Շաբաթ մը առաջ Թուրքիոյ մէջ տեղի ունեցան տեղական ընտրութիւններ, որոնք աւելի ճիշդ պիտի ըլլար ներկայացնել իբրեւ վստահութեան քուէ՝ վարչապետ Ռեճէպ Թայիփ Էրտողանի կառավարութեան: Բոլորին ծանօթ է Էրտողանի կացութիւնը: 17 Դեկտեմբերին անոր կառավարութեան դէմ բացայայտուեցաւ փտածութեան ծանրակշիռ գայթակղութիւն մը: Մերկ ճշմարտութիւնը այն է, թէ Էրտողանի կառավարութեան հասցէին յղուող ամբաստանութիւններունմիայն կէսը, բաւարար պիտի ըլլար տապալելու որեւէ մէկ այլ երկրի կառավարութիւն: Թուրքիոյ պարագային, բարձրացող աղմուկը խլեց քուէներու միայն հինգ առ հարիւրը: Փտածութիւնը անակնկալ մը չէ թուրք քուէարկողին համար, այլ՝ ամէնօրեայ կեանքին մէկ մասնիկը..:
Էրտողանի գլխաւորած Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութիւնը ընդամէնը հինգ առ հարիւր նուազ քուէ ստացաւ, քան նախորդ՝ 2011-ի ընտրութիւնները: Շատերու կարծիքով, քուէներու հինգ առ հարիւրի կորուստը հետեւանք էր փտածութեան ամբաստանութիւններուն եւ Ֆեթհուլա Կիւլենի շարժումին դէմ պայքարին: Քաղաքական մեկնաբաններու համար բաւական տարօրինակ կը թուի՝ «Թուիթըր»ի, «ԵուԹիւպ»ի եւ համացանցի դէմ յարուցած արգելքներով հանդերձ, միայն հինգ առ հարիւր նուազ քուէ ստանալու երեւոյթը:
Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում կուսակցութեան արձանագրած յաջողութեան պատճառները անհրաժեշտ է փնտռել անոր ընկերային եւ տնտեսական կառոյցին մէջ: Կուսակցութիւնը կը ներկայացնէ Թուրքիոյ միջին եւ նուազ կրթութիւն ստացող դասակարգը: Թուրք ընկերութեան ամենապահպանողական խաւը: Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութեան հետեւորդները այնքան ալ չեն մտահոգուած փտածութեան ամբաստանութիւններով, ոչ ալ՝ Եւրոպական Միութեան միանալու բանակցութիւններով: Էրտողանի համակիրները համոզուած են, որ կուսակցութիւնը բարելաւած է իրենց տնտեսական իրավիճակը եւ զիրենք վերածած է ընկերութեան կարեւոր մէկ մասնիկը:
Ընտրութիւնները ապացուցեցին, թէ Կիւլենականները սահմանափակ ազդեցութիւն կրնան ունենալ Թուրքիոյ քաղաքական բեմին վրայ: Էրտողան բաւական մեծ ճարտարութեամբ յաջողեցաւ թուրք քուէարկողը համոզել, թէ Կիւլենի ետին պահուած էին պետականութեան քայքայումը ծրագրաւորող արտաքին ուժեր: Վարչապետը նոյնքան ճկունութեամբ իր օգտին յաջողեցաւ շրջել բարձրաստիճան ապահովական խորհուրդի նիստէն քաղուած գաղտնալսումներու գայթակղութիւնը: Անոր հետեւորդները համոզուեցան, թէ ճշմարտացի էր վարչապետը, երբ կը զգուշացնէր « Զուգահեռ պետութեան» իրողութիւնը…: Էրտողան նաեւ յաջողեցաւ սրել թուրք քուէարկողներուն միջեւ առկայ բեւեռացումը, հրապարակ նետելով՝ «մենք կամ իրենք» կարգախօսը:
Էրտողանի յաջողութեան միաժամանակ նպաստեց ընտրական օրինագիծին մէջ կարգ մը յատկանշական փոփոխութիւններ, որոնց շնորհիւ առաւել կ’ընդլայնէր մեծ քաղաքապետութիւններու աշխարհագրական սահմանները: Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութիւնը յաջողեցաւ յաղթանակ արձանագրել Իսթանպուլի եւ Անգարայի մէջ:
Գլխաւոր ընդդիմադիր՝ Ժողովրդա-Հանրապետական Կուսակցութիւնը ընդամէնը երկու տոկոս աւելի քուէ ապահովեց, համեմատելով 2011-ի ընտրութիւններուն՝ 27.8 առ հարիւր: Սակայն այն պահուն երբ Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութիւնը խրած էր փտածութեան ամբաստանութիւններու տակ, կ’ակնկալուէր, որ Ժողովրդա-Հանրապետական Կուսակցութիւնը առնուազն հատէր 30 առ հարիւրի սահմանը: Յատկանշական է, որ Քամալ Քիլիճտարօղլուի գլխաւորած կուսակցութիւնը ներկայացուցչութիւն չունի երկրին առնուազն մէկ երրորդ տարածութեան, յատկապէս հարաւարեւելեան շրջաններուն մէջ:
Ազգային Շարժում Կուսակցութիւնը յաջողեցաւ 15.5 առ հարիւրի բարձրացնել իր քուէարկողներուն թիւը: Անոր ընտրական կարգախօսներուն հիմնական թիրախը քրտական հարցն էր: Ազգային Շարժումը կտրականապէս կը մերժէ Էրտողանի եւ քրտական տարբեր կուսակցութիւններու միջեւ մերձեցումը:
Քրտական թեքումով՝ Խաղաղութիւն եւ Ժողովրդավարութիւն Կուսակցութիւնը եւ Ժողովրդային Ժողովրդավար Կուսակցութիւնը միասնաբար ապահովեցին քուէներու եօթ առ հարիւրը: Զոյգ կուսակցութիւնները լայն ժողովրդականութիւն կը վայելեն Անաթոլիայի հարաւարեւելեան շրջաններուն մէջ: Քիւրտերը մտադրած են ինքնավարութիւն յայտարարել տասնմէկ քաղաքներու մէջ եւ աւելի կարծր դիրքերէ կը ներկայանան ընթացող թուրք-քրտական բանակցութիւններուն:
Ընդհանուր գիծերու մէջ դիտելով, տեղական ընտրութիւնները յատկանշական որեւէ փոփոխութիւն չարձանագրեցին Թուրքիոյ քաղաքական կենսոլորտին մէջ: Անոնց արդիւնքներուն լոյսին տակ, Էրտողան պիտի շարունակէ միապետական իր իշխանութիւնը: Յաղթանակի ելոյթին մէջ, Էրտողան սպառնաց ծանր հաշուետուութեան ենթարկել իր հակառակորդները: Ան ոչ մէկ նախաձեռնութիւն առաջարկեց իր դէմ լարուածութիւնը մեղմացնելու ուղղութեամբ: Հիմնական եւ գլխաւոր կէտը, որուն մասին անդրադարձաւ՝ Իսրայէլի հետ յարաբերութիւնները բարելաւելու խոստումն էր:
Աշխարհաքաղաքական այս նոր քարտէսին առջեւ, վարչապետ Էրտողանին կը մնայ վճռել նախագահութեան թեկնածութեան եւ վարչապետի պաշտօնին վրայ չորրորդ անգամ մնալու ընտրանքներուն միջեւ:
Սակայն այնքան ալ հեզասահ չընթանար Թուրքիոյ քաղաքական առօրեան: Բոլորին ծանօթ են յառաջիկայ Օգոստոսին կայանալիք նախագահական ընտրութիւններուն նախօրէին Էրտողանի յաւակնութիւնները: Ան կը փափաքի փոխարինել իր բարեկամին, նախագահ Ապտուլլա Կիւլին: Նախկին ընտրական օրինագիծը ի զօրու ըլլալու պարագային, Արդարութիւն եւ Բարգաւաճում Կուսակցութեան անդամներով մեծամասնութիւն ներկայացնող խորհրդարանը, Էրտողանը շատ դիւրաւ պիտի ընտրէր նախագահի պաշտօնին: Սակայն ընտրական օրինագիծը ենթարկուած է փոփոխութեան: Նախագահը յետ այսու պիտի ընտրուի ժողովրդային քուէարկութեամբ: Էրտողանի համար բաւական լուրջ հարց պիտի ըլլայ ապահովել քուէներու 51 առ հարիւրը: Այստեղ ինքնաբերաբար կը ծագի քաղաքական դաշնակիցներ որոնելու անհրաժեշտութիւնը:
Էրտողանի կուսակցութեան ամենահաւանական դաշնակիցը պիտի ըլլայ քրտական թեքումով Խաղաղութիւն եւ Ժողովրդավարութիւն Կուսակցութիւնը: Քաղաքական շրջանակներուն մօտ գաղտնիք մը չէ այս կարելիութիւնը: Զուտ բարի կամեցողութեան հիմքերու վրայ չընթանար այս գործակցութիւնը: Տեղական ընտրութիւններուն ընթացքին, Խաղաղութիւն եւ Ժողովորդավարութիւն Կուսակցութեան պետ Սելահէտտին Տեմիրթաշ քանիցս յայտարարեց, թէ քիւրտերը ինքնավարութեան կը ձգտին հարաւարեւելեան Անաթոլիայի մէջ: Իրաքի եւ Իրանի սահմանակից բոլոր քաղաքներուն ընտրութիւնները աւարտեցան քիւրտերուն յաղթանակով: Թուրքիոյ Ազգային Անվտանգութեան Խորհուրդը իր Յունուարի նիստին ընթացքին լուսարձակի տակ առաւ երկրին ամբողջականութեան հարուածող մտահոգիչ այս զարգացումը: Միւս կողմէ, Նեվրուզի տօնին առիթով շնորհաւորական իր ճառին մէջ, Քիւրտիստանի Աշխատաւորական Կուսակցութեան պետ Ապտուլլա Օճալան բացայայտ զօրակցութիւն յայտնեց Էրտողանի գլխաւորած կառավարութեան: Մինչեւ ու՞ր եւ եր՞բ պիտի շարունակուի Էրտողանի կուսակցութեան եւ քիւրտերու միջեւ մերձեցումը:
Թուրքիոյ ներքաղաքական կեանքը հարուստ պիտի ըլլայ հետաքրքրական զարգացումներով: Էրտողան ինչպէ՞ս պիտի համոզէ իր կուսակիցները՝ ինքնավարութիւն շնորհելու քիւրտերուն կամ ծուղակներ լարէ քիւրտերուն դէմ՝ խանգարելու ինքնավարութեան անոնց ձգտումները:
ԱՀԱՐՈՆ ՇԽՐՏԸՄԵԱՆ