Երիտասարդ գիտնականի ամպիոն
Արամ Մանասէլեանն աշխատում է Երևանի Պետական Համալսարանի ֆիզիքայի ֆակուլտետում: Ֆիզիկամաթեմատիկական գիտութիւնների թեկնածու է, զբաղւում է կիսահաղորդչային նանոկառուցուածքների ֆիզիքական բնութագրերի տեսական ուսումնասիրութեամբ: Աշխատանքները ներկայացուել են բազմաթիւ միջազգային գիտաժողովներում, օրինակ` CAP2010 Congress, Nato Advanced Research Workshop “Brilliant Light Facilities and Research in Life and Material Sciences”, International Conference “New Technologies for Development of Heterosemiconductors for Device Applications”, International Conference “Nanoscience & Nanotechnology” և այլն: Հեղինակ է 20-ից աւելի գիտական յօդուածների, որոնց վրայ կան բազմաթիւ յղումներ միջազգային գիտական պարբերականներում: Ասում է, որ տեսնում է միայն շատ փոքր փոփոխութիւններ վերջին տարիներին մեր երկրում գիտութեան կազմակերպման ու խրախուսման հարցում, սակայն կլոբալ իմաստով քիչ բան է փոխուել: Դժուարացաւ ասել, թե երկարաժամկէտ տեսլականով՝ Հայաստանո՞ւմ է պատկերացնում իր մասնագիտական հետագայ աճը, ապագան, թէ՞ արտասահմանում. «Երկու տարբերակն էլ չեմ բացառում»:
–Որո՞նք են Հայաստանում գիտութեան թերֆինանսաւորման պատճառները։
-Կարծում եմ՝ Հայաստանում բոլոր ոլորտներն էլ թերֆինանսաւորուած են: Դրա խորքային պատճառը պետական պիւտճէի փոքրութիւնն է: Կոնկրետ գիտութեան թերֆինանսաւորման հարցում պատճառները շատ են՝ և՛ հասարակութեան կողմից գիտութիւնը չկարևորելը, և՛ արժեհամակարգի փոփոխութիւնը անկախութեան տարիներին, և՛ համապատասխան պետական օղակների վատ աշխատանքը: Մեր կառավարութեան համար գիտութիւնը Խորհրդային Միութիւնից ժառանգութիւն ստացած մի բեռ է, որն ըստ իր տեսակէտի՝ ծախսեր է պահանջում, բայց կոնկրետ օգուտ չի տալիս: Ես չեմ կարծում, որ մօտ ապագայում կառավարութիւնը էապես կ’աւելացնի գիտութեան ֆինանսաւորումը: Խնդրի միակ լուծումը արտապիւտճէական միջոցների որոնումն է: Վերջին երկու տարուայ ընթացքում տարբեր կառոյցների, հասարակական կամ մասնաւոր հիմնադրամների կողմից իրականացուող մրցանակաբաշխութիւններին լաւ են վերաբերւում՝ որպէս երիտասարդներին խրախուսման միջոց, սակայն դրանք ընդհանրապէս չեն փոխում իրավիճակը, որովհետև երկարաժամկէտ արդիւնք տալ չեն կարող: Կարծում եմ, որ աւելի ճիշտ կը լինէր այդ գումարները տրամադրել՝ որպէս փոքր դրամաշնորհներ՝ կոնկրետ ծրագրերի իրականացման համար: Օրինակ, կարելի էր այդ գումարները փոխանցել ANSEF-ին կամ NFSAT-ին և աւելացնել նրանց կողմից տրամադրուող դրամաշնորհների քանակը:
-Ո՞րն է Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրը։
-Երիտասարդ գիտնականի հիմնական խնդիրը սոցիալականն է: Պէտք է կարողանալ գիտութեամբ աշխատել այնքան գումար, որ կարողանաս պահել ընտանիքդ: Հակառակ դէպքում, ստիպուած կամ լքում ես երկիրը, կամ անցնում այլ աշխատանքի: Դրանից բացի, կան նաև գիտական ենթակառուցուածքների հետ կապուած խնդիրներ՝ սարքերի բացակայութիւն կամ հնութիւն, տարրական աշխատանքային պայմանների բացակայութիւն և այլն, սակայն դրանք աւելի երկրորդական են: Շատ լաւ են վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսպուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում: Կարծում եմ, որ ցանկացած հասարակական շերտ, խումբ պէտք է կարողանայ հարկ եղած դէպքում պաշտպանել իր շահերը, բողոքել և պահանջել: Գիտութեամբ զբաղուելը աշխատանք է: Ցանկացած աշխատանք ինչ-որ իմաստով նաև պիզնես է և ուշ թէ շուտ պէտք է բերի եկամուտ: Գիտնականը գիտութեամբ զբաղուելուց բացի պէտք է կարողանայ նաև հասկացնել ֆինանսաւորողներին թէ ինչո՞ւ է պէտք ֆինանսաւորել իրեն և ի՞նչ օգուտներ դրանից կարելի է ստանալ:
-Ինչքա՞ն ժամանակ էք աշխատել արտասահմանում։ Ի՞նչ տարբերութիւններ կան Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղուելու հարցում։
-Երկու տարի աշխատել եմ Գանատայում, Մանիթոպայի համալսարանում: Այնտեղ, ի հարկէ, գիտութեամբ զբաղուելու համար ստեղծուած են բաւականին լաւ պայմաններ: Սակայն Հայաստանի նման երկրներից գնացածների համար շատ դժուար է գտնել մշտական կամ գոնէ երկարատև աշխատանք: Ստիպուած ես լինում ամէն մէկ կամ երկու տարին մէկ փոխել աշխատանքդ, բնակավայրդ, քաղաքն ու երկիրը: Այդ ընթացքում, ի հարկէ, նորմալ վաստակում ես, սակայն չկայ որոշակիութիւն: Տարբերութիւնների տեսակէտից շատ բան կարելի է ասել. օրինակ, որ Հայաստանում շատ ցածր մակարդակի վրայ է ներքին համագործակցութիւնը տարբեր գիտական խումբերի մէջ: Աւելի սերտ համագործակցութիւնը հնարաւորություն կու տար աւելի մեծ ծրագրեր ձեռնարկելու, և այդ դէպքում` աւելի լուրջ ուժերով հանդէս գալու միջազգային դրամաշնորհների դիմելիս։
-Ինչպէ՞ս էք վերաբերւում յետթեկնածուական PostDoc կարգավիճակային համակարգին. արդեօ՞ք մասնագիտական աճի հեռանկարների տեսակէտից՝ պէտք չէ ներդնել այդ համակարգը Հայաստանում։
-Ինքս երկու տարի եղել եմ PostDoc Գանատայում, Մանիթոպայի համալսարանում: PostDoc-ը հնարաւորութիւն է տալիս PhD ստացած երիտասարդին մինչև հիմնական աշխատանք գտնելը աշխատել այլ համալսարաններում և այլ գիտական խումբերում, ձեռք բերել կապեր և աշխատանքային փորձ: Ընդ որում, դու չես կարող PostDoc անել քո կրթութիւն ստացած համալսարանում: Անպայման պէտք է գնաս այլ վայր: Այն սահմաններ չի ճանաչում: Արտասահմանում, առանց մէկ կամ մի քանի տեղ PostDoc լինելու, հնարաւոր չէ մշտական աշխատանք ստանալ համալսարաններում: Խօսել PostDoc-ի մասին միայն Հայաստանի տարածքում, անիմաստ է, քանի որ չկան շատ վայրեր, ուր կարող ես զբաղուել քո նախընտրած խնդիրներով: Նաև պարզ չէ, թէ ո՞վ և ինչքա՞ն պէտք է վճարի դրա համար: Կարծում եմ, որ իրականում PostDoc-ը Հայաստանում արդէն վաղուց ներմուծուած է, քանի որ բազմաթիւ երիտասարդներ թեկնածուական ատենախօսութիւնը պաշտպանելուց յետոյ մեկնում են արտասահմանեան բարձրագոյն կրթական հաստատութիւններ՝ որպէս PostDoc: Նրանց մի մասը (ինչպէս ես) վերադառնում են և շարունակում աշխատել Հայաստանում: Սակայն կայ մէկ խնդիր. Հայաստանում այդ մի քանի տարին չի ճանաչւում՝ որպէս ուսում կամ աշխատանք: Երբ ես Երեւանի Պետական Համալասարանի քատրերի բաժնում հարցրի, թէ ինչ պէտք է նշուի իմ աշխատանքային գրքոյկում PostDoc եղած տարիների մասին, ինձ պատասխանեցին, որ ոչինչ չի նշուելու և այդ երկու տարին ես ուղղակի կորցնելու եմ:
Զրոյցը վարեց Մանէ Յակոբեանը