր խնդիրը չէ, միջազգային մեծ կազմակերպութիւններ եւ Եւրոպական միութիւնն ու անոր հետեւող ենթայանձնախմբերը այս հարցով արդէն կը զբաղին: Այսօր Ֆրանսայի մէջ, Նիտերլանտի, Իտալիոյ, Գերմանիոյ մէջ հետեւողական աշխատանք կը տանին, որպէսզի երեխաները, երիտասարդները կարդան թուղթի վրայ տպագրուած գիրքեր: Այդ հարցով մշակուած են յատուկ ծրագիրներ: Հայաստանի եւ Սփիւռքի մէջ ալ ծնողները, մանկավարժները պէտք է նոյնպէս հետեւողական ըլլան, որպէսզի երեխաները գիրքեր կարդան` առժամանակ ձերբազատուելով համակարգիչէն: 10 տարուան ընթացքին աշխարհի մէջ հրատարակուած է 7 միլիոն 200 հազար անուն գիրք, որոնց միայն 5%-ը կայ համացանցի մէջ, կը նշանակէ, որ պէտք է օգտուին գրադարաններէն: Գիրքի պարգեւած զգացողութիւնը ուրիշ է` միայն թուղթի իւրայատուկ բոյրը, էջեր թերթելը…
– Ձեր 14 գիրքերը միայն արեւմտահայերէ՞ն հրատարակուած են, թարգմանուա՞ծ են արդեօք այլ լեզուներու:
– Արեւմտահայերէն են, դասական ուղղագրութեամբ, սակայն շատ դիւրամատչելի: Վերջին տարիներուն արեւմտահայերէնի անկում կը նկատուի, մենք պիտի քաջալերենք այդ հրաշք լեզուն եւ գրենք արեւմտահայերէն, որպէսզի կարդան ու կամաց-կամաց վարժուին: Ինչ կը վերաբերի թարգմանութիւններուն, ըսեմ, որ առ այսօր գիրքերս որեւէ լեզուի չեն թարգմանուած. կը սպասեմ, որ թարգմանող ըլլայ: 13-րդ գիրքիս մէջ արաբ նշանաւոր բանաստեղծի Արցախին նուիրուած գործը թարգմանած եմ հայերէն:
– 14 գիրք` կեանք մը նուիրած էք անոնց ստեղծման…
– Այո՛, անոնք աշխարհս են, կեանքս, նուիրումս: 2000-2009թթ. “Լոյս” հանրագիտակներուս 6 հատորները 16800 օրինակով 13 անգամ հրատարակուած են ու սպառուած: “Ամերիկահայ գիրքի պատմութիւնը”, “Հայ բառարաններու յամառօտ պատմութիւնը”, Յովհաննէս Շիրազի “Հայոց Դանթէականը”` դեռ անտիպ 62 տողերով, դասական ուղղագրութեամբ, “հայոց լեզու”, “Ուղղագրութեան նիւթերու ժողովածու. բառարան”, “Մեսրոպ Մաշտոց. Մեծասքանչը”, “Կեանքի շարունակուող շաւիղներ” եւ “Հայ գիրքը Ամերիկայի մէջ”, որուն վերամշակուած տարբերակն է “Ամերիկահայ գիրքի պատմութիւն”-ը. ահա բոլոր զաւակներս, որոնք տարին կեանքիս ու ժամանակիս ահռելի մասը, ու ես չեմ ափսոսար:
– Ծնած էք Հալէպ, բարձրագոյն կրթութիւն ստացած Երեւանի մէջ եւ հաստատուած ԱՄՆ…
– Այո՛, ծնունդով Հալէպէն եմ, 22 տարի է ելած եմ այնտեղէն: Նախնական կրթութիւնս աւարտած եմ Հալէպի մէջ, բարձրագոյնը` Երեւանի, 2 տարի Եգիպտոս աշխատած էմ իբրեւ ուսուցիչ, յետոյ վերադարձած Հալէպ, ուր եղած եմ “Մեսրոպեան” վարժարանի տնօրէն, ապա մեկնած եմ Ամերիկա, ուր կը դասաւանդեմ Պեւրլի Հիլզի միջազգային լեզուաբանական ուսումնարանէն ներս. այնտեղ 17 լեզուներ կը դասաւանդուին եւ, դժբախտաբար, ամենաքիչը հայերէնն է, կայ ընդամէնը 2 դասարան: Մեծ ցաւ կ’ապրիմ, երբ կը տեսնեմ, որ հայերը մայրենի լեզուն սորվելու ցանկութիւն չունին: Ես Լոս Անճելես կ’ապրիմ, այնտեղ 14 հայկական դպրոց կայ, որոնցմէ 2-ը փակուելու վտանգի առջեւ են` աշակերտութիւն չունենալու պատճառով: Միայն 4%-ը կը յաճախէ հայկական դպրոցներ, 96%-ը կը յաճախէ ամերիկեան հանրային դպրոցներ:
-Այնուամենայնիւ, հայկական դպրոց աւարտողը որեւէ բարձրագոյն ուսումնական հաստատութենէն ներս կրթութիւնը հայերէն շարունակելու հնարաւորութիւն ունի՞:
– USL-ի մէջ կայ “Նարեկ” կեդրոնը, բայց այնտեղ կրնան ընդամէնը հայերէն օժանդակ դասընթացներու մասնակցել, որ չի համարուիր մասնագիտութիւն եւ բարձրագոյն կրթութեան վկայական չի տրուիր:
– Բացի գիտական գիրքերէ երբեւէ բանաստեղծութիւններ չէ՞ք գրած:
-Անշուշտ, 15-16 տարեկանին միայն բանաստեղծութիւններ կը գրէի, յետոյ կամաց-կամաց անցայ արձակի, հանրագիտարանային աշխատանքներու: 1987թ., երբ ծրագիրս արդէն կար, իմ եւ կարծեմ` նաեւ Ձեր դասախօս, անուանի հայագէտ, երջանկայիշատակ Ռաֆայէլ Իշխանեանը այնքան հաւնեցաւ, որ ողջագուրուեցաւ եւ խորհուրդ տուաւ անպայման իրագործել, յետոյ կատակով ըսաւ, որ եթէ այդ ծրագիրը կեանքի չկոչեմ, ինքը երկինքէն անգամ կ’իմանայ եւ կ’անիծէ զիս:
-Դուք ըսիք, որ դասախօսութենէն եկած էք մեր հարցազրոյցին. այստեղ որեւէ համալսարանէն ներս կը դասաւանդէ՞ք:
-Ո՛չ, հրաւիրուած էի “Սփիւռքի ներկայ իրավիճակը” թեմայով դասախօսութիւն կարդալու Մանկավարժական համալսարանէն ներս: Բացատրեցի ուսանողներուն, որ Սփիւռքը այնքան ալ մանուշակագոյն չէ, ինչպէս կը պատկերացնեն. Սփիւռքը շատ խնդիրներ ունի, հայապահպանութիւնը չափազանց լուրջ խնդիր է: Վերջին 30-35 տարիներուն Թիֆլիսի 40 դպրոցներէն բացի` փակուած են 110 հայկական դպրոցներ: Դժուար է այսօր Կլենտէյլի մէջ հայկական դպրոց բանալ. մէկ դպրոց բանալու համար անհրաժեշտ է 15 միլիոն տոլար: Ազգային համատարած անտարբերութիւն կայ: Գիրքերովս, հեռուստատեսային ելոյթներովս միշտ կը ջանամ հայ հասարակութեան մէջ զարգացնել ազգային հաւաքական գիտակցութիւնը:
– Գրականութեան այնքան նուիրուելու, ստեղծագործելու Ձեր տաղանդը ուրկէ՞ կու գայ:
– Լաւ հարցում է. այդ ամէնը իմ` Նալպանտեաններու երաժշտական տոհմէն կու գայ: Մեծ հայրս, իր երկու եղբայրներն ու զաւակները Եթովպիոյ մէջ հիմնաւորուած են, Եթովպիայի քայլերգի հեղինակը իրենք էին: Մեծ հայրս` Կարապետ աւագ քահանայ Նալպանտեանը, Հալէպի մէջ շատ նշանաւոր քահանայ էր, ծիսագէտ, 5 տարբեր կազմակերպութիւններու ղեկավար էր, հայրս նշանաւոր տպագրիչ էր: Մեր “Հալէպ” տպարանը նման էր Թումանեանի “Վերնատան”, ուր կը հաւաքուէին մանկավարժներ, խմբագիրներ, գրողներ, ու ես այդ մթնոլորտի մէջ մեծցած եմ:
– Շարունակեցէք խնդրեմ` Հայաստան ասելիս…
– Հայաստան ասելիս սիրտս կը դողայ, կը զօրանայ, կ’ոգեւորուիմ: Հայրենիքս ինծի համար կեանք է, գործերուս ողնաշարը, լիցքաւորմանս անսպառ աղբիւրը, Հայրենիքս ինծի համար նաեւ Արցախ աշխարհն է, հայու տոկուն ոգին է, Արարատ սարն է ու հայոց լեզուն:
Կարինէ Աւագեան