Ստորեւ կը ներկայացնենք ջութակահար Նարինէ Դելլալեանի հետ irakan.info կայքի ունեցած հարցազրոյցը.
irakan.info.- Հայաստանի անկախանալուց յետոյ բազմաթիւ արուեստագէտներ նախընտրեցին ապրել ու ստեղծագործել արտասահմանում: Պատճառը միայն սոցիալակա՞ն պայմաններն էին, թէ այլ պատճառներ էլ կային:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Կոնկրետ մեր դէպքում պատմութիւնը լրիւ այլ էր: 1989 թուականին աշխատանքային պայմանագրով հրաւիրուեցինք Պորտուգալիա: Այդ օրուանից մեր կեանքում սկսուեց տարբեր փորձութիւններով լի նոր փուլ: Մեր առջեւ բացուեցին եւրոպական մշակոյթի աւանդոյթներով երաժշտական աշխարհի նոր դռներ: Այդ տարիներին Խորհրդային Միութիւնը կամ յատկապէս Հայաստանը փակ երկիր էր: Մեր պատկերացումները եւրոպական իրական կեանքի վերաբերեալ այստեղից-այնտեղից լսած, արտասահմանում եղած հազուադէպ մարդկանց պատմածների հիման վրայ ձեւաւորուած պատկերներ էին:
Անչափ հետաքրքիր էր իրական շփումը միջազգային ճանաչում ունեցող յայտնի երաժիշտների հետ: Նմանատիպ շփումները հարստացնում են արուեստագէտին որպէս մտածող, կատարող ու նաեւ հնարաւորութիւն տալիս բացուել աշխարհի առջեւ: Կոնկրետ ինձ այն տուեց ինքնահաստատման, նաեւ ինքնաճանաչման մեծ հնարաւորութիւններ: Աւելի շուտ սա աշխարհը ճանաչելու երկարատեւ ճամբորդութիւն էր, որը մի օր, անշուշտ, աւարտուելու է:
Իսկ իմ տունը իմ Երեւանն է, որով ապրում եմ մինչ այսօր: Աւելի շատ տեղեակ եմ Հայաստանի անցուդարձից, քան թէ նրանից, ինչ տեղի է ունենում այստեղ՝ իմ կողքին, ասենք քաղաքականութեան մէջ: Որեւէ իրադարձութեան համար իմ սիրտը այնպէս չի բաբախում, ինչպէս Հայաստանում տեղի ունեցող երեւոյթների համար:
irakan.info.- Դուք յաճախ էք լինում Հայաստանում՝ այստեղ ունենալով նաեւ համերգներ: Վերջին տարիներին ի՞նչ միտումներ, փոփոխութիւններ էք նկատում Հայաստանի մշակութային կեանքում, յատկապէս երաժշտութեան ոլորտում:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Մի քիչ անարդար կը լինի համեմատել ահաւոր դժուարութիւններից դուրս եկած նախորդ տարիները այսօրուայ հետ: Կեանքը առաջ է գնում, բնականաբար էական փոփոխութիւններ էլ պէտք է լինեն եւ անշուշտ կան: Արդէն ունենք մի քանի աւանդական դարձած, հրաշալի փառատօներ, որոնք թէպէտ երիտասարդ, բայց արդէն պատմութիւն ունեն: Հայ ունկնդրին օդի ու ջրի պէս անհրաժեշտ է ներկայ լինել անուանի նուագախմբերի, մենակատարների ելոյթներին հէնց այստեղ: Այս ամէնը հրաշալի է:
Բայց, դժբախտաբար, օրինաչափութիւն են դառնում անընդունելի երեւոյթները եւս, որոնք գնալով խորանում ու իրենց տեղն են հաստատում մեր կեանքում: Օր օրի կորցնում ենք մեր արժեհամակարգը: Այն, ինչ տարիներ առաջ անընդունելի էր իր ցածրագոյն մակարդակի պատճառով, այսօր հեշտութեամբ յայտնւում է ամէնուր, կարծես դա հէնց այն է, ինչ սերնդից սերունդ փոխանցուել է որպէս մեր մշակոյթ:
Այս վտանգաւոր երեւոյթները կասեցնելու մտահոգութիւնը պէտք է կրեն պետական այրերը, որոնց ձեռքին է դրանք փոխելու հնարաւորութիւնը: Մեր փոքրիկ երկիրը ցանկութեան դէպքում շատ կարճ ժամանակահատուածում հնարաւոր է վերադարձնել այն բարձրութեանը, ուր եղել է: Պարզապէս պէտք է ցանկութիւն լինի աղտից մաքրել մեր գանձերը եւ վերադարձնել տիրոջը:
Այլապէս ամէն լաւ ու առողջ երեւոյթ անհատական բնոյթ է կրում, քանի որ մենք բոլոր բնագաւառներում ունենք աննման անհատներ, որոնք եւ Հայաստանի համն ու հոտն են: Նրանք հրաշալիօրէն անում են իրենց գործը, որը, սակայն, սահմանափակ շրջանակներում է մնում: Պարզապէս շատ ցաւալի է տեսնել, թէ ինչ արժէքների վրայ են մեծանում նոր սերունդները: Զաւեշտալին այն է, որ այս մասին խօսւում է ու խօսւում, սակայն ոչ մի փոփոխութիւն:
irakan.info.- Անուանի դիրիժոր Արամ Ղարաբէկեանի մահը նորից ակտիւացրեց խօսակցութիւններն այն մասին, որ Հայաստանում իսկական արուեստագէտները լաւագոյն դէպքում գնահատւում են մահուանից յետոյ: Պատճառը միայն իշխանութիւնների՞ մշակոյթի նախարարութեա՞ն վերաբերմունքն է, թէ նաեւ հասարակութեանը:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Ես աւելի ցաւալի բան կը յիշատակէի: Արդեօք մահը բաւարա՞ր է, որ սթափութիւն բերի, եւ իրապէս գիտակցենք կորուստների անդառնալի չափերը: Այս Յունուարին լրացան Փարաջանովի եւ Սեւակի 90ամեակները: Խօսքը նման հսկաների մասին է: Չհաշուած զուտ անհատների ձեռնարկումները՝ կ՛ուզենայի իմանալ՝ ի՞նչ արուեց այդ կապակցութեամբ: Պետական ատեաններում յիշեցի՞ն այդ մասին: Ես տեղեակ չեմ:
Անշուշտ, մեծերին չեն յիշում յոբելեանական թուերի պատճառով: Բայց երբ տարին 12 ամիս լռութիւն է, ուրեմն գոնէ այդ օրերին, գոնէ յանուն նոր սերունդների դաստիարակչական պարտաւորութիւնների՝ այդ յոբելեանները պէտք է առատաձեռնօրէն նշուէին: Փարաջանովի ֆիլմերը, որ ամէն երկրի կինեմատոգրաֆիային փառք կը բերէին, Սեւակի կեանքը, թողած ամէն մի բանաստեղծութիւնը արդէն դաստիարակչութեան անգնահատելի դպրոց է:
Ձեռքից բաց չթողնելով նման առիթները՝ հեռուստատեսութիւնը, ռադիօն պէտք է թնդային նրանց մասին զրոյցներով՝ ետդարձի կանչելով կորսուած մեր շատ արժէքներ: Իսկ կենդանութեան օրօք եթէ կարողութիւնը չկայ արժանւոյնս օգնելու, ուրեմն գոնէ բարի լինեն պարզապէս չխանգարել: Մի փաստ, որով լեցուն է մեր պատմութիւնը: Հէնց Կոմիտասը, Նարեկացին, Սեւակը, Մինասը…
Վերջերս կորցրինք եւս մէկ արժէք՝ Արամ Ղարաբեկեան: Արամը իր մասնագիտական արժանիքներով կարող էր լինել ցանկացած երկրի ցանկացած նուագախմբի առջեւ: Բայց նա նախընտրեց իր Հայրենիքը… Իրականում արտիստը, արուեստագէտը կարիքը չունի օգնութեան, այլ՝ փայփայանքի: Իսկ այսպիսի կորուստներով մենք ենք աղքատանում, մենք ենք զրկւում: Ո՞ւմն է մեղքը: Թերեւս բարձր գիտակցութեան բացակայութեանը ամէնուր:
irakan.info.- Թէեւ Հայաստանում յաճախ են կազմակերպւում բարձրորակ երաժշտութեան համերգներ, փառատօներ, սակայն եթերը հեղեղուած է անորակ, յաճախ ռաբիս երաժշտութեամբ ու իմաստազուրկ տեքստերով երգերով: Համամի՞տ էք այն տեսակէտին, որ սա դիտաւորեալ է արւում:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Ես սարսափով եմ մտածում այդ դիտաւորութեան մասին: Եթէ չասենք դիտաւորութիւն, ապա՝ անհոգութիւն, քթից այն կողմ տեսնելու ունակութեան բացակայութիւն: Բոլորս էլ գիտենք, որ որքան էլ խորը լինեն ծառի արմատները, եթէ նա սկսի փտել, փոքր քամին էլ բաւարար է նրան տապալելու համար: Եւ եթէ շուտափոյթ չկանգնեցուի այս ցեխագունդը, որն օր օրի գլորուելով մեծանում է, ապա մի օր մենք այլեւս չենք ունենայ ոչ ազգային ինքնագիտակցութիւն, ոչ ազգային գաղափարախօսութիւն, ոչ էլ ազգային բարոյականութիւն: Իմ յոյսը մեր ազգի առողջ առանցքը կազմող անհատների վրայ է:
irakan.info.- Ըստ ձեզ՝ որո՞նք են այն հիմնական գաղափարները, հաղորդագրութիւնները, որոնք Հայաստանի այսօրուայ իրականութեան մէջ արուեստը, այդ թւում նաեւ երաժշտութիւնը պէտք է հասցնի մարդկանց:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Հաղորդագրութիւնը տեղ հասնելու համար պէտք է լինի այն ընդունելու պահանջը: Պէտք է լինի համապատասխան կրթուածութիւն Արուեստի ասելիքը ընկալելու համար: Լաւը վատից տարբերելու համար անհրաժեշտ են գիտելիքներ, ճաշակ: Իսկ այդ ամէնին երկար տարիների ու ջանքերի շնորհիւ են հասնում:
Երբեմն թերթում եմ հայրիկիս գրած յօդուածները, ուր ակնյայտ են նրա խոհերը, մտահոգութիւնները ընդհանրապէս: Դեռ տարիներ առաջ նա ահազանգում էր, որ փոքր հասակից երեխային անհրաժեշտ է տալ երաժշտութեան եւ արուեստի հետ շփման հնարաւորութիւն: Այն երեխաները, որոնք ունեն այդ շփումը, ձեռք են բերում շատ կարեւոր դրական յատկութիւններ: Այստեղ անշուշտ այդ պարտականութիւնը ընկնում է մշակոյթի եւ կրթութեան նախարարութիւնների վրայ, քանի որ ամէն ընտանիք չէ, որ կարող է ապահովել այն:
Երաժշտութիւնը հաղորդակցման մէկ այլ, բոլորովին «ոչ միամիտ» լեզու է: Այն արտայայտման ամենացայտուն լեզուներից մէկն է, որը վեհացնում, մաքրում է մարդկանց հոգիները: Ես դա տեսնում եմ ամէն անգամ որեւէ գեղեցիկ ու լաւ մատուցուած համերգից կամ ներկայացումից դուրս եկող մարդկանց դէմքերին. նրանք բոլորը երջանկացած են լինում, եւ դա անպայման թողնում է իր հետքը: Արուեստը կեանքի շունչն է: Ուստի, նրան պէտք է պահպանել մաքրամաքուր ձեւով:
irakan.info.- Ձեր հօր՝ վաղամեռիկ կոմպոզիտոր Յարութիւն Դելլալեանի «Տոպոֆոնօ» («Շարժուող հնչիւն») կոնցերտը 1987թ. Կալիֆորնիայի կինոյի եւ հեռուստատեսութեան խորհրդի կողմից պարգեւատրուել է Super Star ու Ոսկէ փառապսակով եւ ճանաչուել ամերիկեան երաժշտութեան փառատօնում կատարուած տար-ուայ լաւագոյն ստեղծագործութիւնը: Որ՞ն է այն հիմնական ուղերձը, որը ձեր հայրը փոխանցել է մարդկանց այդ ստեղծագործութեամբ:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Հօրս ստեղծագործութիւնների, լինի դա «Տոպոֆոնօ»ն կամ մէկ այլ գործ, առանցքը միշտ հայ ժողովրդի պատմական անցեալն է, Եղեռնը, գաղթը… Նրա ստեղծագործութիւնների ներքին բովանդակութիւնը բողոք է, իր հոգու գոռոցն է աշխարհի անարդարութեան դէմ, ձօն է՝ նուիրուած մեր նահատակներին, որոնք, սակայն, խեղճ ու կրակներ չեն, այլ ուժեղ են, յաղթական: Եւ չնայած ստեղծագործութիւնների առանցքը մեր պատմութեան տխուր պահերն են, բայց այդ տխրութեան միջով անցնում են անզուգական լուսաւորութիւն, տխրութեան գեղեցկութիւն:
Կոնկրետ «Տոպոֆոնօ»ն իր հզօրութեամբ ու ներքին ուժով բացառիկ ստեղծագործութիւն է: Երբ ազգայինի հիմքով ասելիքդ բովանդակութիւն է ունենում, այն վերածւում է համամարդկայինի, անտարբեր չի թողնում ունկնդրին, ինչ ազգի էլ նա պատկանի: «Տոպոֆոնօ»ն ամերիկեան կատարումներից յետոյ Բոստոնի The Watertown Press թերթը գրեց. «Դելլալեանի «Տոպոֆոնօ» կոնցերտի կատարումը, անկասկած, ամենագրաւիչ ու յիշարժան երեւոյթն էր Բոստոնի այս համերգաշրջանի ընթացքում»: Իսկ Los Angeles Times-ը գրեց. «Ցնցող տպաւորութիւն է թողնում Դելլալեանի մտքի վսեմ խորութիւնը: Ահա թէ ինչպիսին պէտք է լինի ժամանակակից երաժշտութիւնը»:
irakan.info.- Յարութիւն Դելլալեանի ստեղծագործութիւնները 1980-90ականների մամուլը բնորոշել է որպէս բացառիկ ինքնատիպ, խորը, դրամատիկ, ազգայինին հաւատարիմ եւ համաշխարհային մտածողութեան արտայայտչական ձեւերը իւրացրած, բայց միաժամանակ նաեւ գրուել է, որ նրա գործերն անսովոր են ու խնդրայարոյց: Ինչո՞ւ էր ձեր հայրն ընտրել «անսովոր» գործեր ստեղծելու ճանապարհը այն դէպքում, երբ աւելի «թեթեւ» երաժշտութիւնը շատ աւելի մեծ լսարան է ձեռք բերում գոնէ Հայաստանում:
ՆԱՐԻՆԷ ԴԵԼԼԱԼԵԱՆ.- Արդեօք իսկական արուեստագէտը, որ անկեղծ է ինքն իր հետ, կարո՞ղ է նման ընտրութեան առջեւ կանգնել: Իսկական արուեստագէտը երբեք նժարների վրայ չի դնում իր անելիքը, նա նման խնդիր չունի: Իր խնդիրներն այլ են, այլ բարձրութիւնների վրայ: Իսկ ստեղծագործութիւնները արուեստագէտի հոգու հայելին են, եւ նա պարզապէս անում է այն, ինչ թելադրում է իր հոգին: Ես շատ ուրախանում եմ նման մեկնաբանութիւնների համար: Էլ ի՞նչ բարձր արուեստ, եթէ այն խնդրայարոյց չլինի: Այն էլ երաժշտութեամբ ասուածը, որը չասուած բառերի գաղտնիքն է:
Իսկ ով ծանօթ է Յարութիւն Դելլալեանի կեանքին, նրա կենսագրութեանը, կը հասկանայ նաեւ, որ նման «անսովոր» կեանքով ապրած մարդու ասելիքը «սովորական ու թեթեւ» չէր կարող լինել: Նա անսպասելիօրէն յայտնուեց ինչպէս հրաբուխ եւ անսպասելիօրէն էլ հեռացաւ դէպի անծայր տարածութիւններ, այնտեղից մեզ լոյս ուղարկելու միտումով…