«Նոր Յառաջ» – Անցեալ կրթական տարեշրջանին Հայ ուսանողական տան հիմնադրութեան 90-ամեակն էր. այս տարեդարձը նշելու համար բազմաթիւ ձեռնարկներ նախատեսուած էին, որոնց մեծամասնութիւնը ջնջուեցաւ՝ անցեալ տարեվերջի երկարատեւ գործադուլներուն եւ ընթացիկ տարուան Մարտ ամսուն երեւան եկած պսակաձեւ ժահրի համաճարակին պարտադրած հանրային համատարած մեկուսացումին պատճառով։ Որո՞նք էին այն ծրագրերը, զորս կարելիութիւնը չունեցաք իրագործելու։
Աննա Լէյլոյեան-Եկմալեան – Մենք նպատակադրած էինք մի ամբողջ տարի նշել Տան 90-ամեակը։ Ինչպէս տեղեակ էք Նոյեմբերի 13-ին բացումը կատարեցինք Յովհաննէս Չէքիճեանի բազմանդամ երգչախումբի համերգով (տե՛ս. «Նոր Յառաջ»-ի 1408 թիւը), որ մեծ ընդունելութեան արժանացաւ եւ ցարդ համացանցով, տարբեր հեռարձակումներով, 40 հազար հոգի դիտել է այդ համերգը։ Իսկ նոյն իրիկունը ուղիղ եթերով հեռարձակուող ելոյթին հետեւել է 8 հազար 500 հոգի։ Յետոյ մի շարք այլ ծրագրեր ունէինք՝ դասախօսութիւններ, գիտական հանդիպումներ, ուրիշ համերգներ, ցուցահանդէսներ եւ այլն, եւ այլն։ Ցաւօք սրտի բոլորիս ծանօթ պատճառներով ձեռնարկներից շատերը ջնջուեցին։ Բայց յաջողեցինք օրինակ՝ Յովհաննէս Թումանեանին նուիրուած յուշ-երեկոյ կազմակերպել, ինչպէս նաեւ կլոր սեղան՝ քննարկելով հայ կանանց դերը համալսարանական ու գիտական միջավայրում…։
Համաճարակի մեկուսացման պայմաններում նոյնպէս կարողացանք որոշ միջոցառումներ իրականացնել, ինչպէս՝ մեր Տան երաժիշտ ուսանողների հետ համերգաշար կազմակերպեցինք եւ հեռարձակեցինք ամբողջ Ուսանողական ոստանում, որ կոչւում էր «Հայ տան երաժշտական պահերը»։ Գրեթէ բոլորը սպասում էին ճաշի ժամերին հեռարձակուող այդ համերգին։ Նաեւ Հայ նահատակների յիշատակին նուիրուած հսկումի համերգ հեռարձակեցինք՝ Ապրիլ 24-ի նախօրեակին, իսկ յաջորդ օրը Հայ տան ուսանողները իրենց պատուհաններից անմոռուկով յարգանքի տուրք մատուցեցին հայ նահատակներին եւ իրենց պահանջը ներկայացրեցին Առնօ Բաբաջանեանի «Nocturne»-ի մեղեդիի ներքոյ։
«ՆՅ» – Մեկուսացման պայմաններու մէջ, ուրիշ կարեւոր գործ մըն ալ իրագործած էք՝ գրադարան մը հաստատելով։ Համացանցի տարածումով գիրքի, մանաւանդ հին գիրքերու պահաջարկը նուազած է։ Իսկ հայկական գիրքերու պարագան, կարելի է ըսել ողբերգական է, մանաւանդ անոնց համար, որոնք գրքասէր են, գիրք կարդալու մշակոյթ ունին, գիրք գնելու, փոխանակելու վայր չմնաց, բացի տարեվերջի տօնավաճառներէն։ Ի՞նչ պայմաններու մէջ կրցաք ուսանողական գրադարան մը հիմնել, ի՞նչ է անոր ծաւալը, գիրքերու բովանդակութիւնը, նուիրատուները, ընթերցողները… Ընդհանրապէս, հայկական գիրքերու պահանջ կա՞յ։
Ա.Լ.-Ե. – Ասեմ, որ ես արդէն 5 տարի է որ այստեղ տնօրէնուհի եմ եւ եկածս առաջին օրուանից միշտ շփուել եմ ուսումնասէր ուսանողների հետ եւ բնականաբար ուսում առնող մարդը գրքից հեռու չի կարող լինել։ Մենք արդէն մի փոքրիկ գրադարան ունէինք եւ այնտեղ եղած գրքերի դասաւորման առումով ինչ-որ աշխատանք նախկինում արուել է։ Ուսանողներն էլ շատ են սիրում իջնել գրադարան եւ աշխատել, միաժամանակ զրուցել ու շփուել միւս ուսանողների հետ։ Ի դէպ, ես ամէն տարի ի մի եմ բերում գրքասէր երիտասարդների մի խումբ, որոնք զբաղւում են գրադարանով։ Իսկ այդ ընթացքին միշտ ինձ դիմում էին մարդիկ, առաջարկելով որ իրենց հայերէն գրքերը մեզի նուիրեն, քանի որ կամ տեղ չունեն գրքերը պահելու եւ կամ էլ իրենց շրջապատի մէջ հայերէն գիրք կարդացող չկայ։ Ես էլ այդ մարդկանց նուիրած գրքերը հաւաքում էի գրադարանի մէջ։
Սրանից երկու տարի առաջ նամակ ստացայ ամերիկաբնակ Ճոն Կերիկեան անունով մի բարերարից, որին անձամբ չէի ճանաչում։ Նա գրել էր, որ գրադարան ունի եւ ինձ՝ որպէս հայ արուեստի մասնագէտ, հարցնում էր, թէ արդեօք իր գրքերը կը հետաքրքրե՞ն։ Այնուհետեւ հեռաձայնեցի իրեն եւ առաջարկեցի որ եթէ ուզում է կարող է իր գրքերը նուիրել Հայ տան գրադարանին՝ պաշտօնական նուիրատւութեան (donation) անուան տակ։ Աւելի ուշ իմացայ որ պրն Կերիկեանը շուրջ 800 գրքերի մասին է խօսում, որոնք գտնւում են Սանս (Sens) քաղաքում։ Անչափ հարուստ մի գրադարան։ Կարճ ժամանակ յետոյ նա եկաւ Փարիզ եւ հանդիպեցինք։ Նաեւ հետաքրքրականը այն է որ նա Հայ տան նախկին ուսանող է եղել (1965-68)։ Ուրեմն Ուսանողական տան մէջ մեր հանդիպումը շատ տպաւորիչ էր։ Ես իրեն բացատրեցի, թէ 800 գրքի փոխադրութիւնը բաւական ծախսի կը նայի եւ իրենից ժամանակ խնդրեցի որ այդ հարցով զբաղուեմ։ Դիմեցի Ուսանողական ոստանի ընդհանուր տնօրէնին եւ հայկական կազմակերպութիւններին։ Բարեբախտաբար Կիւլպէնկեան հիմնարկութիւնը դրական արձագանգեց, ասելով որ պատրաստ է ծախսերու մէկ մասը յանձն առնել։ Ի վերջոյ կարողացանք ընդհանուր տնօրէնի, Կիւլպէնկեանի եւ բարեկամների օժանդակութեամբ գրքերը փոխադրել եւ Տան առաջին յարկի դահլիճը գտնուող խորշերի մէջ տեղաւորել դրանք, անշուշտ համապատասխան պահարաններն էլ պատուիրեցինք։ Այդ գործին համար դիմեցի Հայ տան նախկին ուսանողներից ճարտարապետ Վահէ Թադէոսեանին, որ Տան ճարտարապետութեան համապատասխանող նախագիծ պատրաստեց եւ իրագործեց այդ աշխատանքը։
Համաճարակից առաջ հանգուցեալ նկարիչ Ռիշար Ժերանեանի արուեստի վերաբերեալ գրադարանն էլ ընտանիքը նուիրեց Հայ տունին, յանձն առնելով նաեւ փոխադրութեան ծախսերը։ Ժերանեան ընտանիքի ֆինանսական օժանդակութեան շնորհիւ այդ գրքերն էլ դասակարգեցինք։
«ՆՅ» – Գրադարանը ընդհանուր առմամբ այսօր քանի՞ գիրք կը պարունակէ։
Ա.Լ.-Ե. – Շուրջ երկու հազար գիրք է պարունակում մեր գրադարանը։ Պէտք է ասեմ, որ գրքերի ցանկագրումը ընթացքի մէջ է եւ այդ աշխատանքին մեզ օժանդակում են ուսանողները։ Մինչեւ տարեվերջ պիտի ունենանք թուայնացուած գրացանկ (catalogue numérique), ինչ որ շատ կարեւոր է եւ ցարդ նման բան չենք ունեցել։ Մեր գրադարանից կարող են օգտուել Ոստանի այլ տների ուսանողները եւս։ Նաեւ հայագիտութեամբ զբաղուող անձինք էլ կարող են օգտուել գրադարանի գրքերից, բայց ոեւէ մէկը չի կարող գիրքը Հայ ուսանողների տնից դուրս հանել։
«ՆՅ» – Այս տարեշրջանին այլ աշխատանքներ ալ իրագործա՞ծ էք։
Ա.Լ.-Ե. – Բացի գրադարանից, Տան ներքնայարկի դահլիճն ու խոհանոցը ամբողջութեամբ վերանորոգել ենք, վերակահաւորել, փոխել լուսաւորութիւնը, նորոգել ենք հեռատեսիլի սրահը, եւ աւելացրել ենք առանձին լոգարանով ու յարմարութիւններով սենեակներ բոլոր յարկերում, աւելի զօրացրել ենք համացանցային կապը, որպէսզի ուսանողները հանգիստ եւ ազատօրէն հետեւեն իրենց առցանց դասերին։
* * *
«ՆՅ» – Կրնա՞ք երկու խօսքով բացատրել թէ ի՞նչ կը ներկայացնէ այսօր Հայ ուսանողական տունը։ Որո՞նք են անոր արժանիքները, առաքելութիւնը։ Կը ծառայէ՞ արդեօք ա՛յն նպատակին, որուն համար հիմնադրուած է։
Ա.Լ.-Ե. – Ճիշդ 90 տարի է որ Ոստանը ընդունում է ուսանողներ, որոնք Փարիզ են գալիս սովորելու եւ տարբեր բնագաւառներում կատարելագործուելու։ Ինչպէս գիտէք, Տան հիմնադիրը՝ Պօղոս Նուպար փաշան է, որ իր անձնական միջոցներով է կառուցել այս Տունը՝ իր կնոջ Մարի Նուպարի յիշատակին։ Առաջին օրուանից որպէս առանձին բաժին Տունը նուիրուել է Փարիզի Ուսանողական ոստանին։ Անցեալ տասնամեակների ընթացքին հազարաւոր ուսանողներ են անցել այստեղից, որոնք տարբեր ժամկէտներով (1-ից 3 տարի) սովորել են այս Տանը։
Տան 90-ամեակի առթիւ մենք փորձեցինք գտնել այստեղից անցած շատ յայտնի եւ նուազ ծանօթ ուսանողների անունները։ Յուրախութիւն բոլորիս՝ հսկայական ցանկ գոյացաւ՝ իրենց գործով մեր ազգին ու մարդկութեան ծառայած անձերի, եւ այսպիսով կարելի է եզրակացնել, թէ Հայ ուսանողների տունը Միջազգային ուսանողական ոստանում յաջողել է իր առաքելութիւնը։
Այսօր Հայ տունը բացառիկ հնարաւորութիւն է ընձեռում Սփիւռքի եւ Հայաստանի երիտասարդութեան՝ միմեանց ճանաչելու ու հասկանալու, ինչպէս նաեւ համայն աշխարհից Ուսանողական միջազգային ոստանում համախմբուած երիտասարդների հետ շփուելու եւ բարեկամանալու, նոր մշակույթներ ու հորիզոններ բացայայտելու համար։
