Հայոց ցեղասպանութեան ու հայկական հարցի վերաբերեալ թրքական մերժողականութեան պատը քանդելու գործին յատկապէս մեծ է երկրէն ներս գտնուող թուրք մտաւորականներու գործունէութեան նշանակութիւնը:
Նման թուրք մտաւորականներու շարքին Թաներ Աքչամ առաջիններէն էր, որ բարձրաձայնեց 20-րդ դարասկիզբին երիտթրքական կառավարութեան կողմէ հայերու դէմ իրագործուած ոճիրին մասին եւ մինչեւ օրս իր տարբեր յայտարարութիւններով Թուրքիային կոչ կ’ընէ առերեսուիլ պատմական իրողութեան հետ ու ճանչնալ հայոց ցեղասպանութիւնը: «Արմէնփրէս»-ը հայ-թրքական յարաբերութիւններու բարելաւման, ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ թուրքիոյ ժխտողական քաղաքականութեան մէջ հնարաւոր փոփոխութիւններու եւ ատոր նպաստող գործօններու մասին զրուցած է թուրք պատմաբան Թաներ Աքչամի հետ:
-Հրանդ Տինքի հեղինակած գիրքերէն մէկը վերնագրուած էր այսպէս. «Երկու մօտ ժողովուրդ, երկու հեռու հարեւան»: ի՞նչ կը կարծէք, ինչն՞ է որ կրնայ նպաստել հայ-թրքական յարաբերութիւններու մէջ առկայ սառոյցի հալման:
-Միայն երկու կարեւոր գործօն: Առաջին` Թուրքիոյ մէջ քաղաքացիական դիմադրութեան աճը: Երկրորդ` արեւմտեան երկիրներու ու մասնաւորապէս սփիւռքահայերու դրական ճնշումներու աճը: Իմ կարծիքով, Թուրքիոյ քաղաքացիական նախաձեռնութիւններու ու սփիւռքի համատեղ աշխատանքը այն գործօնն է, որ պիտի փոխէ Թուրքիոյ քաղաքականութիւնը: Թրքական կառավարութիւնը ամէնէն շատ կը վախնայ հէնց այդ համագործակցութենէն: Եթէ Թուրքիոյ մէջ իշխանութեան ընդդիմադիրները եւ սփիւռքահայերը միաւորուին, կառավարութիւնը լուրջ ճնշման տակ կը մնայ:
-Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ ինչպէ՞ս կրնայ փոխուիլ Թուրքիոյ ժխտողական քաղաքականութիւնը:
-Ես մեծ փոփոխութիւններ չեմ ակնկալեր Թուրքիոյ քաղաքականութեան մէջ: Շատ կ’ուզէի սխալած ըլլալ: Կարծեմ, թրքական կառավարութիւնը, ձեւացնելով, թէ որոշ բաներ կը փոխէ, առանց որեւէ փոփոխութիւն կատարելու կ’ակնկալէ շրջանցել այդ շրջանը:
Այդ պատճառով կրնայ որոշ ձեւական քայլեր ընել: Եւ այդ քայլերը ասպարէզ կրնայ հանել «ահա ըրինք, ալ ի՞նչ կ’ուզէք» տրամաբանութեան մէջ: Փոփոխութեան համար անհրաժեշտ է, որպէսզի Ատրպէյճանը առանց ղարաբաղեան խնդիրի կարգաւորման թուրքիոյ թոյլտւութիւն տայ, իսկ ատիկա շատ բարդ կը թուի:
-Թուրքիոյ հասարակական գիտակցութեան արթնացումը կրնա՞յ նպաստել այն բանին, որ Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման հարցին մեծնայ պետութեան նկատմամբ ճնշումը:
-Հայոց ցեղասպանութիւնը աստիճանաբար Թուրքիոյ քաղաքացիական հասարակութեան համար կարեւոր թեմայի կը վերածուի:
Մարդիկ արդէն կը ցանկան իմանալ ու սորվիլ, թէ իրականութեան մէջ ինչեր տեղի կ’ունենան: Ես չափազանց մեծ կարեւորութիւն կու տամ Թուրքիոյ ներսէն կառավարութեան վրայ ըլլալիք ճնշումներուն: կրնամ ըսել, որ որքան քաղաքացիական հասարակութիւնը բարձրացնէ ցեղասպանութիւնը ճանչնալու պահանջը, այնքան կառավարութիւնը հզօր ճնշման տակ կը մնայ:
-Պարոն Աքչամ, լսած ենք, որ հայերու վերաբերեալ նոր գիրք կը գրէք: Մօտ ժամանակներս ի՞նչ ծրագիրներ պիտի իրականացնէք:
-Այժմ տարբեր նախագիծեր կան, որոնց վրայ կ’աշխատիմ, գիրք կը նախապատրաստեմ 1919 թուականի փետրուար-մայիս ամիսներուն Տրապիզոնի Եոզկատի դատավարութեան վերաբերեալ: Բացի այդ, 2015 թուականի մայիսին պիտի հրատարակուի «Կանոններու ոգին» գիրքիս անգլերէն տարբերակը:
Հարցազրոյցը` Արաքս Կասեանի