ԲՐԱԶԻԼԱԿԱՆ «ԷՍՏԱԴՕ» ՊԱՐԲԵՐԱԿԱՆԻ ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑԸ ՀՀ ԱԳ ՆԱԽԱՐԱՐ ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻ ՀԵՏ
ՀՀ ԱԳ նախարար Էդվարդ Նալբանդեանը ծաւալուն հարցազրոյց է տուել բրազիլական «Էստադաօ» պարբերականին եւ անդրադարձել ինչպէս Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին ու դրա շրջանակում նոր թափ ստացած՝ Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման հարցին, այնպէս էլ խօսել է սիրիահայ համայնքի, հայ եկեղեցու դերակատարութեան մասին: Ինչպէս «Արմէնպրէս»ին տեղեկացրին ՀՀ ԱԳՆ տեղեկատուութեան եւ հասարակայնութեան հետ կապերի վարչութիւնից, Նալբանդեանը շեշտել է, որ մեր օրերում կատարուող ցեղասպանութիւնները եւ մարդկութեան դէմ իրականացուած նման այլ յանցագործութիւնները հնարաւոր կը լիներ կանխել, եթէ հարիւր տարի առաջ կատարուած Հայոց Ցեղասպանութիւնը պատշաճ կերպով ճանաչուէր եւ դատապարտուէր: Հարցազրոյցը ներկայացնում ենք ամբողջութեամբ:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Սկզբում կը ցանկանայի աւելի ընդհանրական բնոյթի հարց ուղղել, որն իմ կարծիքով այս պահին հիմնականն է: Այն վերաբերում է Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցին: Այսպիսով, որքանո՞վ է կարեւոր այս տարելիցը, այս ժամանակաշրջանը՝ Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման ջանքերի առումով:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի ոգեկոչման հիմնական ուղերձն է՝ «Այլեւս երբեք»: Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչումը կարեւոր է ոչ միայն Հայաստանի, հայ ժողովրդի, այլեւ միջազգային հանրութեան համար՝ կանխարգելելու մարդկութեան դէմ նոր յանցագործութիւնները, նոր ցեղասպանութիւնները: Եւ այս է պատճառը, որ Հայոց Ցեղասպանութեան, ինչպէս նաեւ այլ ցեղասպանութիւնների ճանաչումն ու դատապարտումը չափազանց կարեւոր է: Թերեւս հնարաւոր կը լինէր կանխել մարդկութեան դէմ իրականացուած նման այլ յանցագործութիւնները, եթէ հարիւր տարի առաջ Հայոց Ցեղասպանութիւնը պատշաճ կերպով ճանաչուէր եւ դատապարտուէր:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Արդեօք կարծո՞ւմ էք՝ այն բանից, ինչին մենք ականատես ենք մեր օրերում, հնարաւոր էր խուսափել:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ այո: Հայոց Ցեղասպանութիւնից յետոյ աշխարհն ականատես եղաւ Շօային, Ռուանդայում, Կամբոջայում, Դարֆուրում եւ այլ վայրերում իրականացուած ցեղասպանութիւնների: Միջազգային հանրութիւնը պէտք է միաւորի ջանքերը՝ մարդկութեան դէմ նոր յանցագործութիւնների կանխարգելման նպատակով: Մարտի 27ին Ժընեւում ՄԱԿի Մարդու իրաւունքների խորհրդում ընդունուեց Հայաստանի նախաձեռնած՝ Ցեղասպանութեան կանխարգելման վերաբերեալ բանաձեւ, որը համահեղինակեցին 72 պետութիւն, այդ թւում նաեւ՝ Բրազիլիան: Բանաձեւն ընդունուեց կոնսենսուսով (հաւանութեամբ-Խմբ.): Գրեթէ իւրաքանչիւր երկու տարին մէկ մենք նախաձեռնում ենք նմանատիպ բանաձեւ՝ նպատակ ունենալով կատարելագործելու կանխարգելման տարբեր մեխանիզմները: Կարեւոր է, որ բանաձեւն ընդունուեց Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի ոգեկոչման նախօրէին:
Այս Ապրիլին Եւրոպական խոր-հրդարանը Հայոց Ցեղասպանութեան 100րդ տարելիցի կապակցութեամբ ընդունեց յատուկ բանաձեւ՝ յստակ ուղերձով: Սա առաջին դէպքը չէ, երբ Եւրոպական խորհրդարանը ճանաչում է այն, սակայն նոր բանաձեւը պարունակում է յստակ եւ պարզ ուղերձ Թուրքիային՝ առերեսուելու սեփական անցեալի հետ, ճանաչելու Հայոց Ցեղասպանութիւնը եւ, այդպիսով, ճանապարհ հարթելու հայ եւ թուրք ժողովուրդների միջեւ իրական հաշտեցման համար:
Շատ կարեւոր է, որ նորանոր երկրներ են ճանաչում Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Կը ցանկանայի յատուկ մատնանշել Գերմանիայի եւ Աւստրիայի կողմից իրականացուած քայլերը. առաջինը՝ նախագահի, իսկ միւսը՝ խորհրդարանի մակարդակներով: Նկատի ունեմ Գերմանիայի նախագահի եւ Աւստրիայի խորհրդարանի յայտարարութիւնները, որոնք պարունակում են ոչ միայն Հայոց Ցեղասպանութեան, այլ նաեւ հարիւր տարի առաջ տեղի ունեցածի համար պատասխանատուութեան իրենց մասնաբաժնի ճանաչում: Եւ մինչ Գերմանիան եւ Աւստրիան խօսում են պատասխանատուութեան իրենց բաժնի մասին, Թուրքիան՝ Օսմանեան կայսրութեան իրաւայաջորդը, շարունակում է իր ժխտողական քաղաքականութիւնը:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Այս համատեքստում նաեւ ունենք Բրազիլիայի սենատի կողմից ընդունուած բանաձեւ:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Շատ կարեւոր բանաձեւ է: Սա առաջին քայլն է, եւ մենք յուսով ենք, որ այն կ՛ամբողջացուի այլ քայլերով՝ Բրազիլիայում պետական մակարդակով Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման նպատակով:
Այստեղ ես կը ցանկանայի ընդգծել այն կարեւորութիւնն ու բարոյական նշանակութիւնը, որն ունեցաւ Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ նորին սրբութիւն Հռոմի պապի կողմից արուած յայտարարութիւնը՝ Սուրբ Աթոռում կազմակերպուած յատուկ պատարագի ընթացքում: Պատարագից անմիջապէս յետոյ լրագրողներն ինձ հարցրին, թէ ինչպէս կը մեկնաբանեմ Թուրքիայի կառավարութեան արձագանգը: Ես դեռ չգիտէի, թէ ինչպիսին է եղել նրանց արձագանգը, քանի որ մասնակցում էի պատարագին: Ուստի, հարցրի նրանց, թէ ինչպիսին է եղել արձագանգը, եւ նրանք ասացին, որ Թուրքիան սուր քննադատել է…
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Ինչպէս միշտ:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Ես ասացի, որ դա՝ այդ քննադատութիւնը, Թուրքիայի, այլ ոչ թէ նորին սրբութեան խնդիրն է: Նորին սրբութիւնը ներկայացնում է աշխարհի 1.2 միլիարդ կաթոլիկներին եւ հանդիսանում է աշխարհի բնակչութեան այս շատ կարեւոր հատուածի հոգեւոր առաջնորդը: Անկարան քննադատում է Եւրոպական խորհրդարանին՝ Հայոց Ցեղասպանութեան կապակցութեամբ նրա ընդունած բանաձեւի պատճառով, հետ է կանչում իր դեսպաններին այն երկրներից, որոնք ճանաչում են Հայոց Ցեղասպանութիւնը, ինչպէս նրանք վարուեցին Բրազիլիայի սենատի կողմից բանաձեւի ընդունումից յետոյ:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Այո, այս պահին Թուրքիայում քաղաքական փոփոխութիւններ են ընթանում: Ձեր կարծիքով՝ սա կարո՞ղ է որեւէ ազդեցութիւն ունենալ Հայաստանի հետ յարաբերութիւններում:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Գիտէք, մեր նախագահի նախաձեռնութեամբ Թուրքիայի հետ մենք սկսեցինք յարաբերութիւնների կարգաւորման շատ կարեւոր մի գործընթաց: Ունեցանք բանակցութիւնների մի քանի փուլեր եւ համաձայնութեան եկանք երկու փաստաթղթի շուրջ՝ երկու արձանագրութեան, որոնք ստորագրուեցին Ցիւրիխում, 2009թ. Հոկտեմբերի 10ին:
Սակայն թուրքական կողմը հրաժարուեց վաւերացնելու եւ կեանքի կոչելու այդ երկու արձանագրութիւնները: Եւ միջազգային հանրութեան դիրքորոշումը եղել եւ մնում է շատ պարզ, որ գնդակը Թուրքիայի կիսադաշտում է: Անհրաժեշտ է յարգել միջազգային յարաբերութիւնների հիմնական pacta sunt servanda սկզբունքը, այն է՝ անհրաժեշտ է յարգել ձեռք բերուած համաձայնութիւնները եւ իրականացնել դրանք: Թուրքական կողմը հետքայլ կատարեց: Ի՞նչ տեղի կ՛ունենայ ապագայում: Վստահ եմ, որ վաղ թէ ուշ մենք պէտք է միասին շրջենք այս էջը…
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Ի հարկէ:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- …Բայց ոչ ժխտողականութեան քաղաքականութեամբ: Շատ յստակ է, որ Հայաստանը երբեք հարցականի տակ չի դնի Հայոց Ցեղասպանութեան փաստը, դրա միջազգային ճանաչման կարեւորութիւնը: Տեսէ՛ք, թէ որքան երկրներ եւ միջազգային կազմակերպութիւններ են ճանաչել Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Իսկ Թուրքիան ձեւացնում է, թէ այն տեղի չի ունեցել, թէ դա ցեղասպանութիւն չէ:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Տարիներ շարունակ այդ նոյն վարքագի՞ծն է:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Ցաւօք՝ այո:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Պարոն նախարար, դուք Դամասկոսում էիք: Հարցս վերաբերւում է Սիրիային, Սփիւռքին, սիրիահայ համայնքին: Կարո՞ղ էք մի փոքր նկարագրել Սիրիայում բնակուող հայերի դրութիւնը:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Սիրիայում բնակուող հայերը սիրիական ժողովրդի մաս են կազմում, որն այսօր շատ ծանր դրութեան մէջ է գտնւում: Եւ ես կարծում եմ, այս իրավիճակից ելք գտնելու համար անհրաժեշտ է, նախ եւ առաջ, դադարեցնել ռազմական գործողութիւնները: Երկրորդ՝ հարկաւոր է երկխօսութիւն սկսել Սիրիայի բոլոր քաղաքական ուժերի մասնակցութեամբ՝ առանց բացառութեան: Երրորդ՝ պէտք է յարգել