«ՆՅ» – Հայ տունը կ՚ընդունի միա՛յն հա՞յ ուսանողներ, թէ՞ բաց է ընդհանուրին առջեւ։
Ա.Լ.-Ե. – Ընդհանրապէս Փարիզի Ուսանողական ոստանին մէջ ոչ մի տուն չկայ որ միայն իր ազգին պատկանող ուսանողներ ընդունի։ Գիտէք, երբ Անտրէ Հոնոռան Ա. համաշխարհային պատերազմից անմիջապէս յետոյ հիմնադրել է Ոստանը, նպատակ է ունեցել ի մի բերել խաղաղութեան գաղափարով թրծուած ապագայի մտաւորականները։ Պէտք է ասել, որ այս նպատակին համահունչ էր Պօղոս Նուպար փաշայի գաղափարը, որ կ՚ուզէր Ցեղասպանութիւնից մազապուրծ Սփիւռքի հայ երիտասարդներին Փարիզեան շրջանի լաւագոյն համալսարանների մէջ ուսանելու եւ բարձրագոյն կրթութիւն ստանալու առիթ ընձեռել։ Եւ իր հիմնադրութեան օրուանից մինչ այսօր Տունը ծառայում է այդ նպատակին։
Ասեմ, որ այս Տան մէջ բնակելու համար առաւելութիւնը տրւում է ամբողջ աշխարհից ծագումով հայ երիտասարդներին, կամ հայագիտութեամբ զբաղուող անձերին, բացառութեամբ ա՛յն 14 սենեակներին, որոնք ի սկզբանէ որոշուել է Ուսանողական տան տնօրինութեան (Fondation Nationale) տրամադրութեան տակ դնել՝ օտարազգի ուսանողների օգտագործման համար՝ այլ տների հետ փոխանակման կարգով։
«ՆՅ» – Իսկ Հայաստանի անկախութենէն ասդին, այսինքն անցնող 30 տարիներու ընթացքին Ուսանողական տան մէջ ի՞նչ փոփոխութիւններ տեղի ունեցած են։
Ա.Լ.-Ե. – Նկատի ունենալով որ Տունը խորհրդային շրջանին է հիմնադրուել, ուրեմն այն օրերին հնարաւորութիւն է տրուել այստեղ հիւրընկալել նաեւ Հայաստանից գիտնականներ ու արուեստագէտներ, սակայն դա շատ աննշան փոքրամասնութիւն է եղել։
Ասեմ, որ ընդհանրապէս Հայ կեանքի մէջ պատմական իրադարձութիւնների ժամանակ փոփոխութիւնները բնական են։ Օրինակ Իրանի յեղափոխութեան կամ Լիբանանի պատերազմի օրերին նոր հոսքեր առաջացան։ Հետեւաբար այդ ժամանակ մեր Տան մէջ ուսանողների գերիշխող մասը նշեալ երկրներից էր։ Հայաստանի անկախութիւնից յետոյ էլ նոյնն էր պարագան եւ այս անգամ հայաստանցի ուսանողները կայք հաստատեցին այստեղ։ Կարող եմ նաեւ իմ օրինակը բերել, երբ սրանից 25 տարի առաջ ինքս էլ այստեղ ուսանող էի եւ այն օրերին մեծամասնութեամբ հայաստանցի ուսանողներ էին ապրում Հայ ուսանողների տանը։
«ՆՅ» – Իսկ այսօր ինչպէ՞ս է համեմատութիւնը։
Ա.Լ.-Ե. – Ներկայիս գրեթէ հաւասար թիւով ուսանողներ ունենք Սփիւռքից ու Հայաստանից, եւ ընթացիկ տարեշրջանին ուսանողների 80 առ հարիւրը ծագումով հայեր են։
Հարցազրոյցը վարեց՝
ԺԻՐԱՅՐ ՉՈԼԱՔԵԱՆ ■