ՅԱԿՈԲ ՊԱԼԵԱՆ
«Մենք ակնկալում ենք, որ Հայաստանի արտաքին տեսքը նախ պիտի հայերէն լինի, յետոյ` օտար լեզուով: Հայաստանում պիտի գրագրութիւնը լինի հայերէն»
ԴԱՒԻԹ ԳԻՒՐՋԻՆԵԱՆ
Հայաստանի լեզուի կոմիտէի նախագահ
Հայաստանի ԱՌԱՒՕՏ թերթի կայքին վրայ կարդացի թղթակցութիւն մը: «ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ»-ի մամուլի կեդրոնին մէջ լեզուի աղարտման պայքարի նախաձեռնութիւններու մասին խօսած է Հայաստանի Լեզուի պետական կոմիտէի նախագահ Դաւիթ Գիւրջինեան: Կ՛արտագրեմ երկար հատուած մը, ընթացիկ մէջբերումով կարելի չէ հաղորդակից դառնալ արծարծուած բարդացող տագնապին:
Կը կարդանք.
«ՀՀ օրէնքների` յատկապէս Լեզուի մասին ՀՀ օրէնքի պահանջների համաձայն, դրանց կատարումը ապահովելու նպատակով Լեզուի կոմիտէն 2021թ. յարուցել է վարչական իրաւախախտման 76 դէպք: Մեզ կարող են ասել, որ խախտումներն աւելի շատ են` նկատի ունենալով այն, ինչ տեսնում ենք Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում ցուցանակների եւ վահանակների վրայ: Բայց 76-ն էլ երկար ընթացք ունեն, արձանագրում, յետոյ դիմում ենք դատարան» (ընդգծ. Յ. Պ.):
«Դա տեւական գործընթաց է, որոշ գործեր տեւում են տարիներ, իսկ հասարակութիւնն անհամբեր է: Հասարակութեան ակտիվ մասը, որը հայերէնի շահով է ապրում, անհանգիստ է եւ ասում է` ինչո՞ւ է սա այսպէս եւ ոչինչ չի փոխւում: Պատճառն այն է, որ սպասում ենք դատարանի որոշմանը»: …«Այս տարուան հայցերից 8-ը բաւարարուել է, 19-ը մերժուել, մնացած 2-ը` կարճուել, 43 գործ դեռ քննւում է դատարանում»…
«Մենք ակնկալում ենք, որ Հայաստանի արտաքին տեսքը նախ պիտի հայերէն լինի, յետոյ` օտար լեզուով: Հայաստանում պիտի գրագրութիւնը լինի հայերէն: Կ՛ուզենայի կոչ անել եւ յորդորել մեր տնտեսվարողներին` այո՛, զբօսաշրջիկներ շատ են գալիս Հայաստան, բայց մենք չենք ապրում նրանց համար, սա մեր երկիրն է, եւ այստեղ հայերէնը պետական լեզուի կարգավիճակ ունի: Ամէնուրեք պիտի լինի նախ հայերէնը, յետոյ, համեցէք` ոմանց սիրելի ռուսերէնը, կամ ոմանց շատ սիրելի անգլերէնը եւ այլն» (ընդգծ. Յ. Պ.):
«Նա ընդգծեց, որ մերժուած գործերը «գնում» են նաեւ Վերաքննիչ եւ Վճռաբեկ դատարան, եւ կոմիտէն հետեւողական է դրանց ճակատագրով»:
… Նա (Դաւիթ Գիւրջինեանը) անդրադարձաւ նաեւ լեզուական վերահսկողութեանը, որի շրջանակում մշտադիտարկում են անցկացնում հայաստանեան հեռուստաընկերութիւնների, տպագիր եւ առցանց ԶԼՄ-ների շրջանում եւ բոլորին ամփոփագրեր են ուղարկում նրանց լեզուական սխալների վերաբերեալ: Անցեալ տարի ուղարկուել է 37 այդպիսի ամփոփագիր, եւս 3-ը պատրաստւում են ուղարկել: Դաւիթ Գիւրջինեանն ասաց, որ մի հնար են կիրառում` ամփոփագրերն ուղարկելուց որոշ ժամանակ անց կրկին ուսումնասիրում են` արդեօ՞ք լրատուամիջոցները շտկել են լեզուական սխալները, արդեօ՞ք նպատակային աշխատանք են կատարել. «Որոշ դէպքերում մեզ լսում են, շտկում սխալները, որոշ դէպքերում էլ դժբախտաբար լրագրողները, յատկապէս հեռուստահաղորդավարները յամառօրէն շարունակում են արտառոց լեզուական սխալներ թոյլ տալ»:
Ուրեմն հայերէնի մաքրութեան վրայ հսկող կայ:
Բայց լսող կա՞յ:
Յարգելի պ. Գիւրջինեանը խօսած է մամուլի, մասնաւորաբար հեռատեսիլի լեզուախախտումներու եւ լեզուազեղծումներու մասին, որոնք կը սպառնան Մեսրոպի Տան, առանց որուն` Հայ Տունը` մեր լեզուն կը դառնայ յիշատակ, ապագայ լեզուաբաններու հետաքրքրութիւն:
Չէ խօսած նաեւ, մամուլի լեզուի կողքին, Հայաստանի քաղաքական եւ մտաւորական, այսպէս կոչուած, էլիտայի (ընտրանիի) լեզուի մասին: Հետեւողական ըլլալու համար Լեզուի կոմիտէն դատարան պէտք է կանչէ նաեւ նախագահ, վարչապետ, նախարարներ, մարզպետներ, զօրավարներ, գնդապետներ, հիւրանոցներու եւ մեծ ու պզտիկ վաճառատուներու տնօրէններ: Հեռատեսիլի հաղորդավարներու եւ մամուլի լեզուի աղարտման գլխաւոր դերակատարը քաղաքական եւ մտաւորական գիտոսիկութիւն խաղցող էլիտան է, իր էլիտար (չ)հայերէնով:
Քանի մը անգամ պէտք է ընթերցել, ինչ որ կ՛ըսուի. ««Մենք ակնկալում ենք, որ Հայաստանի արտաքին տեսքը նախ պիտի հայերէն լինի, յետոյ` օտար լեզուով: Հայաստանում պիտի գրագրութիւնը լինի հայերէն»:
Այս արտաքին տեսքը որպէս ինքնուրոյն ազգ չանհետանալու ազգային քաղաքականութիւն է:
Եւ երբ գիտոսիկութեամբ հազարաւոր օտար բառեր կը գործածուին քաղաքական, արուեստի, գիտութեան, դատարանի, բանակի եւ տնտեսվարողներու էլիտային կողմէ, Հայաստան կը կորսնցնէ իր «արտաքին տեսք»-ը, եւ օր մը, ինչպէս Սինկափուրը, Հայաստանն ալ կ՛ունենայ սինկափուրեան անգլերէնի պէս հայաստանեան անգլերէն կամ ռուսերէն: Այսինքն Հայաստան կ՛ունենայ այլ երկրի եւ ժողովուրդի տեսք: Կ՛այլափոխուի:
Սինկափուր անկախացումէն ետք անգլերէնը որդեգրուած է որպէս միաւորող լեզու, ան նաեւ գործառնութիւններու եւ շուկայի լեզու է: Յառաջացած է լեզու մը, որ կը կոչուի սինինկլիշ: Օտար բառերու վայրագ ներխուժման պատճառով, որուն մասնակից է նախ Հայաստանի ամէն գոյնի ԷԼԻՏԱ-ն եւ զայն կապկող չտես-տգէտ քաղքենիացող գիտոսիկներու ընկերութիւնը, որ օտար բառեր գործածելով` կը կարծէ դասակարգ փոխել: Ի՞նչ կը բանի պետութիւնը, որպէսզի Հայաստանը եւ հայութիւնը արմինկլիշ կամ արմռուս, օր մըն ալ, վասն գործնապաշտութեան, արմթուրք չդառնան: Օր մը յուսահատութեամբ եւ պարտուողականութեամբ պիտի ստիպուի՞նք ըսել` «Չգիտցանք, որ հոս պիտի հասնէինք»…
Ինչո՞ւ մեծ եւ պզտիկ չեն լսեր Դաւիթ Գիւրջինեանը:
Այս արդիականութիւն չէ, մոդեռնիզմ չէ: կապիտուլացիա է, անձնատուութիւն, աւելի վատ, քան` պատերազմական պարտութիւն մը:
Բոլոր մակարդակներու վրայ այս մասին չխօսիլ եւ ապա չպայքարիլ ընթացք է դէպի վերջնական պարտութիւն:
Ինչո՞ւ Լեզուի պետական տեսչութիւնը չբարձրացնել արտակարգ լիազօրութիւններով օժտուած լեզուի նախարարութեան, նոյնիսկ եթէ պիտի բազմանան արդէն բազմացած-բազմացող դատերը, պայմանաւ որ վճիռները ըլլան օրինակելի եւ գործադրուին, ո՛վ որ եղած ըլլայ լեզուին դէմ չարիք գործողը` նախագահ, վարչապետ, նախարար, լրագրող, ակադեմիկոս, գործարար, վարսաւիր:
Վարսաւիր, որ չըսէ էպիլացիա:
Նախարար, որ չըսէ` էքսպերիմենտ:
Այս ինքնապաշտպանութեան կռիւ է, քանի դեռ կատարելապէս ուշ չէ: Կարգախօս` ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ԵՒ ՆԵՐՔԻՆ ՏԵՍՔԸ ՀԱՅԵՐԷՆ ՊԻՏԻ ԼԻՆԻ:
Ո՛չ միայն Հայաստանի, այլ նաեւ` համաշխարհայնացող-համաշխարհայնացած հայուն:
Ինչպէս կ՛ըսեն, ուզեցի կիսուիլ Դաւիթ Գիւրջինեանի եւ ինքնութեամբ տագնապող ընթերցողին հետ:
Ե՞րբ կ՛ունենանք Լեզուի լիազօր նախարար:
Սփիւռքը այլ ցաւ է: Գիտակից եւ հաւատաւոր բջիջները պէտք չէ մոռացութեան մատնեն զանգուածը, որ սինկինկլշի պէս լեզուներով կը խօսի` այդ յառաջդիմութիւն համարելով եւ ոչ կապիտուլացիա, անձնատուութիւն:
Կորսնցնելու ժամանակ չունինք: Նահանջի տեղ չունինք:
2 փետրուար 2022
Նուազի-լը-Կրան