Մեծն Բրիտանիոյ նշանաւոր վարչապետ Սըր Ուինսթըն Չըրչիլ, մամուլի ազատութեան մասին խօսելով, կ’ըսէ. « Բոլորը կը պաշտպանեն ազատ խօսքը: Օր չ’անցնիր առանց ազատ խօսքի գովաբանութեան, սակայն ոմանք խօսքի ազատութիւնը հետեւեալ կերպ կ’ընկալեն. իրենք ազատ են ըսելու այն, ինչ որ կը ցանկան, բայց եթէ ոեւէ մէկը ի պատասխան տարբեր բան արտայայտէ՝ այդ մէկը արդէն օրինախախտում է…»:
Լրագրողի մը առաքելութեան գլխաւոր կարգախօսը ճշմարտութիւնն է, այսինքն՝ ճշգրիտ ըլլալ: Տեղեկատուութիւնը պիտի չդառնայ մոլորեցնող կամ աղաւաղուած պիտի չներկայացուի: Լրագրողը երբեք պէտք չէ միտումնաւոր կեղծիք հրապարակէ:
Դժբախտաբար, ինչպէս կարգ մը երկիրներու պարագային, Հայաստանի մէջ եւս որոշ լրագրողներ համացանցային կայքերու եւ լսատեսողական տարբեր ցանցերու վրայ չարաչար կը խախտեն խօսքի եւ կարծիքի ազատութեան սկզբունքը, համացանցի հասանելիութենէն օգտուելով՝ աժան, աղբիւրէ զուրկ, չհիմնաւորուած քարոզչութիւն կը տարածեն հասարակութեան մէջ:
Լրագրողը պարտի ըլլալ անաչառ:
Ոչ ոք կարելի է դատապարտել կարծիքի ազատութեան համար, բայց կեղծիքի՝ այո: Բազմաթիւ կայքեր անհատական կարծիքի եւ անհիմն պնդումներու խառնարան ստեղծած են Հայաստանի մէջ:
Հասարակութեան առջեւ իշխանութիւնը հաշուետու դարձնելը լրագրողի աշխատանքին կարեւոր մասն է: Ապացոյցներու վրայ յենելով միայն: Որովհետեւ, իրաւական եւ բարոյական տեսանկիւնէն դիտելով՝ լրատուական ցանցերը նոյնպէս հաշուետու կը մնան իրենց հաղորդած տեղեկութիւններուն: Մամուլի ազատութիւնը կարգախօս չէ միայն:
Ճիշդ է, որ համացանցը իր բոլոր նորարութիւններուն կողքին ստեղծած է իրաւական բազմաթիւ բարդոյթներ, բայց հիմնական սկզբունքները կը մնան անփոփոխ՝ հեղինակը պատասխանատու կը մնայ իր յայտարարութիւններուն եւ քննադատութիւններուն: Այսօրինակ « հեղինակութիւններ» որքան ալ անձեռնմխելիութեան իրաւունք վայելեն, իրենց յայտարարութիւններուն հետեւանքով ենթակայ պիտի մնան դատաքննութեան եւ նոյնիսկ ենթարկուին քրէական հետապնդման: Բազմաթիւ երկիրներու մէջ արժանապատուութիւն վիրաւորելը կամ անհատի բարոյականութեան դպչիլը, իրաւացի ըլլալով հանդերձ, ընդունուած է իբրեւ իրաւական խախտում կամ յանցագործութիւն:
Համացանցը, դիմագիրքը եւ այլ լսատեսողական միջոցներ սխալելու կամ բարոյական չափանիշերը ոտնակոխելու արտօնութիւն չեն շնորհեր լրագրողին: Ընդհակառակը, իրաւական չափորոշիչները լրագրողը պիտի մղեն նախանձախնդիր մնալու իր աշխատանքին եւ առաքելութեան: Լրագրողը պիտի գիտակցի, թէ իր որոշումները կրնան ծանր ազդեցութիւն ունենալ մարդոց եւ հասարակութեան վրայ:
Բազմաթիւ երկիրներու մէջ զրպարտանքի համար ներկայացուող բողոքը կը քննուի իբրեւ քրէական հայց: Զրպարտանքի պատճառով յարուցուող հայցերը դուրս կը մնան մամլոյ ազատութեան սկզբունքներէն, ընդհակառակը՝ լրագրողը կամ անհատը պատասխանատուութեան առջեւ կը դնեն՝ հասարակութիւնը ապատեղեկացնելու յանցանքով:
Մամլոյ ազատութիւնը եւ լրագողի իրաւունքներու պաշտպանութիւնը իր հետ կը բերէ պարտաւորութիւններ: Լրագրողը իրաւունք չունի կամայական պատճառներու ազդեցութեան տակ, սխալ յայտարարութիւններով, կանխամտածուած զրպարտանքներով ոտնահարելու այլոց վարկն ու հեղինակութիւնը: Կեղծ, ստապատիր յայտարարութիւնները անյարիր եւ խորթ կը մնան մամլոյ ազատութեան սկզբունքներուն:
Լրագրողին վերապահուած է իրադարձութիւնները անաչառ ներկայացնելու դերակատարութիւն: Ճիշդ այս պատճառով արեւմտեան երկիրներու մէջ օրէնսդիր կառոյցներ լրագրողներէն կը պահանջեն տարանջատել իրականութիւնը եւ կարծիքը: Լրագրողին բարոյականութիւնը կը պարտադրէ զգուշօրէն վերաբերիլ տեղեկատուութեան հետ: Ընթերցողին կամ ունկնդիրին հասցնել մաքուր, անաչառ եւ ապացուցուած տեղեկատուութիւն: Կարծիքի արտայայտութիւնը ազատ է, բայց նոյնքան եւ աւելի կարեւոր՝ ապացոյցը: Կարծիքի ձեւաւորումը պէտք չէ զուրկ ըլլայ լրագրողական բարեխղճութենէն, արժանապատուութենէն եւ հաւասարակշռուածութենէն:
Գալով մեկնաբանութեան եղանակին, ապացոյցի եւ կարծիքի ազատութեան միջեւ տարակարծութիւնները պատճառ պէտք չէ դառնան հարուածելու տուեալ լրատուութեան առարկայականութիւնը:
Լրագրական ամենակարեւոր սկզբունքներէն մէկը՝ անաչառութիւնը, խախտած է Հայաստանի մէջ: Լրագրողը փաստերու միջոցով պարտի բացայայտել ճշմարտութիւնը: Հայաստանի մէջ այսօր լայն տարածութիւն գտած է «գայթակղիչ» լրագրութիւնը, այսինքն՝ լրագրութիւն, որուն հիմքն է կիրքը, գաղափարական սահմանումը, պատահականութիւնը, գռեհկութիւնը եւ փողոցային խօսակցութիւնը..: Խախտած է մամուլի ազատութեան սկզբունքը, ուր ընթերցողին կը զլացուին ապացոյցը, իրականութեան վրայ դատողութիւն եւ եզրակացութիւն քաղելու միջոցները: Բացակայ են մասնագիտական բարոյականութեան չափանիշերը:
Այդպիսի խարդախուած, խեղաթիւրուած տեղեկութիւններ կրնան ազդել ունկնիրի եւ ընթերցողի հոգեբանութեան վրայ: Արտայայտել սեփական տեսակէտները, սակայն նախապայման է, որ անոնք հիմնուած ըլլան ճշմարտութեան եւ անաչառ տեղեկութիւններու վրայ:
ԱՀԱՐՈՆ ՇԽՐՏԸՄԵԱՆ