Ռուբէն Յովակիմեան
«Փորձանք, հալածանք եւ նեղութիւն ազգերի գլխից
Ինչպէս քարաւան կու գան ու կ՝երթան.․․
Երկիրը ուսեալ զաւակին է փայփայում մօր պէս,
Անկիրթ ցեղերը թափառական կու գան ու կ՝երթան»:
Գուսան Ջիւանի-երգ
Յետպատերազմեան տօնական օրերը լիարժէք չէին շատերի համար՝ հաշուի առնելով համաճարակի հետ պարտութեան ծանր հետեւանքները եւ հայրենաբնակ-ների՝ իրար հանդէպ անհանդուրժողականութիւնը, որ տիրող եւ մտահոգող է, երբ մեր կեցութեան հարցն է դրուած։ Ամէն մարդ գիտակից է, որ մեր երկիրը այն վիճակի է, երբ արմատական փոփոխութիւնները անհրա-ժեշտ են՝ նախ մեր գիտակցութեան եւ իշխանութեան մէջ, քանզի պետական անկախութեան եւ անձեռնմխելիու-թեան գաղափարը դեռ չեն դարձել ազգային ընդհանուր գաղափարախօսութիւն՝ նրան համարելով հաւատամք, որ ընդունելի ու յարգուած լինի բոլորի կողմից եւ ամբոխը դառնայ ժողովուրդ-ազգ։ Այստեղ խնդիրը անհատի եւ անձի հետ չի կապուած, այլ համակարգի։ Մտադիր չեմ որեւէ մէկին պաշտպանել կամ մեղադրել, ոչ եւս հրաժարական պահանջողներին սխալ համարել, միայն թէ երբ ցոյցերի ընթացքին պատահական ինչ որ քաղաքա-կան խրտուիլակ առաջադրւում է որպէս կառավարու-թեան ղեկավար, թէկուզ ժամանակաւոր՝ միամեայ, աւելի քան անընդունելի է, իմանալով, որ այդ թեկնածուն Յունանեանին յանցագործ չի համարում, ուրեմն զուրկ է տարրական բանականութիւնից։
Անժխտելի է, որ համաճարակի հետ մէկտեղ, ինչ անուն որ տալու լինենք, թշնամին յաղթական եղաւ, որի հետ անկում ապրեցին մեր կեանքի կարեւոր բաղադրիչները՝ բարոյականութիւնը,արդիւնաբերութիւնը, յարգալի յարա-բերակցութիւնը, մշակոյթը, իմացականութիւնը, տնտե-սութիւնը, փոխարէնը՝ ստրկամտութիւնը երեւան ելաւ իրար յօշոտելու սկզբունքով, երբ կաշառքը եւ գողութիւնը աշխատանքից նախընտրելի են՝ ստեղծելով մի նոր դասակարգ- ազնւականութիւն։
Արտակարգ ընտրութիւնների սկզբունքը գուցէ սխալ չէ, նոյնիսկ անհրաժեշտ կարելի է համարել, երբ թերեւս հնարաւորութիւն ստեղծուի ունենալ առողջ, զտուած եւ հռետորաբանութիւնից հեռու եւ ունակ անձանց խումբ, որ որեւէ ձեւով կապուած չլինի 17+նախկինների հետ։ Այդ պարագային է, որ պիտի կարողանանք բազում այլոց հետ ջրի երես հանել՝ բոլոր ծալքերով, նաեւ հոկտեմբեր 27-ը, որ մոռանալի եւ արհամարհուելի ամսաթիւ չէ եւ մեր ապիկարութեան փաստի մարմնացումն է, քանզի դարձել ենք հանդուրժող այդ դժոխքը ստեղծողի եւ ի կատար ածողի նկատմամբ, մէկը, որ միլիարդատէր տիրակալ դառնալով, մի քանի տարում, ոչ միայն չպատժուեց, այլ դարձեալ յաւակնութիւններ ունի՝ ետ վերադառնալ վարչապետի աթոռը զբաղեցնելու։
Անկեղծ եւ արդար լինելու համար խոստովանեմ, որ երբեք չհասկացայ,– եւ կարծեմ թէ բացառութիւն չեմ,– այն դատ ու դատաստանի կատակերգութիւնը, որ կիրառուեց Քոչարեանի եւ ոչ միայն նրա, նկատմամբ մի քանի հիւանդութիւնների հետ միասին, ու ամէն ինչ հարթուեց՝ ինչ որ գումար տալով եւ մարդը ողջ եւ առողջ, ամէն կասկածից զերծ քաղաքական ասպարէզ է մտնում, նոր գործունէութիւն ծաւալելու միտումով։
Իրաւ է թերեւս, որ փողը մութ տեղը լոյս է տալիս։
Մեր նպատակը չէ՝ երկրում անսպառ քանակի խարդախութիւնները մեկնաբանել, թէեւ պէտք չէ նաեւ այն մոռանալ, մեզ անհանգստացնողը՝ մօտ ապագային նոր համակարգ ստեղծելու հրամայականն է, բայց ինչպէ՞ս։
Արդի հարթակի վրայ աղմկարար 17-ից իւրաքանչիւրը՝ նախկինների հետ միասին այն միտքն է փայփայում, թէ իրենց առաջարկած թեկնածուն կարգաւորողի աթոռին ժամանակաւոր տեղաւորելու պարագային՝ որեւէ պաշ-տօն ունենալը հնարաւոր կը լինի՝ ամէն մէկը իր ճաշակի եւ միջոցների համեմատ, որ համազօր է ռոբ-սերժական դժոխքի վերադարձին, բայց ո՞ւր գտնել փորձառու, արդար եւ ազնիւ այլ թեկնածու, կառավարման ողջ կազմի համար, այդ չարիքը կանխելու համար, քանզի նրա իրականութիւն դառնալը հնարաւոր է, եթէ զգոյշ եւ զգօն չլինի հասարակութիւնը։ Տեսնելով արդարադատութեան ոլորտում տիրող վիճակը՝ սարսուռ է առաջանում, որ աւելի ցած ընկնել անհնար է, որին կարելի է աւելացնել այն անիրաւ եւ անտրամաբանական վերաբերմունքը, որ ունե-ցան կարեւոր դիրք ունեցող անձեր՝ կրօնական, քաղաքա-կան, արուեստի, գիտութեան եւ այլ տարբեր բնագաւա-ռից, արդարացնելով վարչապետի հրաժարականի պահանջը։ Մեր անհատական կարծիքն է, որ առաւել ճիշտ կը լինէր, եթէ այդ յարգարժան եւ երկրի նկատմամբ հոգատարները, եթէ չէին կարողանում լռել, ապա կարող էին միանալ եւ ճիգ թափել՝ փնտրելով հնարաւոր այն գոյութիւն ունեցող միջոցները, որ կ’օգնէին թեթեւացնել բնակչութեան՝ մանաւանդ զաւակ կորցրած ծնողների տառապանքը։Աւելորդ չէ յիշեցնել, որ կորուստի իրական պատճառը, հրեաներից, թուրքերից եւ ռուսներից առած զէնքերի աւերիչ գործունէութիւնն էր,– որից մենք զուրկ ենք,– Թուրքիայի մասնակցութեամբ, ի դէմս 200 թուրք զինուորական սպայ խորհրդականների, որ ներկայ էին առաջնագծում մի քանի հազար վարձկանների հետ, որոնց ղեկավարում էին փորձառու երեք թուրք գեներալ։ Եթէ նոյնիսկ Նիկոլը ունի յանցանքի իր բաժինը, նրան որպէս քաւութեան նոխազ նշելու փոխարէն, որ համազօր է վէրքի վրայ աղ դնելուն, պէտք էր ծանօթանալ դէպքերի զարգացմանը, զանց չառնելով պարտութեան նախապէս ծրագրուած լինելը, ներքին դաւադրութիւնները եւ պարոն Պուտինի երկդէմ կեցուածքը։ Մէկ այլ վտանգ, որ միշտ մեր գլխին է կախուած, Էրդողանի համաիսլամական խալիֆի տիտղոսը վերականգնելու բուռն ցանկութիւնն է, իսկ այն իրականացնելու դէպքում առաջին հերթին Հայաստանը եւ Կիպրոսը կուլ կը գնան։ Մենք իրաւունք չունենք երբեւէ մոռանալ ա՛յս գալիք հնարաւոր չարիքը եւ պիտի պատրաստուենք։
Նաւթով հարուստ Արաբական ծոցի երկրները, որ տնտեսական դժուարութիւն չունեն, բայց անհրաժեշտ մակարդակի մասնագէտներ եւս չունեն, խորհրդակցում են միշտ օտարերկրեայ պետական այրերի հետ։ Մերոնք՝ ի դէմս քաղաքականութեամբ զբաղուող մեծահարուստ-ների եւ որոշ պետական այրերի, որ ամենագէտ պոռոտախօս են եւ լաւ ծանօթ զինուորի փողերով ապա-րանքներ կառուցելու արհեստին, այդպիսի քայլի չեն դիմի, չնայած յաճախ սխալ են գործում, հաշուի չառնելով կաշառակերութիւնը, ո՛ւր կատարեալ են եւ աշխարհում եղած բոլոր օֆշորային դրամատների եւ կազինոների տեղերը լաւ գիտեն։ Նրանք կարող են՝ օրինակ կապ հաստատել, դեսպանատան միջոցով, Ֆրանսայի նախկին վարչապետ եւ նախագահի թեկնածու մեծ քաղաքական փորձ ունեցող՝ հայազգի Էդուարդ Բալադիւրի հետ եւ հայցել խորհրդակցական հանդիպում։ Անյայտ է, թէ նա կ՝ընդունի, թէ ոչ հայցը՝ ենթադրել չեմ կարող, բայց փորձելը փորձանք չէ, հակառակ դէպքում, այդ անունը կարելի է փոխարինել մէկ ուրիշով, քանզի՝ գրեթէ վստահ եմ, որ շատ երկրներում արժանաւոր հայերի թիւը մեծ է եւ բարոյապէս շահաւէտ կարող են լինել բոլորի համար։
Նման գործելակերպը բաւական արդիւնաւէտ է եւ յուսանք, որ ճիշտ եւ ուղղամիտ մտածողութեան ներկայու-թեամբ՝ մօտ ապագային շատ խնդիրներ լուծելի դառնան։
8-1-2021
Սեն Ռաֆայել Ֆրանսա