ՏՈՔԹ. ԱՐՄԵՆԱԿ ԵՂԻԱՅԵԱՆ
1.Շրշիւն
Բազմաթիւ ընթերցողներ իրենց ուրախութիւնն ու յուզումը յայտնեցին անցած չորեքշաբթի օրուան մեր առաքումին մէջ Պետրոս Դուրեանի նուիրուած հատուածին առթիւ: Ու յատկապէս անոր յուշած տպաւորութիւնը յաջորդական շ՜, շ՜, շ՜, շ՜ -երու կրկնութեամբ:
Պատահմամբ գտայ, որ Դուրեանի ճակատագրակից ուրիշ հայ բանաստեղծ մը՝ Վահան Տէրեանը, իր կարգին գրած է գողտրիկ քերթուած մը, ուր լայնօրէն օգտագործած է շշուկ-շրշիւն զոյգն ու շատ ուրիշ բառեր, որոնք մեղմ կը շշնջեն ու կ’առինքնեն մեզ:
Այսպէսով կը գտնենք երեք գրողներ՝ Դուրեանը, Զոհրապը եւ Տէրեանը, որոնք հաւասարապէս,– աւելի կամ պակաս համեմատութեամբ,– օգտագործած են «շ» հնչիւնի երաժշտական յատկութիւնը՝ առաջին երկուքը շրջազգեստ-շրշիւն զոյգով, իսկ Տէրեան շատ աւելի լայն ստեղնաշարի վրայ հնչեցուցած է անոնց համանուագը՝ «շ»-երուն զուգորդելով նաեւ «ս» սուլական բաղաձայնը, որ մեծ ներդաշնակութիւն կը կազմէ միւսին հետ: Ահաւասիկ այդ քերթոածը, որ շատ աւելի մեղեդիի հնչեղութիւն ունի.
Շշուկ ու շրշիւն
Աշնան մշուշում շշուկ ու շրշիւն,
— Բարդիներն են բաց պատուհանիս տակ,—
Դու ես, որ դարձեալ թախիծով յիշում,
Կանչում ես նորից կարօտով յստակ։
Անտես ու յուշիկ իմ շուրջը շրջում,
Եվ շշնջում ես, և անուշ շրշում,
Պայծառ տրտմությամբ ինձ ես անրջում
Ու գաղտնի սիրով սիրում ու յիշում։
Ամպերը ճերմակ երամով անցան
Թռչունների պէս,— լուսեղէ՜ն երազ,—
Դո՛ւ ես, որ դարձեալ ժպտացիր անձայն
Քո հեռու հեռուից, անյայտ ու անհաս։
Ջրերն են անվերջ միգում հեկեկում,
— Իմ սիրտն է լալիս կարօտով անհուն,—
Թվում է, որ դու տխրութեամբ անքուն
Ինձ ես որոնում աղօտ աշխարհում։
Եւ ժպտում ես ինձ, ակնարկում քնքուշ
Ու գաղտնի սիրով սիրում ու յիշում,
Եւ շշնջում ես, և շրշում անուշ,
Անտես ու յուշիկ իմ շուրջը շրջում։
Առաւելագոյնս ըմբոշխնելու համար Տէրեանի այս գրութիւնը, յանձնարարե- լի է ձայնաւոր, հանդարտ ու մեկուսի կարդալ զայն, յայնժամ պիտի ունենաք այն տպաւորութիւնը, թէ ան ձեր շուրթերուն վրայ վերածուած է… երգի մը, այո՜, կ’երգէք, որովհետեւ բանաստեղծը յաջողած է այնքան խոր ու նուրբ երաժշտականութիւն դնել իր քերթուածին մէջ: Ան առկայ է Տէրեանի գրեթէ բոլոր գրութեանց մէջ սա տարբերութեամբ՝ երբեմն աւելի է ան, երբեմն պակաս է, բայց մի՛շտ ներկայ է:
Այստեղ բերուածը ուղղակի գերազանցիկ է:
* * *
Փակելու համար այս էջը, ըմբոշխնենք նաեւ մեծ սուրբէն հետեւեալը. Շուշանն շողէր հովտին,
շողշողէր դէմ արեգական…
Շուշանն շաղով լցեալ,
շող շաղով եւ շար մարգարտով:
Գ. Նարեկացի
- Շրուանդ
Այնպէս զուգադիպեցաւ, որ ուրիշներ ալ անդրադառնան նոյն առաքումիս մէջ մտած շրուանդ-ին, որուն մասին նմանապէս «նոր գիւտեր» կատարեցի, եւ այս բոլորը կը յանձնեմ ընթերցողներուս:
Ուրեմն ի յայտ կու գայ, ինչպէս զայն ուշադրութեանս կը յանձնէ հայրենաբնակ բարեկամ մը, որ արեւելահայերը շրուանդ-ին փոխարէն ի կիր կ’արկանեն չանչ բառը, որ իր ետին ունի շարան մը հոմանիշներ՝ քնթեռ, քնթուկ, կնջեռ, կնճիռ, խեչ, ճաճ, չեչ, իսկ շրուանդ… չկայ:
Եթէ շրուանդ-ը տեղ գտած է «Նոր հայկազեան»-ի մէջ ու անով իսկ նուիրականացուցած է իր ծագումնաբանութիւնը, ապա չանչ-ը չենք գտներ այստեղ, սակայն ան վկայուած է Աճառեանի «Արմատական»-ին մէջ, որ նոյնքան վաւերական է, եւ բերուած է մատենագրական հետեւեալ օրինակը. «Զգինի ի չանչոյ մինչեւ զթինն»,– ուր թին-ը խաղողին կորիզն է, ուրեմն՝ «գինին չանչէն մինչեւ կորիզը..»,– որ կիսատ նախադասութիւն մըն է դժբախտաբար:
Այս հաշուով՝ կրնա՞նք ըսել, որ արեւմտահայ բարքերուն մէջ վերապրած է շրուանդ-ը, իսկ արեւելահայ բարքերու մէջ՝ չանչ-ը. կը կարծեմ, թէ չենք կրնար ըսել: Այս եզրակացութեան միայն առաջին մասն է, որ ճիշդ է. ես կը հաւատամ, որ արեւելահայոց բացարձակ մեծամասնութիւնը կը ճանչնայ չանչ-ը կամ անոր մէկ հոմանիշը, մինչ արեւմտահայ կարգ մը բառարաններ չեն յիշատակած իսկ շրուանդ-ը[1], ալ ուրկէ՞ կ’ուզէք, որ ան ճանչցուած ըլլար հասարակ մահկանացուներէն՝ սկսած… տողերս գրողէն:
Այլ հարց, թէ ինչո՞ւ այսպէս պէտք է ըլլար, քանի որ իր եղանակին գրեթէ ամէնօրեայ յաճախականութեաամբ հանդիպող առարկայ մըն է ան մեր կեանքին մէջ:
Անդին, որքան ալ յարակարծական թուի, արեւմտահայ բոլոր բառարանները դրած են չանչ-ը… Մալխասեանի հետեւողութեամբ եւ սահմանումով ու բացատրութեամբ: Ճերեճեան՝ միակը, իրարու կից դրած է մինչեւ անգամ երկուքը՝ չանչ-ը եւ շրուանդ-ը՝ իբրեւ հոմանիշներ:
* * *
Այս քիչ մը ոչ-լաւատեսական, չըսելու համար՝ յոռետեսական, տրամադրութեամբ ալ աւարտելու վրայ էի յօդուածս, երբ… հաճելի արձագամգ մըն ալ ստացայ Գրիգոր Պըլտեանէն, որ կը թուէ իր մէկ գրութիւնը, ուր օրին գործածած է շրուանդ-ը.
Կարծես ողկոյզէն
Մնացորդ շրուանդն ըլլայի,
Որ աղբը նետեցին…
Պըլտեանը չգրէր ալ, հապա ո՞վ կ’ուզէիք, որ գրէր:
Մրցոյթ 42.
***Կէտերը փոխարինել հետեւեալներով՝ երգիչ, գրիչ, մարտիկ, սուր:
—Սուրը չձգեց, որ երգիչ դառնամ, գրիչը չձգեց, որ մարտիկ դառնամ (Նիկոլ Աղբալեան):
*** Ամէ՞ն, թէ՞ որեւէ:
—Անելը յաղթահարելու միտող ամէն առաջարկ մերժուած է:
***Մէ՞ջ, թէ՞ միջեւ.
—Այդ թուականին անսպասելի հերձուած մը յառաջացաւ միաբանութեան մէջ:
***Դուն ինչպէ՞ս պիտի գրէիր հետեւեալները.
—Որոշ անգամներ չեմ կրնար յիշել փնտռած բառերուս արտասանութիւնը:
Երբեմն չեմ կրնար յիշել…
—Թուրքիա պատասխանատու չէ Ուքրայնիոյ կողմէ «Պայրաքտար»-ներու գործածութենէն:
Թուրքիա պատասխանատու չէ Ոքրանիոյ՝ «պայրաքտար»-ներու գործածութեան:
Ճիշդ պատասխանած են՝ Քերոբ Էքիզեան (6), Լիւսի Տէօքմեճեան (5), Գէորգ-Նաթալի Եազըճեան (8), Ցոլակ Ապտալեան (9), Լեւոն Շառոյեան (8), Գեղամ Խաչատրեան(8), Համբարձում Յարթունեան (8), Արմէն Պաղտոյեան (9), Վահէ Աբէլեան (9), Համո Ապտալեան (3), Եփրեմ Թոքճեան (8), Պերճ Տէր Սահակեան (7), Դանիէլ Թիւֆենքճեան (8):
Մրցոյթ 43.
***Մէկ ծառ բաւարար է միլիոնաւոր լուցկի արտադրելու, իսկ… (Լրացո՛ւր):
***Ո՞րն է ճիշդը՝
ա)Այդպիսի բան վճռած ու դատած չէ ատեանը:
բ) Այդպիսի բան դատած ու վճռած չէ ատեանը:
*** Լրացո՛ւր այդքան կամ այնքան բառերով:
[1] Գայայեան, որ յիշած է զայն, կու տայ հոմանիշ մըն ալ՝ գոչան, որ սակայն թրքերէն koçan-ն է եւ կ’անուանէ որեւէ բոյսի ոչ-ուտելի մասը, օրինակ՝ կաղամբի, հազարի, եգիպտացորենի եւն: