Սարգիս Մանուկեան
Դարաշրջանի և ժամանակակից հասարակութեան մէջ, ընկերային համակարգը, շնորհիւ գիտաշխարհին տուած, ընդձեռած բարիքներուն, առաւելութիւններուն, դիւրութիւններուն, բազմապատկած է հասկացողութիւն, արժէք, նուիրում, անշուշտ աւելի անհատական մակարդակով՝ եսասիրական քան՝ ազգային, որուն դիմաց բնականաբար տուժած է և կը շարունակէ տուժել ազգայինը, մշակութայինը: Մօտեցումը, զգացումը համատարած է և ոչ թէ սահմանափակուած հայուն կամ հայկականին: Պայքարը բազմաճակատ է:
Ժամանակակից հայ սփիւռքը, որ աւելի աշխարհատարած է քան երբեք, դարձած է նաև աշխարհամոլ իր տեղի և մշակոյթի ՝՝մեքենային՝՝ միջոցաւ և սկսած է ընդունուիլ որպէս բնական երեւոյթ և տրամաբանական հետեւանք: Նոյն ժողովուրդի հայ զաւակը, հիւսիսային թէ հարաւային կիսագունդի մէջ, անգլիախօս, ֆրանսախօս թէ արաբախօս դարձած է խորթ ազգային արժէքներու և մանաւանդ լեզուի նկատմամբ և սկսած է որդեգրել կեցուածք, դատողութիւն, պատկանելիութիւն, գործածութիւն, որոնք իրենց կարգին կարճ ժամանակ մը առաջ կը նկատուէին հակաազգային լայն հասարակութեան կողմէ և նոյնիսկ դատապարտուած, մերժուած, իսկ ներկայիս՝ ՝՝ինքնատիպ՝՝: Ներկայի պատկերը բնականաբար ունի իր թեր ու դէմ մօտեցումները:
Շատ հաւանաբար, ազգային այդ հասկացողութեամբ, հայ սփիւռքը սկսաւ իր մայրամուտը ապրիլ 1970 ական թուականներէն վերջ երբ մէկը միւսին ետեւէն Կիպրոս (1974թ.ի թրքական ներխուժում, գրաւում) Պարսկաստան, Լիբանան, Իրաք, Սուրիա և դարձեալ Իրաք, որոնց կողքին զերծ չմնացին Յորդանան (Իսրայէլ-Պաղէստին) և Եգիպտոս, ուր հինը, պատմականը, ազգայինը պարպուեցաւ և ստեղծուեցաւ նոր հոսանք, ոչ թէ անպայման գաղթականութեան այլ մտայնութեան, դատողութեան և ազգային-մշակութային չափանիշներու նկատմամբ ապակեդրոնացում: Ծնունդ առաւ անհատը, անհատականը, անհատականութիւնը, ՝՝Ես՝՝ը:
Ո՞վ է ազգայինը, ո՞վ է հայը և արդեօք հայերէն գիտնալը և խօսիլը կարեւոր է և նախապայման տուեալ մշակոյթի բոլոր պահանջքները բաւարարելու:
Հակառակ սփիւռքի մեծութեան, որ սահմանակից է բոլոր ովկիանոսներուն տակաւին ՝՝Հին Լսարանի՝՝ զանգը, բայց նաև որպէս ահազանգ կը հնչէ շատերուս մօտ: Սահմաններու տարածութինը այլևս արգելք մը չէ նաև որ կարճ ժամանակի մէջ դառնանք Մարքօ Փոլօ, Մակէլլան կամ Քոլոմպոս: Դոկտ. Հրայր Ճէպէճեան անոնցմէ մին է, որ իր գործին և առաքելութեան ընթացքին, զանց առնելով նաւահանգիստները, օդակայանէ-օդակայան անցնելով, կը փնտռէ նաև հայկականը, հայը, ազգային մշակոյթը կամ կը փորձէ գտնել շաղկապը և ապա որպէս համադամ ճաշի ՝՝Բաղադրագիր՝՝ մեզի կը հրամցնէ իր օրագիրը:
Զարմանալի չէ, որ վերջերս, իր գիրքի ՝՝Սփիւռքահայ Կեանքեր՝ Ինչպէս Որ Տեսայ՝՝ 2018թ.ի հրատարակութենէն և բազում շնորհահանդէսներէն վերջ, նմանօրինակ շնորհանադէս մը տեղի ունենայ նաև Աւստրալիա՝ Սիտնի: Այո՛ Աւստրալիա իր Նոր Զելանտիա ճանապարհին, ընկերակցութեամբ Տիկնոջ՝ Դոկտ. Արտա Ճէպէճեանի, որ կատարած է գրքին մանրազննին և դժուարին խմբագրութիւնը ուր Հրայր կը նկարագրուի որպէս անսակարկելի հաւատարմութեամբ հայուն, հայրենիքին, եկեղեցիին, մշակոյթին, պահանջատիրութեան, մամուլին և սփիւռքին նուիրեալ իր մորթին ամենաջնջին բջիջներով անգամ:
Հակառակ մեր 80ական թուականներու հանդիպումներուն՝ Լիբանան և Եգիպտոս, ասիկայ երկրորդ հանդիպումն էր ի Սիտնի: Օգոստոս 4-ին Սիտնիի Առաքելական Սուրբ Յարութիւն եկեղեցւոյ Էտկարեան սրահէն ներս, Առաջնորդ սրբազան հօր՝ Գերաշնորհ Տէր Հայկազուն Եպս. Նաճարեանի հովանաւորութեամբ տեղի ունեցաւ շնորհանդէսը: Հաստափոր գիրքին ներկայացումը կատարուեցաւ դիւանապետ Նշան Պասմաճեանի կողմէ:
Դոկտ. Հ. Ճէպէճեան իր խօսքին մէջ ընդգծեց, որ սփիւռքը ընտրութիւն չէ, այլ հետեւանք: Հայապահպանումի ճակատամարտը՝ սփիւռքի ճակատամարտ է, որ ունի իր զոհերը և զոհերը սկսած են աւելնալ, բայց մենք պէտք է շարունակենք պատմել մեր պատմութիւնը:
Հրայր Ճէպէճեան գիտակից է, որ որպէս սփիւռք, պետականութիւն կը դիմագրաւենք հազար ու մէկ դժուարութիւններ: Սփիւռքի տարածքին տարբեր ենք, բայց օտար չենք, մեր արմատը, մեր ծառը մէկ է: Սրբազան հայրը հիւրը որակեց որպէս Աստուծոյ մարդը, որ իր կրօնասիրութեան կողքին ունի հայրենասիրութիւն և ամբողջական նուիրում հաւատք և սէր հայրենիքին նկատմամբ:
Կիրակի 5 Օգոստոսին ՀԲԸՄիութեան և ԱՀԱԸնկերակցութեան կողմէ կազմակերպուած էր դասախօսութիւն ՀԲԸՄ.ի կեդրոնատեղիին մէջ ՝՝Հայկական Մշակոյթ Ամբողջական Կեանք և Շարունակականութեան Հիմք՝՝ խորագիրով, որու ընթացքին փոխն ի փոխ զեկուցեցին Հրայր և Արտա Ճէպէճեանները:
Դոկտ. Հրայր իր զեկոյցի ընթացքին թելադրեց որ ազգային կառույցներու նկատմամբ պէտք է յարգանք ունենալ, որոնք իրենց կարգին ըլլան քաջալերական: Երկլեզուանի կամ բազմալեզու ըլլալը խելացիութեան չափանիշ է ընդգծեցին խօսնակները, ինչպէս նաև կեանքի ու գործի յաջողութեան գրաւական ու բանալի: Ընկերալեզուաբան Դոկտ. Արտա Ճէպէճեան նշեց որ խօսակցութիւնը կարեւոր է, հոգ չէ թէ, որոշ վրիպումներով կամ պէտք չէ անպայման պարտադրել որ բերանացիին կողքին ունենան նաև գրականը: Դոկտ. Արտա Ճէպէճեան իր ասպարէզին բերումով, տուաւ լեզուի ուսուցման դժուարութիւններու կողքին,տարբեր մօտեցումներ որ կարելի է կիրարկել, ինչպէս նաև հոգեբանական բարդ կացութիւններ, որոնք առլցուն են այսօր, մեր նոր հայ երիտասարդ սերունդին և լայն հասարակութեան մօտ:
Այո՛ պայքար կայ և պէտք է շարունակել պայքարը, մանաւանդ երբ նկատի առնենք, որ գրեթէ ամէն երկու շաբաթ կը մեռնի, կ՛ոչնչանայ լեզու մը: Խօսնակները սերտօրէն իրար կապեցին օրուայ սփիւռքի հոգեբանութիւնները, մօտեցումները լեզուի և մշակութայինի նկատմամբ՝ միահիւսելով ցեղասպանութեան, միջավայրի, պատերազմական, գիտական, հաղորդակցութեան զարգացման և արագ տարածման ազդակները: Դոկտ. Արտա Ճէպէճեան սիրայօժար իր պատրաստակամութիւնը յայտնեց և ժամանակը տրամադրեց Աւստրալահայ գաղութի դպրոցական ցանցին, որ որպէս ընկերալեզուաբան պատրաստ է գալու և համապատասխան աշխատանք տանելու տեղի հայեցի կրթութեան պատասխանատուներուն հետ: Տեղի ունեցաւ հարց պատասխան: Զգալի էր ներկաներուն հայ մշակոյթի և լեզուի կորուստին մտահոգութիւնը բայց խօսնակներուն նկատմամբ գնահատականը՝ անվերապահ: Սրբազան հայրը անգամ մը ևս շեշտեց որ մեր մշակոյթը նոր չէ, Սումերական բեւեռագիր և այլ սեպագիր վկայութիւններ կան այդ մասին և այսօր բոլորիս պարտականութիւնն է յաջորդ սերունդին փոխանցել այս դարերու խորքէն եկող հարստութիւնը:
Ճէպէճեաններուն պատգամը, ընդհանրապէս, այս երկու ձեռնարկներուն և իրենց կեցութեան ընթացքին եղաւ հպարտ ըլլալ և անսակարկելի:
Այո՛ հպարտ, անսակարկ, անզիջող: Մեզմէ իւրաքանչիւրը մեր ժամանակի և միջավայրի պտուղն է՝ կարկտահար, սառցահար, արեւահար և կամ արեւահամ: Հպարտութիւնը, եթէ չեմ սխալիր, արդիւնք է շօշափելի և տեսանելի արարքներու, որոնք շատ յաճախ ՝՝Երկարակեաց՝՝ չեն և ՝՝Հերոսներ՝՝ շատ արագ կը փոխուին: Ստեղծագործ ժողովուրդի ժառանգութիւնն է որ հպարտութեան շաղախն է , որ պէտք է մնայ անփոփոխ, սակայն այսօր դժբախտաբար այդ ՝՝շաղախն՝՝ է որ տոկուն, ամուր , զօրաւոր չէ և հետեւաբար ատակ ՝՝Ճեղքուածքներ՝՝ ունենալու և երբեմն, որպէս ՝՝Թուղթէ դղեակներ՝՝ փուլ գալու: Ո՞ւր կը մնայ հպարտութիւն,անսակարկութիւն, անզիջողութիւն: Հոս է իրականութիւնը և մեր պայքարը: Հայերէն լեզուի կողքին կրնանք ունենալ երկրորդ մը կամ վեցերորդ լեզու մը և ոչ թէ ունենալ 5 լեզու, որոնց շարքին չիկայ, կը պակսի, բացակայ է հայերէնը: Ճէպէճեան ամոլը արդարացի հպարտութեամբ նշեցին որ իրենց զաւակները հայերէն լեզուի կողքին քաջատեղեակ են անգլերէնին, յունարէնին, արաբերէնին և այլ լեզուներու: (Չ)գիտնալ,(չ)սորվիլ կամ դիտմամբ անտեսել և մերժել՝ Փանտորայի տուփը բանալ կը նշանակէ:
Այո՛ հայը եղած է և այսօր ալ ծանօթ է որպէս ՝՝Բազմալեզու՝՝ իր օտար դրացիին, բարեկամին կամ գործընկերոջ կողմէ: Բայց ի՞նչ է մակարդակը, որակը այդ ՝՝հայերէնին՝՝, որ այսօր նոյնիսկ Հայաստանի մէջ անգամ աղաւաղուած է հարիւրաւոր , նոյնիսկ հազարաւոր օտար բառերու ներածումով և հայերէնացած գործածութեամբ, որոնց համապատասխան բառերը կան, շատ հաւանաբար ոչ սեպագիր արձանագրութիւններու մէջ բայց մեր հայկազեան բառարաններուն մէջ անպայման: Այս օրերուս գործածական և ընդհանրացած բառերէն օրինակ մը՝ Կորուպցիա:
Ինչ՞ու գործածել կորուպցիա երբ կայ, ունինք կաշառակերութիւն : Շաղախը ճեղքուածքներ ունի իր հիմքերուն վրայ: Կաշառակերութիւնը սակարկելի եղած է ամէն մակարդակի ու խաւի: Աղջիկ քեզի կ՛ըսեմ, հարս դուն հասկցիր:
Ես հպարտ եմ, որ հայ եմ և քիչ մը աւելի որ Սփիւռքահայ եմ, թէև ոչ իմ ընտրութեամբս, ինչպէս պիտի ըսէր Դոկտ. Հ. Ճէպէճեան: Իմ ժառանգութիւնս, մշակոյթս, լեզուս անսակարկելի է, բայց հպարտ եմ հայրենիքի ու Արցախի այլ նուաճումներով՝ սկսեալ Վահագնի Ծիր Կաթինով, իրարյաջորդ մեր հանրապետութիւններով, Նախիջեւան կանչող՝ Արցախեան մեր նոր մարտիկներով, Էջմիածինն ի Հօրէ՝ մոմաճրագ սեղանով: Պիտի չուզէի լսել, տեսնել, վկայել ազգային, մշակութային, պետական, կրօնական թերացումներ, հայրենի հողին վրայ, որոնք վնասակար են և ազգագործան և ժողովուրդին համար խոցելի՝ ի սփիւռս աշխարհի կամ ի հայաստան:
Ճէպէճեաններուն և բոլոր նմանօրինակ պայքարողներուն՝ վարձքերնիդ կատար, գրիչը և լեզուն միշտ անսպառ: