Հարցում
Տոքթ.Արմենակ Եղիայեան
Ո՞րն է ճիշդը՝
ա) Դրօ-Դրօն-Դրոյին-Դրոյէն-Դրոյով
բ) Դրօ-Դրոն
գ) վիտէօ-վիտէօն-վիտէոյին-վիտէոյով
դ) վիտէօ-վիտէոն
* *
*
Չորսն ալ սխալ են եւ հայերէն չեն:
Իմ մօտեցումս այս ամբողջ շատախօսութեան:
- Հայերէնըօ-ով վերջացող բառ չունի եւ չի կրնար ունենալ, քանիօ-ն կրնայ յառաջանալ միայն բաղաձայնէ մը առաջ, ուրեմն հոն ուր օ կայ, ապա իրեն յաջորդող բաղաձայն մը կայ, օրինակ՝ մաւտ–մօտ, աւրէնք–օրէնք, կարաւտ–կարօտ, նարաւտ–նարօտ եւ այլն:
Ուստի բառավերջի օ-ն հայերէնի համար ուղղագրական անկարելիութիւն մըն է:
- Հակառակ այս իրողութեան եւ բոլորովին կամայօրէն աշխարհաբարեաններ յատուկ անուններու փաղաքշական ձեւը գրեցին օ-ով. օրինակ՝Աւօ, Ասօ, Կարօ…Նոյնպէս օտար բառեր (օրինակ՝քիլօ) եւ յատուկ անուններ՝ Ռընօ, Պորտօ, Առնօ եւ այլն: Սա՝ անհեթեթութեան աղաղակող օրինակ է, եւ միայն անհայրենիք ու անառաջնորդ արեւմտահայը կրնայ այսքան անսկսբունք ըլլալ:
- Եթէ պիտի յարգենք այդ տգիտութիւնը եւ անխուսափելի է ան, ապա զայն չարեաց փոքրագոյնով տնտեսելու ձեւը հետեւեալն է.
ա) յօդառութեան պարագային այդ օ-ն անփոփոխ կը մնայ. օրինակ՝ Աւօն, Մարօն, Կարօն: Բացարձակապէս պատճառ մը գոյութիւն չունի ասոնք Աւոն, Մարոն, Կարոն գրելու, քանի որ օ տառը ազատօրէն իրմէ ետք կրնայ ստանալ մեր բոլոր բաղաձայնները: Թող որ գոյութիւն չունի ոչ մէկ դասագիրք, որ թելադրէ Աւօ-Աւոն գրել. եթէ կը ճանչնաք նման դասագիրք մը, խնդրեմ, տուէ՛ք անունը:
բ) հոլովումի ատեն օ կը դառնայ ո, օրինակ՝ Աւոյի–Աւոյէ–Աւոյով, քանի որ օ-էն ետք չի կրնար յ գալ. օյ հերթականութիւնը հրէշային կազմութիւն մըն է, ուրեմն ստիպուած կը դիմենք ոյ գրելու:
- Էօ (eu) քմային բաղաձայնով վերջացող բառերը կը հոլովենք անփոփոխ. օրինակ՝ Մոնթեսքիէօ-Մոնթեսքիէօի, քանի որ այստեղ օ-ն անկախ տառ մը չէ, այլ է-ին կցուած ու անոր հետ մէկ հնչիւն կազմող տարր՝ բաղադրիչ մըն է:
- Eo երկբարբառը, ուր e եւ o ինքնուրոյն հնչիւններու միութիւն մը կը կազմեն՝ իւրաքանչիւրը պահելով իր արտասանութիւնը, հայերէնի մէջ պէտք է տառադարձուի էո եւ միմիայն էո՝ բոլոր դիրքերու վրայ անխտիր. չենք կրնար գրել Մոնթեվիտէօ, քանի այս բառը կը կարդացուի Montevideu, չենք կրնար գրել Փոմփէօ-Pompeu, քանի այս անունով արտաքին նախարար գոյութիւն չունի, չենք կրնար գրել վիտէօ-videu, քանի այս անունով տեսողական առարկայ գոյութիւն չունի:
Ասոնք բոլորը պիտի գրենք էո-ով՝ անկախ անկէ, թէ բառավերջին օ կը գրե՞նք այլուր, թէ՞ չենք գրեր, կամ թէ բանականօրէն կ’որոշենք գրել ո՝ Աւո, Կարո, Փոմփէո, վիտէո, Մոնթեվիտէո եւ այլն, ինչպէս կը գրենք՝ այո, քո, քո, կեցո՛, մատո՛, ուսո՛ եւ այլն:
Հայերէնը ոչ մէկ ատեն խրտչած է բառավերջի ո-էն, միայն անտեղեակ արեւմտահայեր կը յայտարարեն նման այլանդակ միտքեր:
Անգամ մը որ քաջաբար գրեցի վիտէո, ապա կը շարունակեմ՝ վիտէոն–վիտէոյի–վիտէոյէ–վիտէոյով:
Սակայն այսքանը գիտնալն ու գրելը փշուր մը ուղեղ եւ պուտ մը խելք կը պահանջէ:
Կը մնայ մտածել՝ ասոնք գտնելու հնարքին մասին:
* *
*
Այս ամբողջ հնհնուքին սկզբնապատճառը այն է, որ մենք մեսրոպեան ուղղագրութեան ծիրէն ներս լուծում կը փնտռենք երեւոյթի մը՝ բառավերջի օ կոչուածին, որ մեսրոպեան ուղղագրութեան ոգիին եւ տառին հետ հաշտ չէ:
Անգամ մը որ որդեգրենք այդ ոգիին ու տառին հետ հաշտ գրելաձեւ մը, որ է բառավերջի ո-ն, անկէ անդին բոլոր հարցերը ինքնաբերաբար կը լուծուին:
Ճիշդ այս մասին է, որ պէտք է մտածել ու ըստ այնմ փոխել մեր ուղեղները ամլացնող կարծրատիպերը: Նման բարեփոխութիւններ անհատական մակարդակի վրայ կրնան տեղի ունենալ, քանի մենք ո՛չ պետութին, ո՛չ ակադեմիա ունինք, որպէսզի հրամայեն կամ պարտադրեն: Կամ թէ Սուրբ հոգին պիտի չթելադրէ այս բաները. ես ու դուն պիտի նախաձեռնենք:
[email protected] Արմենակ Եղիայեան