ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ «ԵՐԿՐԱՄԱՍ» ԹԵՐԹԻ ԽՄԲԱԳԻՐ ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆԻ ՀԵՏ
Վարեց՝ ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ
Լրացաւ հայերի «Երկրամաս» թերթի քսանամեակը: Երկու տասնամեակների ընթացքում նրա խմբագիրն անընդմէջ եղել է Տիգրան Թաւադեանը: 90ականների սկզբին Կրասնոդարի Բժշկական ինստիտուտի հայրենասիրութեամբ տոգորուած ուսանողը իր շուրջը համախմբելով համախոհների, որոշեց հայկական թերթ հրատարակել: Նա չէր կարող անգամ մտածել, որ այդ նախաձեռնութիւնն արմատապէս կը փոխի իր ողջ կեանքը: Ինչեւէ, խօսքը տանք յոբելեարին.
ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ.- Տիգրան, ինչպէ՞ս սկսուեց խմբագրի ձեր կարիերան (ասպարէզը-Խմբ.):
ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆ.- Ես սովորում էի Կրասնոդարի Բժշկական ինստիտուտի 6րդ կուրսում, երբ ծագեց թերթ հրատարակելու միտքը: Մենք ընկերներով հովանաւոր գտանք, որի միակ պայմանը թերթը «Օջախ» անուանելն էր: Ինչո՞ւ «Օջախ»՝ չգիտեմ, բայց այդպէս էր ցանկանում հովանաւորը: Ողջ նիւթն արդէն հաւաքուած եւ շարուած էր, բայց մեր «մանուկին» վիճակուած չէր լոյս աշխարհ գալ: Այս նախաձեռնութեան մասին իմացան Կրասնոդարի հայկական համայնքում, շատ ուրախացան, քանի որ նրանք էլ մտադրութիւն ունէին թերթ հրատարակել, բայց խմբագիր չկար: Այսպէս 1993թ. ես դարձայ Մեսրոպ Մաշտոցի անուան հայկական մշակութային ընկերութեան պաշտօնական հրատարակութեան «Մաշտոց» թերթի խմբագիրը:
ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ.- Դուք այնքա՜ն հեշտ էք խօսում դրա մասին: Իսկ դժուարութիւննե՞րը: Դրանք չեն եղե՞լ: Դուք մի ոլորտից ընկել էք տրամագծօրէն հակառակ ոլորտ: Իսկ ինչպէ՞ս ընդունեցին դա տնեցիները:
ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆ.- Ոչ, ես դժուարութիւն չեմ զգացել, քանի որ մանկուց թեմայի մէջ եմ եղել: Ծնունդով ես Սուխումիից եմ, իմ նախնիները ծագումով Արեւմտեան Հայաստանից՝ Արդուինից են: Պատմութիւններով, յիշողութիւններով, պատմական թեմաների մասին բանավէճերով ես տոգորուած եմ մանկուց: Ազգային թեման մեր ընտանիքում միշտ գերիշխել է: Միակ բանը, որի համար ցաւում եմ, այն է, որ ծնողներս ռուսական դպրոց տարան, չնայած Սուխումիում հայկական դպրոց էլ կար: Ես մեծացել եմ բժշկի ընտանիքում եւ իմ ապագան այդպիսով մանկուց կանխորոշուած էր: Ուստի բնական է, որ հայրս ինձ տարհամոզում էր թերթի հետ կապուած մտքից. «Ա՛յ տղայ, նախ բժիշկ աշխատիր, յետոյ թերթ կը հրատարակես, կուսակցութիւն կ՛ընդունուես…»: Ապրած տարիների բարձունքից ես հասկանում եմ, հայրս շատ բաներում ճիշդ էր, բայց եթէ կեանքիս ուղին կրկնելու կարիք լինէր, ես հաւանաբար կ՛ընտրէի նոյնը:
Թերթի առաջին համարը լոյս ընծայելուն ինձ կազմակերպչական եւ կրթական օժանդակութիւն ցոյց տուեց երեւանեան «Ազատամարտ» թերթի խմբագիրնե-րից Հայկազուն Ալվրցեանը, ով այժմ գլխաւորում է Արեւմտեան Հայաստանի ուսումնասիրութեան Ֆոնդը:
Իմ ղեկավարութեամբ «Մաշտոցը» լոյս տեսաւ երեք տարի: Հէնց այդ տարիներին ես ծանօթացայ իմ ապագայ կնոջ՝ Եֆիմիա Բեջանեանի հետ, բոլոր տարիներին մենք «Երկրամասում» միասին էինք: Կրթութեամբ նա բանասէր է, գրում եւ հրատարակում է հայկական թեմաներով պատմուածքներ։ Ժամանակի ընթացքում հայկական համայնքի ղեկավարութեան հետ սկսեցին տարաձայնութիւններ ծագել, ասենք՝ ձեւաւորւում էր դրա դերի մասին իմ տեսլականը, որն արմատապէս տարբերւում էր նրանից, որը ես տեսնում էի տուեալ դէպքում:
Ես որոշում ընդունեցի հիմնել իմ սեփական անկախ թերթը: Անուանեցի «Երկրամաս», որը նշանակում է՝ Երկրի մաս: Ինձ համար դա Արեւմտեան Հայաստանն է, Կրասնոդարի մարզում ապրող հայերի մեծամասնութեան հայրենիքը:
Թերթի առաջին համարը մեծ սկանդալ հրահրեց. այդ ինչպէ՞ս, համայնքից դուրս, առանց նրա թոյլտուութեան ինչ-որ մէկը համարձակուել էր ինչ-որ բան անել: Համայնքի հերթական խորհրդի նիստում ընդունուեց որոշում, որ ես դաւաճան եմ՝ դրանից բխող բոլոր հետեւանքներով: Ես դա հիմա եմ ժպիտով յիշում, այն ժամանակ հզօր ճնշում կար ինձ վրայ եւ ծիծաղելու ժամանակը չէր: Չնայած այս ամէնին, թերթն ընթերցողների շրջանում շատ արագ սկսեց ժողովրդականութիւն ձեռք բերել եւ նրա ճակատագիրն արդէն կանխորոշուած էր:
ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ.- Ըստ ձեզ, ի սկզբանէ ո՞րն էր յաջողութեան գաղտնիքը:
ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆ.- Մենք փորձել ենք փոխանցել ընթերցողին, որ նա, հէնց նա՛ է մասնիկը այն ամբողջի, որը կոչւում է հայ ազգ: Ցոյց էինք տալիս Հայկական Սփիւռքի կեանքը, իրադարձութիւնները Հայաստանում, բայց ոչ այն պաշտօնականը, որն ստանում էինք տելետայպով (լրահոսով): Մենք խուսափում էինք սխալներից, որոնք թոյլ են տալիս Սփիւռքի որոշ ազգային հրատարակութիւններ. խոհանոցային բաղադրատոմսերի, հայկական հէքիաթների, անեկդոտների եւ այլնի տպագրումներ: Դրանք բոլորը կարելի է հայթայթել մասնագիտացուած հրապարակումներում: Մենք փորձում էինք ընթերցողին տալ այն, ինչը նրա համար անմատչելի էր: Ես չեմ հաւատում Հայկական Սփիւռքի երկարատեւ գոյութեանը: Ամէն ինչ տանում է ձուլման: Հայերի մի մասը փոխում է ազգանունը, աւելացրած համատարած խառնամուսնութիւնները: Եւ եթէ Հայաստանում այդպիսի միութիւններում ծնուած երեխաները մեծանում են սեփական միջավայրում, ապա երկրից դուրս դա այլ կերպ է ընթանում: Այստեղ խառն ամուսնութիւններից ծնուած երեխաները կը լինեն այնպիսին, ինչպիսին նրանց ձեռնտու է լինել: Հայ լինելը միայն տոլմայ ուտելը, հայկական երաժշտութիւն լսելը կամ «եան» ազգանուն կրելը չէ:
Հայը պէտք է մտածի, խորհի հայերէն, հայը պէտք է Հայաստանով ապրի…։ Եթէ դա այդպէս չէ, ուրեմն ինչ-որ բան մեր մէջ փոխւում է:
ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ.- Արմաւիրի հայկական համայնքում իմ աշխատանքի փորձը հնարաւորութիւն է տուել իրադրութեանը նայել այսպէս ասած՝ ներսից: Հայրենակիցների, յատկապէս երիտասարդների մօտ մեծ, չբացայայտուած հայրենասիրական պոտենցիալ կայ: Այն նրանց մէջ եռում է եւ ելք է փնտռում: Մենք՝ մեծերս, պէտք է լոկ ճիշդ ուղղորդենք այն, եւ հաւատացնում եմ՝ արդիւնքը կը գերազանցի բոլոր սպասելիքները:
ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆ.- Համաձայն եմ: Ես նոյնիսկ օրինակ կը բերեմ Սոչիի «Ժողովրդական յիշողութիւն» երիտասարդական կազմակերպութիւնը: Նրանք լաւ սկսեցին, բայց աւա՜ղ… աջակցութեան եւ ըմբռնման չհանդիպեցին: Երիտասարդները իրենց միջոցներով քաղաքում հայկական հարցի լոբբինգով էին զբաղւում, Ապրիլի 24ին պաստառներ էին պարզում, պիկետներ կազմակերպում, թարգմանում եւ կրկնօրինակում էին պատմական ֆիլմեր, մի խօսքով՝ ցոյց էին տալիս ճշգրիտ եւ ծրագրուած գործողութիւն: Բայց արդիւնքի չհասան: Ինչո՞ւ: Քանի որ համարձակուել էին աշխատել Ռուսաստանի Հայերի միութեան շրջանակներից դուրս: Այդ կազմակերպութեան ջաղացաքարի տակ ընկնելու հեռանկարը մասսաների մէջ մի՛ նախաձեռնութիւն չէ, որ սպանել է: Նրանք մոնոպոլիստներ են: Նրանցից քայլ աջ կամ ձախ անելը պառակտում է համարւում եւ հետապնդւում: Մինչդեռ Ռուսաստանում ոչ բոլոր հայերն են կիսում նրանց քաղաքականութիւնը, տեսակէտը եւ ըստ էութեան ունեն ընտրութեան իրաւունք: Բայց, ինչպէս կեանքը ցոյց է տալիս, իր իրաւունքներից նա չի կարող օգտուել: Ինքներդ դատէք, միթէ՞ կայ Ֆրանսիայի կամ Ամերիկայի հայերի միութիւն: Չկայ: Իսկ Ռուսաստանի՝ կայ: Հաւատացէք, ասեկոսներից չէ, որ տեղեակ եմ այն մասին, որ Ռուսաստանեան հայկական միութիւնների ղեկավարների մեծամասնութիւնը դրա շնորհիւ լուծում են իրենց տարածքային խնդիրները եւ բիզնեսի հարցերը: Նրանք չեն էլ հասկանում, թէ այդ պաշտօնում ինչով պէտք է զբաղուեն:
ՄԱՐԻԵՏԱ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ.- Տիգրան, ձեր հարցազրոյցներում դուք տհաճութեամբ էք արտայայտուել ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան մասին:
ՏԻԳՐԱՆ ԹԱՒԱԴԵԱՆ.- Այո, ես ասել եմ, որ այն չի արդարացնում Ռուսաստանի հայերի սպասելիքները, քանի որ մեր սպասելիքները այդ կառոյցից ոչ բոլորովին են համընկնում նախարարութեան խնդիրների հետ: Օրինակ՝ նախարարութիւնը գերադասում է համագործակցել պաշտօնական կառոյցների, մասնաւորապէս Ռուսաստանի հայերի միութեան հետ, այն դէպքում, երբ հայերի մեծ մասը դրա անդամ չէ: Գուցէ դա աւելի շատ մեր խնդիրն է, քան սփիւռքի նախարարութեան, քանի որ մենք այստեղ կազմակերպուած չենք, մեզ հետ աւելի դժուար է աշխատել, քան, ասենք, այլ երկրների հայրենակիցների հետ: Այնուամենայնիւ սփիւռքի նախարարութիւնն անհրաժեշտ է, իսկ Սիրիայի փախստականների հետ նրա աշխատանքը դրա անհրաժեշտութեան եւս մէկ ապացոյց է: Ըստ պաշտօնական տուեալների Կրասնոդարի մարզի հայկական համայնքն ունի աւելի քան 270 հազար մարդ, ոչ պաշտօնական տուեալներով այդ ցուցանիշը հասնում է կէս միլիոնի: Ըստ կազմի՝ այն շատ տարասեռ է եւ անմիաբան. մի մասը Արեւմտեան Հայաստանից արտագաղթածներն են, կան արտագաղթածներ Աբխազիայից, Ղարաբաղից եւ Ադրբեջանից. քիչ չեն նաեւ Հայաստանի Հանրապետութիւնից տեղափոխուածները: Նրանք բոլորը միմեանցից տարբերւում են ինչպէս աշխարհընկալմամբ, այնպէս էլ ուծացման ենթարկուած լինելու աստիճանով:
Կրասնոդար, Լոս Անջելես