«Իմաստունի բերանը սրտումն է,
իսկ տգէտի սիրտը բերանում»:
Ա, Վիդուիլը
«Խօսքը՝ պարզամիտի արտայայտուելու,
իսկ իմաստունի լռելու համար է»:
Ռոբերտ Սուտհ,
Ռուբէն Յովակիմեան
Իմաստունները բազմիցս են արտայայտուել լռութեան եւ խօսքի համակեցութեան ու կարեւորութեան մասին, նրանց արժէքաւորումը տեղին կամ անտեղի գործածելը ինչպէս նաեւ թողած դրական կամ բացասական հետեւանքները: Իրաւ է, նաեւ որ նորածինները կեանքի հետ շփուելու առաջին քաջալերանքներն ու արգելքները սովորում են եւ վարժւում ծնողի խօսքի միջոցով ու ազդեցութեամբ: Հնադարեան Յունաստանում, ուր խօսքի տրամաբանական եւ համոզիչ լինելը համարւում էր վարպետութիւն եւ արուեստ կար տարածուած դիմելաձեւ՝ «Խօսիր, որ ճանաչեմ քեզ»,– այսինքն խօսքն էր բնորոշում մարդուն, նրա գրաւած դիրքն ու արժանի վերաբերմունքը, չնայած այդ հեռաւոր ժամանակներին եւս եղել են ստախօսներ եւ իմաստակներ, որոնք իրենց իմացականութեան եւ բարոյագիտութեան մակարդակի համեմատ են գործել, երբեմն որակուելով՝ սոփեստ:
Ժամանակները փոխուեցին, եւ մարդկութիւնը՝ նրանց հետ, մանաւանդ փոխյարաբերութիւնների ոլորտում կերտուեցին նոր չափանիշներ, երբ առաջնահերթ է նպատակը՝ միջոցների համեմատ, ուստի թոյլատրելի եւ հանդուրժելի է ամէն քայլ: Այս երեւոյթը աշխարհով մէկ ընդհանուր է եւ մեր երկիրը բացառութիւն չէ, ուր կեղծիքն ու անբարոյ ստախօսութիւնը համատարած է դարձել, ինչպէս անձնական, մանաւանդ քաղաքական դաշտում եւ ողբալի է տեսնել, թէ ինչպիսի՛ բարոյական անկում է եղել՝ վերածուելով աղբանոցի: Այլ անուն գտնելը դժուար է, որքան որ այն տգեղ է հնչում, քանի որ այն մեր սիրելի երկրի մասին է: Մեղա՜յ․․․մեղա՜յ:
Ի՞նչ ասել այն հոգեւորականին՝ ադամանդեայ խաչը ճակատին, երբ դարձեալ յայտարարում է, թէ «եկեղեցւոյ դիրքորոշումը անփոփոխ է», այսինքն՝ ինքը մնում է ցուցարարների հետ միեւնոյն հարթութեան վրայ․ «նման զնմանն իւր գտանէ»,– միեւնոյն ժամանակ շեշտելով, որ «եկեղեցին վերքաղաքական կառոյց է»:
Միեւնոյն ցաւալի վիճակն է, երբ երկրի նախագահը իր յատուկ լրջութեամբ յայտնում է, որ «հասարակութեան պառակտումը կասեցնելու միակ միջոցը արտահերթ ընտրութիւնն է, որպէսզի պետական գործընթացը սկսել մաքուր էջից»: Հեգնանք է՞ այս, թէ՞ ծաղրանք: Որքան ճիշտ եւ տրամաբանական կը լինէր, եթէ երկրի այս կարեւոր քաղաքական այրերը կարողանային լռել, քանի որ քսանամեայ թալանի ընթացքին՝ կարողացան ձայն չհանել: Առաւել ցաւալին այն է, որ այս պատկառելի ազգայինները, որոնց պարտականութիւնն է զգօն եւ մեղմ լինել հասարակութեան ամէն հարցի նկատմամբ, ջատագով են ազգի «փրկիչ» մի ոչնչութեան, որ գոռում է, թէ «ջոկատներ ստեղծենք, տանք, փշրենք, ջարդենք», իսկ նրա կարկառուն համախոհ 17-ից մէկը շատ հեռու չի գնում յուշելով, թէ «գնանք, Պուտինի ոտքերն ընկնենք, աղաչենք-պաղատենք, թող գայ, մեր հարցերը, լուծի»: Ինչո՞վ կարելի է բացատրել, որ քաղաքական ոլորտը մեծ մասամբ զբաղեցնում են ժամկէտանց, մաշուած, ոչ-կարգին ու վրիպած դէմքեր, ընդհուպ չափաւոր ունակ, որոնց արտայայտած մտքերը՝ ոչ միայն նողկանք են առաջացնում, այլ ուղղակի միտք չեն, իսկ նրանց նպատակը անըմբռնելի եւ այդ որակը միայն ընդդէմ դաշտին չէ յատուկ, այլ ընդհանուր է: Զարմանանք թէ ողբանք, երբ կրթութեան փոխնախարարուհին, որի աշխատանքի ոլորտում աչքի է ընկնում աշակերտների ամբոխային անգրագիտութիւնը, համարձակւում է յայտարարել, թէ «Նժդեհի գաղափարախօսութիւնը ազգակրօն է, ոչ աւել, ոչ պակաս, ֆաշիստական բնոյթի՝ ուրեմն անընդունելի»:
Ինչպէս հանդուրժել, երբ խորհրդարանի նախագահի փոխանորդը ամենայն հանդարտութեամբ պնդում է, թէ՝ «Մենք չենք յանձնել հողերը, կռուով ենք պարտուել»: Որքան խոհեմ կը լինէր՝ բերանը փակէր: Նոյն ոգին պահելով յարգարժան վարչապետը չի զլանում պնդելու, թէ «Սահմանամերձ գիւղ լինելը պէտք է դառնայ ոչ թէ թերութիւն, այլ՝ առաւելութիւն»: Հայաստանը՝ արդէն տեղով մի մեծ սահմանամերձ համայնք է, թէ ո՛ւր է նրա առաւելութիւնը դժուար է որոշել:
Ցանկը կարելի է անվերջ շարունակել, քանզի երկրում բոլորը անվերջ խօսում են արհամարհելով քաղաքակիրթ բարոյականութեան եզրերը, մանաւանդ խենթանոցի նման մի բան են խորհրդարանի ամբիոնից հնչող ոչ միայն անվայել, նաեւ անբարոյ լուտանքներն ու օդից կախուած զրպարտանքները, երբ ով ինչ ցանկանայ կարող է ասել, հոգ չէ, թէ միտք ու իմաստ չկայ, միայն թէ խօսի: Նման պատկեր ստեղծողները՝ հիմնականում ընդդիմադիրներն են, մասնաւորապէս ԲՀԿ անդամները, որոնց ելոյթների կատաղութիւնը սահմանից դուրս է: Ստախօսութիւնը եւ ապատեղեկատուութիւնը այնքան են բազմացել ու տարածուել մամուլի, մանաւանդ համացանցի կայքերում՝ աղբանոց եւ նողկալի դառնալու աստիճան, որ անհրաժեշտ է դարձել օրէնք ստեղծել զրպարտութեան մասին: Այս տողերը գրելու ընթացքին յայտնեցին, թէ Արագածոտն գաւառում երկրաշարժ է տեղի ունեցել: Անմիջապէս մտածեցի, թէ ով քաջութիւնը կ՛ունենայ այն վերագրել իշխանութեանը: Այնքան բան ենք տեսել ու լսել, որ դա եւս հնարաւոր է:
Յուսանք, որ կը տեսնենք այն օրերը, երբ ոմանք կը յիշեն, որ մարդուն ուղեղը տրուած է մտածելու, իսկ բերանը՝ երբեմն փակելու համար;
Համբերութիւնը կեանք է կ՝ ասէր լուսահոգի մայրս:
14-2-21 Սեն Ռաֆայել