Շատ կը խօսուի այն մասին, որ կաշառակերութիւնը ամենամեծ չարիքներէն մէկն է Հայաստանի մէջ: Անիկա որքա՞ն տարածուած է գիտական աշխարհի մէջ: Արդեօ՞ք դուք անձնապէս, կամ ձեզի ծանօթ այլ երիտասարդ գիտնականներ, եւս տուժած էք անկէ:
Կը շահագործե՞ն, արդեօք, երիտասարդ գիտնականներու աշխատանքը տարրալուծարաններու վարիչները եւ տիտղոսակիր կամ պաշտօնատար այլ անձինք` գրուելով համահեղինակ ձեր աշխատանքներուն, իրենց վերագրելով ձեր կատարած աշխատանքը, կամ օգտուելով ձեր աշխատանքի այլ պտուղներէն:
Հարցերս ուղղեցի երիտասարդ գիտնականներուն` մօտ 100 հոգիի, յատկապէս անոնց, որոնք արդէն լուրջ յաջողութիւններ արձանագրած են, արժանացած են զանազան մրցանակներու եւ պարգեւներու: Հարցուածներուն մէջ բնագէտները կը կազմեն մօտաւորորապէս քառասուն տոկոսը, եւ ատիկա պատահական չէ. նախ` համաձայն միջազգային ցուցանիշներու` բնագիտութիւնն է, առաջին հերթին, մեր գիտութեան դէմքը` անիկա մշտապէս կու տայ միջազգային հեղինակաւոր ամսագրերու մէջ մեր գիտնականներու հրապարակումներու կէսէն աւելին, ապա, ինչպէս ցոյց տուին տարատեսակ մրցանակաբաշխութիւնները, որոնք իրականացուեցան վերջին երկու տարուան ընթացքին` երիտասարդ գիտնականներուն մէջ ճիշդ նոյն պատկերն է` բնագէտները միշտ կը կազմեն բոլոր մրցանակակիրներու թիւին կէսէն աւելին:
Կարծիքները որոշ առումով սպասելի են` յամենայն դէպս, գիտութեան ոլորտին ծանօթ մարդոց տեսակէտէն: Առաջին հերթին, աչքի կը զարնուի այն հանգամանքը, որ բնական եւ հասարակական գիտութիւններու ներկայացուցիչներու կարծիքները էապէս, որակապէ՛ս կը տարբերին: Ի դէպ, երկու պարագային ալ կայ առանձին ենթաբնագաւառ մը, ուր բոլորը համակարծիք են. բնագիտական գիտութիւններու մէջ` բնագիտութիւնը, իսկ հասարարակագիտականներու մէջ` տնտեսագիտութիւնը: Եթէ վերջինիս պարագային ոլորտի զարգացման խոչընդոտող ամենակարեւոր գործօններուն մէջ բոլորը անպայման կը նշեն կաշառակերութիւնը՝ բնագիտութեան պարագային, ինչպէս արդէն ըսուեցաւ, կարծիքները միարժէք են ու անվիճելի` բնագիտութեան ոլորտին մէջ կաշառակերութիւնը գրեթէ կը բացակայի, յամենայն դէպս` արտայայտուած է շատ քիչ եւ էական ազդեցութիւն չունի ոլորտի զարգացման վրայ:
Ընդհանրական է երիտասարդ բնագէտներու մէջ համեմատաբար տարիքոտներէն` Երեւանի բնագիտութեան ուսումնարանի աշխատակից Արտեոմ Յովհաննիսեանի կարծիքը. – “Իմ կեանքի փորձից ելնելով` կարող եմ ասել, որ կոռուպցիան գիտութեան մէջ ամենափոքրն է կամ ամենափոքրերից է Հայաստանում` մնացած բոլոր համակարգերի հետ համեմատած”: Իսկ աւելի երիտասարդ Բագրատ Մայիլեանը` նոյն ուսումնարանէն, քիչ մը աւելի կտրուկ էր.- “Միգուցէ կայ այդպիսի բան, չգիտեմ, չեմ կարծում: Բայց հաստատ գիտեմ, որ գիտական համակարգն ամէն դէպքում շատ աւելի քիչ է կոռումպացուած քան դատականը կամ միւս բոլոր համակարգերը…”
Ահա երիտասարդ բնագէտներու որոշ մեկնաբանութիւններ.