փոքրամասնութիւնների, ներառեալ՝ քրիստոնեայ փոքրամասնութիւնների, ներառեալ՝ հայ փոքրամասնութեան իրաւունքները: Չորրորդ՝ պէտք է համախմբել ոյժերը՝ ահաբեկչութեան եւ ահաբեկչական խմբերի դէմ պայքարելու համար: Ահաբեկչութիւնը Մերձաւոր Արեւելքում՝ ներառեալ այսպէս կոչուած «Իսլամական պետութիւն», «Ալ Նուսրա» եւ այլ խմբերով հանդերձ, իրական վտանգ են ներկայացնում ոչ միայն փոքրամասնութիւնների, քրիստոնեաների, այլ ընդհանրապէս Մերձաւոր Արեւելքի ժողովուրդների համար եւ տարածաշրջանից դուրս: Միջազգային հանրութիւնը պէտք է համախմբի ջանքերը՝ ահաբեկչութեան դէմ իրենց պայքարում:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Այս պահին կառավարութիւնը գործ ունի մի իրավիճակի հետ, երբ մեծ թուով սիրիահայեր վերադառնում են Հայաստան: Այդպէ՞ս է:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Այո, այսօր մենք Հայաստանում ունենք մօտ 14 հազար սիրիահայ: Որոշ այլ երկրներում փախստականների թիւը շատ աւելին կարող է լինել, սակայն փոքր Հայաստանի համար սա շատ մեծ թիւ է:
Եւ, ի հարկէ, մենք փորձում ենք աջակցել նրանց, ովքեր գալիս են Հայաստան: Սակայն, դեռ ունենք մեծ թուով՝ տասնեակ հազարաւոր հայեր, ովքեր ապրում են Սիրիայում, այդ թւում՝ Հալէպում: Շատ բարդ է կոնկրետ թիւ ասել: Այդ պատճառով էլ մեր գլխաւոր հիւպատոսութիւնը երբեք չդադարեցրեց իր ծառայութիւնը Հալէպում եւ այսօր հանդիսանում է այնտեղ գործող միակ դիւանագիտական ներկայացուցչութիւնը: Ի հարկէ, մենք ունենք նաեւ մեր դեսպանութիւնը Դամասկոսում:
Այդ երկրում ընթացող իրադարձութիւնների մասին տեղեկատուութիւնը մեզ հասնում է ոչ միայն դեսպանութիւնից եւ գլխաւոր հիւպատոսութիւնից, այլեւ՝ Սիրիայում բնակուող հայերից:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Կապուած Սփիւռքի հետ. այժմ էլ կը ցանկանայի խօսել Ռուսաստանից: Հայերի շատ կարեւոր համայնք կայ Ռուսաստանում՝ որպէս մեծաթիւ համայնքներից մէկը: Ես կը ցանկանայի հարցնել՝ արդեօք վերջին մի քանի ամիսները… ինչ սկսուել է ուկրաինական ճգնաժամը: Ի վերջոյ, Միացեալ Նահանգները, ինչպէս նաեւ եւրոպական երկրները որոշ պատժամիջոցներ կիրառեցին Ռուսաստանի նկատմամբ, որոնք բացասաբար են ազդել նրա տնտեսութեան վրայ: Կը ցանկանայի հարցնել՝ արդեօք Ռուսաստանի տնտեսական այս իրավիճակի հետեւանքները որեւէ կերպ բացասական ազդեցութի՞ւն են թողել Հայաստանի, Հայաստանի տնտեսութեան վրայ:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Երբ մենք խօսում ենք հետեւանքների մասին, պէտք է նշենք, որ հետեւանքներն ազդում են ոչ միայն Ռուսաստանի եւ վերջինիս հետ սերտ տնտեսական կապեր ունեցող երկրների վրայ, այլ նաեւ նրանց, որոնք որոշել են Ռուսաստանի դէմ պատժամիջոցներ կիրառել. բոլորի վրայ է ազդեցութիւնը զգացւում:
Մենք կարծում ենք, որ բոլոր հարցերը պէտք է կարգաւորուեն երկխօսութեան, բանակցութիւնների եւ ոչ թէ ոյժի կիրառման, այդ թւում՝ տնտեսական հարկադրանքների միջոցով:
Ինչ վերաբերում է Սփիւռքին, Ռուսաստանում ունենք մեծ հայկական համայնք՝ մօտ 2.5 միլիոն մարդ: Ինչպէս նաեւ Ուկրաինայում բնակուող մօտ 500 հազար հայեր ունենք:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Կապուած Հայաստանի հարեւան, ինչպէ՞ս անուանեմ՝ բարեկամ երկրի հետ. երէկ Տաթեւի ճանապարհին՝ հարաւում, հանդիպեցինք իրանական համարանիշներով բազմաթիւ բեռնափոխադրող աւտոմեքենաների: Հայաստանն Իրանի հետ ունի զարգացած տնտեսական յարաբերութիւններ: Ի՞նչ է, պարոն նախարար, Հայաստանն ակնկալում Իրանի միջուկային ծրագրի վերաբերեալ Իրանի եւ միջնորդների միջեւ կնքուելիք համաձայնագրից:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Հայաստանն առաջին երկրների շարքում էր, եթէ ոչ առաջինը, որ ողջունեց Իրանի միջուկային ծրագրի վերաբերեալ Իրանի եւ վեց երկրների կողմից բանակցուած շրջանակային համաձայնութիւնը, եւ մենք լիայոյս ենք, որ հարցի լուծումը կարող է գտնուել մինչեւ այս ամսուայ վերջ, ինչպէս ակնկալւում էր, կամ մօտ ապագայում, եւ որը կը տանի դէպի հիմնահարցի համապարփակ կարգաւորում, որը կը բխի ոչ միայն Իրանի եւ հարեւան երկրների շահերից, այլեւ՝ ողջ տարածաշրջանի եւ անգամ դրանից դուրս: Այսպիսով, մենք յուսով ենք, որ լուծումը կարող է գտնուել, եւ տարածաշրջանի երկրները կը կարողանան ունենալ աւելի մեծ հնարաւորութիւններ՝ տնտեսական եւ առեւտրային յարաբերութիւնների զարգացման համար:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Հայաստանում ես խօսել եմ որոշ մարդկանց հետ եւ հանդիպել մի շատ հետաքրքիր պատմաբանի՝ պրոֆեսորի: Նա խօսում էր ինձ հետ՝ բացատրելով Ցեղասպանութեան հետ կապուած այն մարդկանց դերի մասին, ովքեր պայքարել են Ցեղասպանութեան ընթացքում, Օսմանեան զօրքերի դէմ ինքնապաշտպանութեան դիմել որոշ վայրերում, օրինակ՝ Վանում, Մուսա լերան վրայ… Նա ինձ պատմում էր, որ երբ մենք յիշում ենք Ցեղասպանութիւնը եւ Ցեղասպանութեան զոհերին, մենք պէտք է նաեւ յիշենք նրանց, ովքեր դերակատարութիւն են ունեցել ինքնապաշտպանութեան մէջ: Ի՞նչ էք կարծում՝ ինչպէ՞ս է կառավարութիւնը վերաբերւում այն հարցին, որ զոհերի յիշատակման անունը պէտք է փոխել զոհերի եւ հերոսների յիշատակման: Արդեօք այդ ուղղութեամբ որեւէ աշխատանք տարւո՞ւմ է:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Մեր Հայ Առաքելական եկեղեցին Ապրիլի 23ին՝ 100րդ տարելիցի նախօրէին, որոշեց սրբադասել Հայոց Ցեղասպանութեան 1.5 մլն. զոհերին, եւ մենք Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերին ընկալում ենք որպէս նահատակներ, որպէս սրբեր: Բնականաբար, մեր ժողովուրդը յիշում է իր հերոսներին:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Հարցս վերաբերում է Բրազիլիայի հետ յարաբերութիւններին: Երկկողմ յարաբերութիւններում ո՞ր հարցերն են աւելի կարեւոր, եւ ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք յարաբերութիւնների յետագայ ընդլայնման, աւելի լայն համագործակցութեան վերաբերեալ:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ մենք մեծ ներոյժ ունենք, որը համատեղ ջանքերով կարող ենք առաւել բացայայտել: Բայց չեմ կարծում, որ մինչ այժմ այդ ուղղութեամբ շատ բան է արուել:
Մենք ձեր գեղեցիկ երկրում դեսպանութիւն ունենք 2011թ.ից, եւ դուք էլ 2006թ.ից ունէք դեսպանութիւն Հայաստանում: Մենք նաեւ գլխաւոր հիւպատոսութիւն ենք հիմնել Սան Պաուլոյում 1998թ.ին: Հայաստանից մի քանի այցեր ենք կատարել, այդ թւում՝ նախագահի, ԱԺ նախագահի եւ տարբեր նախարարների, այդ թւում՝ արտգործնախարարի մակարդակով: Ես այցելել եմ ձեր երկիր 2011թ. Յունուարին՝ նախագահ Դիլմա Ռուսսեֆի երդմնակալութեան արարողութեանը մասնակցելու նպատակով: Եւ ի հարկէ, նաեւ առիթ եմ ունեցել հանդիպելու իմ գործընկերոջ՝ նախկին արտգործնախարարի հետ: Նա խոստացաւ այցելել Հայաստան, որը սակայն իրականութիւն չդարձաւ:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Իսկ հիմա՞:
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Մեծ ակնկալիքներ ունենք՝ ընդլայնելու մեր երկկողմ համագործակցութիւնը: Յոյս ունենք ամրապնդել մեր յարաբերութիւնների իրաւապայմանագրային դաշտը: Մեր տնտեսական եւ առեւտրային յարաբերութիւնների ծաւալը փոքր է: Բրազիլիայից շատ աւելի փոքր բազմաթիւ այլ երկրների հետ ունենք աւելի մեծ ծաւալով առեւտրատնտեսական ցուցանիշներ:
Յուսով ենք, որ բրազիլական կողմից քայլեր կը ձեռնարկուեն՝ ընդարձակելու, խորացնելու մեր համագործակցութիւնը եւ գործընկերութիւնը բոլոր հնարաւոր ոլորտներում: Մենք շահագրգռուած ենք եւ այդ մասին բազմիցս յայտարարել ենք, եւ որպէս արտգործնախարար կարող եմ եւս մէկ անգամ հաստատել, որ մենք ձգտում ենք իրապէս ամուր փոխգործակցութիւն ունենալ Բրազիլիայիի հետ: Մենք տնտեսական եւ առեւտրային աւելի մեծ համագործակցութիւն ունենք Արգենտինայի, քան՝ Բրազիլիայի հետ: Աշխարհագրօրէն հեռու ենք Լատինական Ամերիկայից, սակայն աշխարհագրօրէն Արգենտինան մեզ Բրազիլիիայից աւելի մօտ չէ:
«ԷՍՏԱԴԱՕ».- Յատկապէս հաշուի առնելով հայկական համայնքի թիւը Սան Պաուլոյում՝ Բրազիլիայում, որը Լատինական Ամերիկայում իր մեծութեամբ երկրորդն է…
ԷԴՎԱՐԴ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆ.- Այո, սա նոյնպէս կարեւոր գործօն է: Հայկական համայնքը կամրջի դեր է կատարում մեր յարաբերութիւններում եւ կարող է էլ աւելի ակտիւ դերակատարում ունենալ տարբեր հարթութիւններում մեր համագործակցութեան խորացման գործում: Բրազիլիայում ապրում են տասնեակ հազարաւոր հայեր, որոնց մեծ մասը՝ Սան Պաուլոյում: Մեր ժողովրդի երկու երրորդն ապրում է աշխարհի թուով հարիւր երկրներում: Աշխարհագրական տեսանկիւնից Հայաստանը փոքր պետութիւն է, սակայն մենք մեծ թուով հայեր ունենք աշխարհով մէկ սփռուած, մենք հարիւր «Հայաստաններ» ունենք աշխարհում:
«ԱՐՄԷՆՊՐԷՍ»