«Մենք «Չեխոսլովակիան» Չենք Պատրաստւում Զիջել Ոչ Մէկին»
ԵՐԵՒԱՆ, «Արմէնփրէս».- Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանը պատասխանել է եւրոպական մի քանի հեղինակաւոր լրատուամիջոցների՝ The Telegraph-ի (Մեծ Բրիտանիա), European Post-ի (Բրիւսել), Foreign Policy-ի (Միացեալ Նահանգներ), Tageblatt-ի (Աւստրիա) եւ Il Gеornale-ի (Իտալիա) հարցերին:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Լեռնային Ղարաբաղում պատերազմը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ սկսուեց մէկ ամիս առաջ: Ո՞ր փուլում էք հիմա:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ. – Պէտք է արձանագրել, որ այս պատերազմի գլխաւոր հրձիգը եղել է Թուրքիան, որը Սիրիայից վարձկանների եւ ահաբեկիչների է տեղափոխել Ադրբեջան, նաեւ իր զինուած ուժերի մի հատուած տեղափոխել է Ադրբեջան, այդ թւում՝ ռազմական տեխնիկայ, որոշակի զինուած խմբեր՝ Պակիստանից: Նրանք խնդիր էին դրել՝ բլիցկրիգով (արագ յարձակումով-Խմբ.) վերահսկողութեան տակ առնել Լեռնային Ղարաբաղը: Եւ, իրենց հաշուարկներով, այդ պատերազմը պէտք է տեւեր առաւելագոյնը մէկ շաբաթ, 10 օր, բայց Լեռնային Ղարաբաղը կանգուն է, շարունակում է պայքարել եւ շարունակելու է պայքարել՝ իր իրաւունքների համար: Որովհետեւ սա իսկապէս ոչ թէ տարածքի վէճ է, սա իրաւունքի վէճ է, որովհետեւ հայերը Լեռնային Ղարաբաղում ապրել են հազարամեակով, այդ ողջ ընթացքում եղել են մեծամասնութիւն: Լեռնային Ղարաբաղում կայ ահռելի հայկական մշակութային ժառանգութիւն՝ 5րդ դարի եկեղեցի, 8րդ, 10րդ, 13րդ դարի հայկական եկեղեցիներ:
Հայկական առաջին դպրոցը հիմնադրուել է Լեռնային Ղարաբաղում: Եւ պատերազմը, ըստ էութեան, Լեռնային Ղարաբաղի դիմակայունութիւնն է արձանագրել այս փուլում եւ արձանագրել է Թուրքիայի կայսերական քաղաքականութիւնը: Որովհետեւ շատ կարեւոր է նաեւ արձանագրել, որ հարցը հիմա զուտ դուրս է եկել Լեռնային Ղարաբաղի հարցի տրամաբանութիւնից եւ շրջանակից: Եւ Թուրքիան այստեղ եկել է ոչ այնքան Լեռնային Ղարաբաղի հարցի կարգաւորման գործում Ադրբեջանին աջակցելու, որքան իր կայսերական քաղաքականութիւնը շարունակելու: Այստեղ տեղի ունեցողը շարունակութիւնն է այն քաղաքականութեան, որ Թուրքիան վարում է Միջերկրականում՝ Յունաստանի, Կիպրոսի նկատմամբ, Լիբիայում, Սիրիայում եւ Իրաքում: Եւ իմ արձանագրումը կրկին մէկն է՝ որ դա կայսերական քաղաքականութիւն է, որովհետեւ Հարաւային Կովկասում, ըստ էութեան, հայերը վերջին խոչընդոտն են Թուրքիայի ճանապարհին՝ շարունակելու իրենց կայսերական քաղաքականութիւնը դէպի հիւսիս-արեւելք եւ հարաւ-արեւելք: Իմ գնահատականը շարունակում է մնալ նոյնը. եթէ արեւմտեան հանրութիւնը Թուրքիայի այս գործողութիւնները համարժէք գնահատականի չարժանացնի, ոչ հեռաւոր ապագայում հարկ է Թուրքիային սպասել Վիեննայի մերձակայքում:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Ի՞նչ կարող էք իրապէս ակնկալել Եւորպական Միութիւնից՝ իմանալով, որ ԵՄ որոշ եւրոպական երկրներ արգելափակում են Թուրքիայի նկատմամբ այլ թեմաներով սանկցիաները (պատժամիջոցներ-Խմբ.):
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.– Մենք աշխատում ենք մեր յոյսը մեզ վրայ դնել եւ այն երկրների, որոնք ունեն դաշնակցային պարտաւորութիւններ Հայաստանի նկատմամբ, եւ Հայաստանը նոյնպէս ունի: Բայց Դուք ինձ հարց էք տալիս տեղի ունեցողի մասին, ես պատասխանում եմ՝ ինչ է տեղի ունենում: Որովհետեւ այն, ինչ ես ասում եմ, Եւրամիութիւնը մեզ համար պէտք է չանի, Եւրամիութիւնն ինքն իր համար պէտք է անի: Ցանկանում է անել՝ թող անի, չի ցանկանում անել՝ թող չանի: Ես պէտք է մտածեմ Երեւանի, Հայաստանի եւ հայ ժողովրդի անվտանգութեան մասին, Վիեննայի անվտանգութիւնն իմ աշխատանքային տրամաբանութեան մէջ չի մտնում, յետոյ թող յանկարծ չասեն չզգուշացրեցինք: Եթէ վերջին տարիներին ընդհանրապէս տեսնում էք, թէ ինչ է կատարւում Եւրոպայում, այս պատերազմը Եւրոպայում շուտ է սկսել: Եւ ամէն օր ընթանում է: Եթէ Դուք չէք նկատում այդ պատերազմը, եթէ այնտեղ, ասենք, հեռահար հրետանի չի աշխատում, դա դեռ չի նշանակում, որ այդ պատերազմը չի սկսուել: Այդ պատերազմը տեղի է ունենում: Այլ բան, որ կան ուժեր, որոնք գիտեն հետեւեալը՝ Եւրոպան արդէն մօտաւորապէս 60 եւ աւելի տարի ապրում է բարեկեցութեան մէջ, եւ այդ բարեկեցութիւնը թոյլ չի տալիս նկատել այն պատերազմը, որ այսօր տեղի է ունենում Եւրոպայում: Որովհետեւ քանի դեռ ռումբերը չեն պայթել՝ բակերում, տներում, բարեկեցիկ մարդը հակուած է աւելի շատ wishfull thinking տրամաբանութեամբ առաջնորդուել, եւ դա շատ լայն դաշտ է բացում շատ ուժերի համար:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Ի՞նչ պատերազմ նկատի ունէք, որ այսօր տեղի է ունենում Եւրոպայում:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ – Տեսէք, թէ ինչ տեղի ունեցաւ Ֆրանսիայում: Տեսէք, թէ ինչ տոնայնութեամբ (ոճով-Խմբ.) է խօսում Թուրքիայի նախագահը Ֆրանսիայի նախագահի մասին: Դուք կարո՞ղ էիք երբեւէ մտածել, թէ որեւէ երկրի նախագահ, կամ որեւէ երկրի պաշտօնական ներկայացուցիչ կարող է, օրինակ, Ֆրանսիայի եւ Ֆրանսիայի նախագահի հասցէին խօսել այդպէս եւ այդ տրամաբանութեամբ: Ո՞վ կարող էր այդպիսի բան մտածել 15 տարի առաջ, նոյնիսկ սառը պատերազմի տարիներին: Ես չգիտեմ դէպք, երբ Խորհրդային միութեան որեւէ ղեկավար, օրինակ, Ֆրանսիայի կամ եւրոպական որեւէ երկրի ղեկավարի հասցէին այդպիսի արտայայտութիւն թոյլ տար: Դա ի՞նչ է, եթէ ոչ պատերազմ: Այլ բան է՝ դուք ուզո՞ւմ էք նկատել այդ պատերազմը, թէ՞ չէք ուզում նկատել: Ինչքան չնկատէք, այն ձեզ համար աւելի ու աւելի նկատելի կը դառնայ: Այո, մարդկանց գլուխներ են կտրւում այսօր Եւրոպայի փողոցներում եւ բոլորը երջանիկ են նրանից, որ իրենց գլուխը չի կտրուել: Ես դա անուանում եմ ցեղասպանութեան մեխանիկա: Եթէ այս անգամ որեւէ մէկի գլուխը չի կտրուել, դա չի նշանակում, որ յաջորդ անգամ այդ նոյնը տեղի չի ունենայ: Եւ յստակ կայ, դրա արձագանքներից մենք տեսնում ենք, թէ որտեղ է այն էներգետիկ (աշխոյժ-Խմբ.) կենտրոնը, որտեղից այդ ամէն ինչը քաջալերւում է:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Դուք վերջերս ասացիք, որ Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտութիւնն այս պահին դիւանագիտական լուծում չունի: Ո՞ւր էք հասել հիմա:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Որ՞ն է այս պահը՝ երբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահ երկրների ղեկավարները՝ մի պահ՝ Ռուսաստանի նախագահը, մի պահ՝ Ֆրանսիայի նախագահը, երրորդ պահին՝ Միացեալ Նահանգների նախագահը հրադադարի համաձայնութիւն են կայացնում, բայց այն չի կայանում: Ինչպէ՞ս է հնարաւոր խօսել դիւանագիտական լուծման մասին, եթէ հրադադարը չի պահպանւում. երկու երկրների դիւանագէտները աշխարհի հզօր երկրների ղեկավարների միջնորդութեամբ ձեռք են բերում դիւանագիտական համաձայնութիւն, որ յաջորդ օրն այս ինչ ժամից հրադադար է, որը շատ պարզ բան է, չէ՞, ընդամէնը այս ինչ ժամից չենք կրակում, սակայն պայմանաւորուածութիւնը կեանքի չի կոչւում: Որքանո՞վ է լուրջ յոյս ունենալ, որ աւելի մեծ դիւանագիտական պայմանաւորուածութիւններ այդ պայմաններում կարող են կեանքի կոչուել: Այսինքն՝ դիւանագիտական լուծումը մեր անցնելիք, բարձրանալիք աստիճանի հարիւրերորդ աստիճանն է: Մենք պէտք է բարձրանանք այդ աստիճանով՝ վերջին հասնելու համար: Եթէ մենք չենք կարողանում առաջին քայլն անել, ինչպէ՞ս կարող է յոյս ունենալ, որ մենք կ’անենք վերջին քայլը:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Այս պատերազմն ագրեսիայի (յարձակումի-Խմբ.) նոր մակարդակի բարձրացաւ ձեր իշխանութեան գալուց յետոյ: Կա՞յ արդեօք մի բան, որը կարող էիք անել՝ դա կանխելու համար:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Իրավիճակն իրականում չի փոխուել սկսած 2011 թուականից: Խնդիրն այն է, որ հարցը հնարաւոր է լուծել փոխզիջումով, եւ 2011 թուականից մենք ի՞նչ իրավիճակ ունենք: Բնականաբար, փոխզիջում նշանակում է համաձայնուել մի բանի, որն ի սկզբանէ այդքան էլ ընդունելի չէ քեզ համար: Եւ 2011 թուականից մենք ունենք այսպիսի դինամիկա: Այն, ինչ որոշակի զիջման արդիւնքում ընդունելի է դառնում Հայաստանի համար, հէնց այդ պահից անընդունելի է դառնում Ադրբեջանի համար, եւ Ադրբեջանն ակնկալում է, որ հայկական կողմը, Ղարաբաղը աւելի շատ զիջի: Սա է ձեր ասած ագրեսիւութեան բռնկման պատճառը: Որովհետեւ, ի հարկէ, փոխզիջում, բայց չեն կարող, մի կողմից (Հայաստան- հեղինակի կողմից), այդ զիջումները լինել անվերջ, իսկ, միւս կողմից (Ադրբեջան- հեղինակի կողմից), չշարժուեն ընդհանրապէս: Միայն այն պատճառով, որ մի կողմն աւելի շատ փող ունի՝ աւելի շատ զէնք գնելու համար:
Եւ ես կարող եմ պատասխանել ձեր հարցին հետեւեալ կերպ: Ի՞նչը կարող էի այլ կերպ անել, որպէսզի այս պատերազմը տեղի չունենար: Ես կարող էի Լեռնային Ղարաբաղի եւ Հայաստանի շահն ընդհանրապէս չպաշտպանել, զիջել: Բայց արդեօք դա կը կանխէ՞ր պատերազմը: Այս տրամաբանութեամբ՝ ոչ: Որովհետեւ այդ զիջման նուազագոյն կէտում Ադրբեջանը պէտք է պահանջէր աւելին: Ես վերջերս զուգահեռ բերեցի Միւնխենի համաձայնագրի եւ մեր իրավիճակի միջեւ՝ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեկնարկից առաջ: Եւրոպայի տէրութիւնները մտածում էին, որ երբ Չեխոսլովակիան զիջեն Հիտլերին, կը յագեցնեն նրա ախորժակը, եւ պատերազմը տեղի չի ունենայ: Եւ ի՞նչ տեղի ունեցաւ դրա արդիւնքում՝ Հիտլերը կուլ տուեց Չեխոսլովակիան: Եւ գործեց միւս ասացուածքը՝ երբ ասւում է, որ «ախորժակն ուտելիս է բացւում»: Այո, եթէ Չեխիան չզիջէին եւրոպական լիդերները (առաջնորդները-Խմբ.), եւ պատերազմ սկսէր, ձեզ նման լրագրողներ կը հաւաքուէին ու կ’ասէին՝ դուք ի՞նչ չարեցիք, Չեխիան չզիջեցիք, մի Չեխիայի պատճառով ամբողջ Եւրոպան, աշխարհը մտցրեցիք պատերազմի մէջ: Եւ նրանք էլ գլուխները կախ կ’ասէին՝ հա երեւի պէտք էր Չեխիայի հարցում մի քիչ աւելի ճկուն լինել: Եղան ճկուն, դա ի՞նչ բերեց: Մենք «Չեխոսլովակիան» չենք պատրաստւում զիջել ոչ մէկին:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Մտադի՞ր էք դիմել Մոսկուային՝ միջամտելու համար: Եթէ այո, դա կը լինի հումանիտա՞ր (մարդասիրական-Խմբ.), թէ՞ ռազմական մակարդակով:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Մոսկուայի միջամտութեան հարցը պէտք է մի քանի տրամաբանութեան մէջ նայել: Կայ Մոսկուա, որը ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող երկիր է, եւ կայ Մոսկուա, որը Հայաստանի ռազմավարական գործընկերն է: ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահող Մոսկուան միջնորդ է եւ պէտք է գործի բալանսաւորման (հաւասարակշռուած-Խմբ.) տրամաբանութեան մէջ, ինչը հասկանալի է: Եւ ես ասել եմ, որ կողմ եմ հակամարտութեան գօտում ռուս խաղաղապահների տեղակայմանը: Բայց խնդիրն այն է, որ հակամարտութեան գօտում ռուս խաղաղապահների տեղակայումը պէտք է ընդունելի լինի հակամարտութեան բոլոր կողմերի համար: Ըստ էութեան՝ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի համար դա ընդունելի է, եւ դա կարող է տեղի ունենալ այն պարագայում, ինչպէս ռուսաստանցի գործընկերներն են ասել, եթէ Ադրբեջանը նոյնպէս դրան կողմ լինի: Եւ ընդհանրապէս ցանկացած խաղաղապահ կարող է տեղակայուել կողմերի համաձայնութեան պարագայում: Ինչ վերաբերում է Հայաստանի ռազմավարական գործընկեր Մոսկուային, Ռուսաստանի մեր գործընկերներն ասել են, որ Հայաստանի տարածքային ամբողջականութեան նկատմամբ իրական սպառնալիքի դէպքում իրենք իրենց դաշնակցային պարտաւորութիւնները, այդ թւում՝ ռազմական, կը կատարեն:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Որեւէ ուրիշ երկիր հանդէս եկե՞լ է օտարերկրեայ խաղաղապահ ուժեր Լեռնային Ղարաբաղ ուղարկելու առաջարկով:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Երկիր չկայ, բայց բանակցային գործընթացում միշտ էլ այդ թեման արծարծուել է, եւ տարբեր կարծիքներ կան խաղաղապահների կազմի վերաբերեալ: Բայց մենք կարծում ենք, որ օպտիմալ (լաւագոյն-Խմբ.) լուծումը ռուս խաղաղապահների տեղակայումն է:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Գեանջայում խաղաղ բնակչութեան ռմբակոծումը Լեռնային Ղարաբաղի ուժերի կողմից արդեօք խաթարո՞ւմ է Հայաստանի՝ իր ժողովրդին պաշտպանելու դիրքորոշումը: Չէ՞ք կարծում, որ այդ ռմբակոծութեանը քաղաքացիական օբյեկտների (կառոյցներու-Խմբ.) թիրախաւորմամբ արձագանգելը խաթարում է ձեր դիրքորոշումը միջազգային հանրութեան շրջանում:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.– Ոչ: Որովհետեւ հարցն այն է, թէ ինչու է Գեանջան հրթիռակոծուել: Իսկ ինչո՞ւ է հրթիռակոծուել Ստեփանակերտը 10 օր շարունակ կամ աւելի երկար: Ինչո՞ւ են հրթիռակոծուել եւ ռմբակոծուել Մարտակերտը, Ասկերանը, Մարտունին, Շուշին: Ինչո՞ւ է հրթիռակոծուել Շուշիի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցին: Ընդ որում, եթէ մէկ արկ ընկած լինէր, մենք կարող էինք համարել, որ պատահականութիւն է տեղի ունեցել: Բայց երկու անգամ Շուշիի հայկական եկեղեցին ռմբակոծուել է: Ինչի՞ համար է ռմբակոծուել:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Բայց արդեօք, պատասխանելով նոյնկերպ, չէ՞ք թուլացնում ձեր դիրքորոշումները միջազգային հանրութեան առաջ:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ. – Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանութեան բանակը Գեանջայում ունեցել է ռազմական թիրախներ եւ հարուածել է ռազմական թիրախներին: Գուցէ այդ ռազմական թիրախների հետ տուժել են նաեւ քաղաքացիական ենթակառուցուածքներ: Բայց Շուշիի Սուրբ Ղազանչեցոց եկեղեցում (եկեղեցին հրթիռակոծուել է Ադրբեջանի ուժերի կողմից – հեղինակի կողմից) ռազմական թիրախ չկայ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Կապի մէ՞ջ էք արդեօք Իրանի ղեկավարութեան հետ, եւ ի՞նչ ակնկալիքներ ունէք Իրանից:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Իրանը մեր հարեւան եւ բարեկամ երկիրն է: Ես այս ընթացքում հեռախօսազրոյց եմ ունեցել Իրանի նախագահի հետ, մեր արտաքին գործերի նախարարը կապի մէջ է եղել Իրանի արտաքին գործերի նախարարի հետ, մեր այլ պետական մարմիններ համագործակցում են իրավիճակի վերլուծութեան եւ գնահատման վերաբերեալ: Մենք, ի վերջոյ, ընդհանուր սահման ունենք, եւ մեր սահմանապահներն են համագործակցում:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Դուք նշեցիք 3 հրադադարները: Առաջինը համաձայնեցուել էր Ռուսաստանի միջնորդութեամբ, 2րդը՝ Ֆրանսիայի, 3րդը՝ Միացեալ Նահանգների: Այդ 3ն էլ, ինչպէս նշեցիք, խախտուել են րոպէների ընթացքում: Արդեօք մտահո՞գ չէք, որ այժմ այլեւս տարբերակներ չկան՝ հակամարտութիւնը խաղաղ ճանապարհով լուծելու:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Դէ տեսէք, հիմա փաստօրէն դուք էք ասում՝ այս պահին դիւանագիտական լուծում հնարաւոր չէ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Ես հարցնում եմ:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.– Պարզ է, որ դուք հարցնում էք: Բայց դուք հիմա, ըստ էութեան, ասացիք այն, ինչի մասին ինձ հարցնում էք: Ես էլ կարող եմ ձեզ հարցնել՝ իսկ ինչո՞ւ էք ասում՝ տարբերակներն սպառւում են, իսկ դիւանագիտական լուծումն ի՞նչ եղաւ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Չեմ կարծում, թէ տարբերակներ չկան, բայց 3 այնպիսի գերտէրութիւններ, ինչպիսիք են Ռուսաստանը, Ֆրանսիան եւ Միացեալ Նահանգներն միջնորդում են հրադադարի համաձայնութեանը եւ այն անմիջապէս խախտւում է, ի՞նչ կարող է էլ արուել:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- «Չեխոսլովակիան» պէտք է կարողանայ ինքն իրեն պաշտպանել: Պէտք է ամէն ինչ անի, որ ինքն իրեն պաշտպանի:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Ի՞նչ ուղերձ ունէք աշխարհին:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.- Իմ հիմնական ուղերձը հետեւեալն է. ցաւօք, մի «իքս» պահից՝ դա մօտաւորապէս 2000ական թուականներն էր, համաշխարհային մամուլում Լեռնային Ղարաբաղի հարցն սկսեցին ներկայացնել որպէս տարածքային վէճ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի միջեւ: Իրականում, Լեռնային Ղարաբաղի հարցը ոչ մի կապ չունի տարածքային վէճի հետ: Մինչդեռ դրանից 10, 12 տարի առաջ սկսուած Ղարաբաղեան շարժումը համարւում էր այն նախադրեալը, որի արդիւնքում փլուզուեց Բեռլինի պատը: Որովհետեւ Ղարաբաղի շարժումն սկսել է որպէս Խորհրդային Միութեան ժողովրդավարացման արտայայտութիւն:
Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի հայութիւնը, որը, ինչպէս միշտ այդ տարածաշրջանի բնակչութեան 80 տոկոսն էր, Խորհրդային միութեան ժողովրդավարացման համատեքստում, երբ Միխայիլ Գորբաչովն Խորհրդային միութիւնում իրականացնում էր ժողովրդավարացում եւ վերակառուցում, որոշեց իր իրաւունքը պաշտպանելու փորձ անել: Իսկ ի՞նչ իրաւունք էր խախտուել: 20րդ դարասկզբին, երբ Խորհրդային միութիւնն էր ձեւաւորւում, եւ Հարաւային Կովկասը մտնում էր Խորհրդային միութեան մէջ, ձեւաւորւում էին հանրապետութիւններ, Ստալինի կամայական որոշման հետեւանքով 80 տոկոս բնակչութիւն ունեցող Լեռնային Ղարաբաղը ոչ թէ Խորհրդային Հայաստանի կազմում ընդգրկուեց, այլ Խորհրդային Ադրբեջանի: Եւ 1988 թուականին Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի Գերագոյն խորհուրդը՝ խորհրդարանը, որոշեց այդ պրոցեսն ուղղելու բացարձակապէս խաղաղ գործընթաց սկսել: Ինչին Խորհրդային միութիւնը եւ Ադրբեջանն արձագանգեցին ուժով, մասնաւորապէս՝ Սումգայիթ եւ Բաքու քաղաքներում հայերի ջարդ կազմակերպելով եւ յետոյ նաեւ Լեռնային Ղարաբաղի անմիջական տարածքում: Որից յետոյ տեղի ունեցաւ Խորհրդային միութեան փլուզման պրոցեսը (հոլովոյթը-Խմբ.) , եւ Ադրբեջանը յայտարարեց անկախութիւն Խորհրդային միութիւնից:
Իսկ Խորհրդային միութիւնում գործող կարգերի համաձայն, եթէ որեւէ հանրապետութիւն Խորհրդային միութիւնից անկախանալու գործընթաց է սկսում, նրա կազմում գտնուող միաւորումները, այդ թւում՝ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը, կարող են որոշում կայացնել իրենց սեփական կարգավիճակի վերաբերեալ: Եւ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզը նոյնպէս կայացրել է անկախ լինելու որոշում: Եւ, ինչպէս Խորհրդային Ադրբեջանն է անկախացել Խորհրդային միութիւնից, այնպէս էլ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզն է անկախացել Խորհրդային Ադրբեջանից: Եւ ինչքան Խորհրդային Ադրբեջանն ունէր այդ իրաւունքը, այնքան Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզն ունէր այդ իրաւունքը:
Եւ, այո, ասում են, որ միջազգային հանրութիւնն այդ անկախացումը չի ճանաչել: Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան պայքարը հէնց այդ իրաւունքը ճանաչելու վերաբերեալ է: Եւ մանաւանդ այսօր, երբ Լեռնային Ղարաբաղը դարձել է, ըստ էութեան, հակաահաբեկչական պատերազմի առաջնագիծ, այդ իրաւունքն աւելի է սրւում: Եւ մենք կարծում ենք, որ առաւել եւս հիմա Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ պէտք է կիրառուի «անջատում յանուն փրկութեան» բանաձեւը: Որովհետեւ Ադրբեջանի կազմում Լեռնային Ղարաբաղ՝ դա նշանակում է էթնիկ (ցեղային-Խմբ.) զտումներ եւ Լեռնային Ղարաբաղի հայութեան ցեղասպանութիւն: Ես, ինչքան գիտեմ, դուք եղել էք Ղարաբաղում եւ տեսել էք հրթիռակոծութիւնները: Հէնց դա է այդ հարցի պատասխանը: Մէկը կարո՞ղ է բացատրել՝ ինչո՞ւ է հրթիռակոծւում Ստեփանակերտը: Մի պարզ պատճառով, որպէսզի մարդիկ հրաժարուեն այնտեղ ապրելու գաղափարից: Սա էթնիկ զտման, ցեղասպանութեան մի շատ կարեւոր բանաձեւ է: Եւ մեր հիմնական ուղերձն այն է, որ պէտք է տեղի ունենայ «անջատում յանուն փրկութեան»:
ՀԱՐՑՈՒՄ.– Արդեօք լրջօրէն դիտարկո՞ւմ էք այն, որ Հայաստանը եւս կարող է յարձակման ենթարկուել այս պատերազմում:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.– Արդէն իսկ մենք յարձակումներ ունեցել ենք:
ՀԱՐՑՈՒՄ. – Ռազմաբազայի (ռազմական խարիսխի-խմբ.) վրայ:
ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ.– Այո, ունեցել ենք արդէն յարձակումներ: Եւ չի կարելի բացառել այդպիսի սցենար (բեմագրութիւն-Խմբ.):