Կարապետ Մկրտչեան, Ա.Ի. Ալիխանեանի անուան Ազգային գիտական տարրալուծարան.-Ինքս երբեւէ չեմ հանդիպել կոռուպցիայի դրսեւորումների գիտութեան մէջ: Չեմ պնդի ի հարկէ, թէ գիտութեան ոլորտը բացարձակապէս զերծ է կոռուպցիայից: Այնուամենայնիւ, գիտութիւնը մեծ կոռուպցիոն ռիսկերի ոլորտ չէ: Մասնաւորապէս, գիտական եւ գիտատեխնիկակակն անկախ փորձաքննութեան մասին օրէնքի ընդունումից յետոյ այդ ռիսկերն էլ աւելի կը նուազեն:
Անահիտ Գոգեան, ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիքական հետազօտութիւններու ուսումնարան.- Մինչ այժմ նման երեւոյթների չեմ հանդիպել, ինչից կարող եմ ենթադրել, որ գիտութեան մէջ կոռուպցիան նուազագոյնն է Հայաստանում (եթէ նոյնիսկ կայ): Ինչեւէ, նման բանէր միշտ եղել են ամէնուր, խնդիրը դրանց քանակի եւ մակարդակի մէջ է:
Արմէն Սարգսեան, ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիքական հետազօտութիւններու ուսումնարան.- Ասեմ, որ գիտութիւնն իրօք ամենաքիչ կոռումպացուած ճիւղերից է: Մեր ինստիտուտում շատ լաւ մթնոլորտ է տիրում, յարաբերութիւնները գիտական ղեկավարների եւ ասպիրանտի միջեւ շատ կոռեկտ են` տրամադրող միայն գիտութեամբ զբաղուելու: Ես չեմ առնչուել այնպիսի դէպքերի հետ, երբ գիտական ղեկավարը կամ լաբորատորիայի վարիչը, պաշտօնատար այլ անձինք իրենց վերագրեն երիտասարդ գիտնականի ստացած արդիւնքները: Յօդուածների հեղինակների թւում գրւում են միայն համապատասխան ներդրում ունեցող մարդիկ:
Վազգէն Սարգսեան, ԵՊՀ հէռանկարային հետազօտութիւններու միջազգային կեդրոն.- Ես չեմ հանդիպել: Ասեմ աւելին, ես ոչ մի համատեղ աշխատանք չունեմ իմ վերադասների հետ: Ինչ վերաբերում է կոռուպցիային ընդհանրապէս, ապա` եթէ երկրում կայ կոռուպցիայ բոլոր օղակներում, եւ որի մասին խօսւում է նոյնիսկ ամենաբարձր մակարդակով, ապա միթէ՞ կարող է կոռուպցիան իսպառ չլինել մի առանձին ճիւղում: Հարցը կարող է լինել միայն մասշտաբների մէջ: Չտիրապետելով որեւէ վիճակագրական տուեալների, ճիշտ չի լինի գնահատականներ տալ: Ուղղակի, եթէ վերցնենք գիտութիւնը որպէս համակարգ, ապա քանի որ ֆինանսական հոսքերն այստեղ մեծ չեն եւ համեմատաբար թափանցիկ են, կարելի է ենթադրել, որ գիտական համակարգն, ըստ ամենայնի, ամենաքիչ կոռումպացուած համակարգն է:
Սաթենիկ Ղազարեան, ՀՀ ԳԱԱ Վ. Համբարձումեանի անուան Բիւրականի աստղաֆիզիքական աստղադիտարան.- Նման խնդրի երբեք չեմ բախուել: Բարեբախտաբար, աշխատում եմ այնպիսի գիտնականների հետ, ովքեր միայն ինձ օգնում են, ոչ թէ շահագործում: Միգուցէ այդ երեւոյթը տեղի ունի նաեւ գիտութեան մէջ, բայց ես ականատես չեմ եղել, հետեւաբար, որեւէ ընդհանրական կարծիք յայտնել չեմ կարող:
Վահրամ Ղազարեան, ՀՀ ԳԱԱ Ֆիզիքայի կիրառական խնդիրներու ուսումնարան.- Բարեբախտաբար, չեմ առնչուել այդպիսի երեւոյթների հետ, միայն լսել եմ ուրիշներից, որ այդպիսի երեւոյթներ տեղի ունեն մեր իրականութեան մէջ:
Մանուկ Բարսեղեան, ԵՊՀ Պինդ մարմնի բնագիտութեան գիտահետազօտական տարրալուծարան.- Մեր լապարաթորիայում (տարրալուծարան, խմբ.) երբեւէ նման դէպքեր չեն եղել, առաւել եւս` մեր գիտական խմբում, որտեղ իսկապէս տիրում է, շնորհիւ մեր գիտական ղեկավարի, իդէալական մթնոլորտ:
Արսէն Ադամեան, ԵՊՀ “Կիսահաղորդչային սարքերի ֆիզիքայի եւ նանոթեխնոլոկիաների կեդրոն”-ի նախկին աշխատակից.- Իմ` գիտական ոլորտում աշխատելու տասներկու տարիների ընթացքում նման բնոյթի խնդիրների չեմ հանդիպել: Դա գիտական հանրութեան թիւ մէկ խնդիրներից չէ: Ընդհանրապէս, խորապէս սխալ եմ համարում հասարակութեան մէջ վերջին տարիներին մոդայիկ դարձած միտումը` աչքերը փակել իշխանական բուրգում, դատական եւ այլ օղակներում առկայ խայտառակ կոռումպացուած վիճակի վրայ, եւ միշտ անդրադառանալ “ամենաթոյլ օղակին”` դպրոցներին, ԲՈւՀ-երին, գիտութեանը:
Արտեոմ Յովհաննիսեան, Ա.Ի. Ալիխանեանի անուան Ազգային գիտական տարրալուծարան.- Կոռուպցիան գիտութեան մէջ ամենափոքրն է կամ ամենափոքրերից է Հայաստանում` մնացած բոլոր համակարգերի հետ համեմատած: Ի հարկէ, կան դէպքեր, երբ բուհերում կամ ուրիշ գիտական հաստատութիւններում ծանօթ-ազգականի գործօնը առաջին տեղում է յայտնւում աշխատանքի ընդունուելու համար, բայց դա արդէն գիտութեան մեղքը չէ, այլ մեր ազգի հիւանդութիւնն է` յուսով եմ` բուժուող, որը գալիս է հասարակութեան դերի եւ իմաստի սխալ ընկալումից, երբ ընտանիքի եւ հարազատութեան մէջ առկայ արժէքներն ուղղակիօրէն տարածւում եւ կիրառւում են հասարակութեան գործունէութեան բոլոր միւս ոլորտների վրայ: Այստեղ շատ գործ ունեն անելու մանկապարտէզները եւ դպրոցները, մանկաւաժների ու հոգեբանների հետ միասին:
Կրնամ այսպէս շարունակել ու շարունակել` կուտակուած է քանի մը տասնեակ մեկնաբանութիւն: Ու, միեւնոյն է, անոնք բոլորը այս կամ այն չափով նոյն բանը կ’ըսեն` բնագիտութեան ոլորտը իրօք շատ քիչ ախտահարուած է կաշառակերութեամբ, որ իրօ՛ք զարմանալի է, քանի որ խօսքը Հայաստանի՛ մասին է, որ ամբողջովին, վերէն վար, թաթախուած է այդ ախտին մէջ, եւ ճշգրիտ այն նոյն պատճառով` շատ ուրախալի բան է` կարելի է հպարտանալ, քանի որ խօսքը մեր երկրի` Հայաստանի՛ մասին է:
Ֆիզիքամաթեմաթիքական գիտութիւններու թեկնածու, Երեւանի պետական համալսարանի բնագիտութեան բաժանմունքի շրջանաւարտ, ԵՊՀ-ին առընթեր ակադեմիկոս Արտաշէս Շահինեանի անուան Ֆիզմաթ դպրոցի բնիագիտութեան ուսուցիչ, ՀՀ ԳԱԱ բնագիտութեան կիրառական խնդիրներու ուսումնարանի կրտսեր գիտաշխատող Աղասի Միքայէլեանի խօսքը դիպուկ է, իրաւունք ունի.
– Ես ֆիզիքոս եմ, իսկ ֆիզիքոսները շատ հպարտ են, որպէսզի վաճառեն իրենց անունը: Աւելի աւագ սերնդի ֆիզիքոսներն են յաճախ երիտասարդներին համահեղինակ դարձնում, օգնելով նրանց մտնել կեանք: Ֆիզիքայի ֆաքուլթեթը (բաժանմունք, խմբ.) համալսարանի այն եզակի ֆաքուլթեթն է, որտեղ ես մինչեւ հիմա կոռուպցիոն (կաշառակերութեան, խմբ.) թեմայով ոչ մի նախադասութիւն չեմ լսել: Ֆիզիքայի ֆաքուլթեթը գիտութեան մատուռ է, ես ձեզ սա վստահեցնում եմ:
Մանէ Յակոբեան