Տոքթ.Արմենակ Եղիայեան
1.«Առաջին լրատուական» (28-4-21)
***«Ասում են՝ ընտրութիւնը իր եւ իշխանութեան մէջ է»:
—Ինչպէս նկատելի է, արեւելահայերէնի մէջ սկսած է բթանալ (կը կարծեմ՝ շատ վաղուց սկսած էր այդ) մէջ եւ միջեւ յետադրութեանց զանազանումը:
Մէջ-ը կը վերաբերի անհատին՝ առանց առնչութեան ուրիշի հետ.
-Այս մարդուն մէջ տակաւին կենդանի է հողի կարօտը:
-Այս ծառին տերեւնրուն մէջ ծիտեր կ’ապաստանին:
-Գիւղին մէջ երբեմնի հովիւնրը չմնացին:
Միջեւը անհրաժեշտօրէն կը պահանջէ մէկէ աւելի խնդիրներ, որոնք որեւէ ձեւով կ’առնչուին իրարու.
-Թորոսին ու Մարկոսին միջեւ վէճ մը ծագեցաւ: (Վիճելու համար գոնէ երկու հոգի պէտք է):
-Զահլէի եւ Պաալպեքի միջեւ կը գտնուին Քսարայի այգիները:
-Պատերազմը սկսաւ Գերմանիոյ եւ Ֆրանսայի միջեւ:
Կը նշանակէ Ֆրանսա կը կռուէր Գերմանիոյ դէմ (եւ՝ փոխադարձաբար):
Եթէ վերջին օրինակը օժտենք մէջ-ով, ապա փոխադարձութիւնը կը վերնայ, պատերազմը կը տեղայնանայ, կապ չ’ունենար իրարու հետ. «Պատերազմ ծագեցաւ Ֆրանսայի եւ Գերմանիոյ մէջ»,− կը նշանակէ ամէն մէկը իր սեփական հողին վրայ պատերազմ մղեց՝ հաւանաբար ներքին թշնամիներու դէմ:
- «Մարմարա», 20 ապրիլ 2021
***«Թիւը հասած է վաթսուն հազարներու»:
—Մեր լեզուն միայն կլոր թիւերը կը յոգնականացնէ. օրինակ՝ հարիւրներ, հազարներ, միլիոններ եւ այլն. «Հարիւր հազարներ բուժուեցան այդ դեղով»: Սակայն չենք ըսեր. «Երեսուններ զոհ գացին այդ արկածին», ոչ ալ եօթանասուններ կամ հարիւր քսանհինգեր… այսպիսի թիւեր չենք գործածեր: Ինչո՞ւ, ես ալ չեմ գիտեր, նման լեզուական աւանդոյթ չկայ, մերժած է զայն հայուն միտքը:
«Մարմարա»-ն ահաւասիկ այդ մերժուած կաղապարն է որ կը կիրարկէ՝ բնաւ հայերէն չգիտցող եօթնօտարի համբակութեամբ. «վաթսուն հազարներու հասած է թիւը...»: Գոնէ ճիշդ ըլլայ ըսածը. քիչ անդին կը հաստատենք, որ այդ թիւը տակը-վրան հասած է ընդամէնը 55.812-ի, ուրեմն՝ ոչ իսկ «մէկ հատիկ վաթսուն հազարի»…ալ ի՞նչը կը մղէ նման այլանդակութիւն մը դուրս տալու,− չենք գիտեր:
***106ՐԴ… 44օրեայ…
—Դիտեցէ՛ք քիչ մը թիւեր կիրարկելու այս ոճը. կատարեալ խառնարան մը: Քաոս:
Մանաւանդ եթէ գլխագրենք երկրորդը՝ առաջինին պէս՝ 44ՕՐԵԱՅ…ինչպէ՞ս կը կարդաք կամ պիտի փորձուէիք կարդալ այս վերջինը:
Մինչդեռ հայեցի գրելաձեւը կը թելադրէ հետեւեալ ոճը՝ 106-րդ, 44-օրեայ, որոնք այնքան պարզ, յստակ ու ընկալելի են, ու մանաւանդ…հայերէն են:
***Եւ վերջապէս «Մարմարա» սովորութիւն ունի գրելու սէնֆոնիք, այլ խօսքով՝ մէկ բառի մէջ ի մի հաւաքելու-մէկտեղելու ուղղագրական բոլոր բարբարոսութիւնները.
ա)Նախ ինչո՞ւ է, եւ ոչ ե: Մարմարա կը ճանչնա՞յ հայերէն բառ մը, որ իր վերջընթեր ձայնաւորը է-ով գրէ. օրինակ՝ գերեզման, դեգերում, վեթերան , հերետիկոս, թեթեւամիտ, սեթեւեթ , գերեվարութւին, տերեւաթափ, աներեսութիւն…
բ)Ապա ինչո՞ւ ն, երբ թէ՛ ֆրանսացին, թէ՛ անգլիացին այս բառը կը գրեն m-ով:
գ)Եւ վերջապէս ինչո՞ւ սէնֆոնիք, երբ հայերէնն է համանուագ (sym=համ, φονή-ձայն, նուագ):
Թրքական ծովուն մէջ հայերէնը պահպանելու ձեւը ա՞յս է:
Ակօս (21-4-21)
***«Համաշխարհային հայ ժողովուրդը ունի կուռ ներկայացուցիչ մը…»:
Տիեզերական հայութիւն…
—Այսքան տարի է կը կարդամ ու մինչեւ հիմա նման ածականնեոբվ բնորոշուած ժողովուրդի հանդիպած չեմ: Ճիշդ ի՞նչ պէտք է հասկնալ համաշխարհային-ով եւ տիեզերական-ով: Աւելի պարզ՝ ե՞րբ եւ ի՞նչ պայմաններու մէջ ժողովուրդ մը կը բնորոշուի այս երկու մակդիրներով: Ահա առեղծուած մը, որ կրնայ քունդ փախցնել, ինչո՞ւ չէ:
Մոլիէրի Քաղքենի ազնուականը օր մըն ալ կ’իմանայ, թէ իր խօսածը արձակ կը կոչուի (ի հակադրութիւն ոտանաւոր-ի). «Ուրեմն վաթսուն տարի է արձակ խօսած եմ ու….տեղեակ չեմ եղած»,−կ’անդրադառնայ ան զարմանքով: Հիմա մենք ալ վերջին պահուն կ’իմանանք, որ…
***«Լսելէ ետք ուզեցի զինք այցելել…»:
«Ուզեցի զինք այցելել, բայց միշտ արգելք մը եղաւ…»:
—Երբ մեր այցելութեան առարկան անձ մըն է , այս վերջինին անունը կը դնենք տրական հոլով. այցելել իրեն կամ անոր: Իսկ երբ տեղ մըն է, ապա կը կիրարկենք հայցականը:
Ուրեմն՝ կ’այցելենք բարեկամի մը, հիւանդի մը, յաճախորդի մը, ասոր, անոր:
Միւս կողմէ՝ կ’այցելենք հիւանդանոց մը, դպրոց մը, տուն մը, գիւղ մը:
Ժամանակ(28-4-21)
***«Նկատի ունենալով, որ հայերէնը համայնքային ժողովներու եւ խորհրդակցութիւններու ընթացքին վաղուց դադրած է աշխատանքային լեզու ըլլալէ՝ ստորեւ կը ներկայացնենք Պատրիարքարանի կողմէ հրապարակուած տեղեկագրին բնագիրը»։
Կը հետեւի թրքերէն գրութիւն մը:
—Այս կը նշանակէ, ոչ աւելի, ոչ պակաս, որ պատրիարաքարանի ժողովական լեզուն այլեւս հայերէնը չէ՛, եւ այս այսպէս է «վաղո՜ւց»,− ինչպէս շեշտուած է:
Բաւական կանոնաւոր հետեւած եմ,− կը կարծէի,− պոլսահայ մամուլին եւ կեանքին, եւ վերահասու չէի այս տխուր իրականութեան, որ կ’ընկճէ զիս: Եւ անշուշտ ոչ միայն զիս: Ոչ մէկ գաղութէ մինչեւ հիմա ստացուած էր նման դառն խոստովանութիւն մը: Որքան ու որպիսի ուրիշ իրականութիւններ կան, արդեօք, որոնք ծածուկ կը պահուին կամ թէ խոստո- վանութեան առարակայ չեն դառնար, շահեկան չեն նկատուիր նշուելու եւ ցուցադրուելու:
Կարծեմ ըսելիք չի մնար:
* * *
***«Մնացեալ ամէն ինչ կը բխին անկէ եւ կամ կ՚ածանցուին անոր»։
—Ամէն ինչ բառակապակցութիւնը, նոյնիսհկ եթէ բառային իմաստով յոգնակի է, քերականօրէն կը շարունակէ մնալ եզակի, եւ այս վերջին յատկութիւնն ալ կ’որոշէ բային թիւը, որ պէտք է ըլլայ եզակի: Ուրեմն սխալ է կը բխին եւ կ’ածանցուին:
Պէտք է ըսել՝ կը բխի եւ կ’ածանցուի:
***«Մինչեւ որ սերմերը ցամքին եւ շէկնան»:
Աշխարհաբարը շէկնալ բայ չունի. ուրեմն չ’ըսուիր նաեւ շէկնան:
Շէկ(ն) արմատը կու տայ երկու բայ՝ շիկնիլ եւ շիկանալ:
Շիկնիլ կ’ըսենք մարդկային դէմքին համար՝ «ամօթէն շիկնիլ»:
Փոխաբերաբար կը նշանակէ «ամչնալ». օրինակ՝ «Առանց շիկնելու կը ստէ»:
Կատարեալը կու տայ շիկնեցայ-շիկնեցար-շիկնեցաւ:
Շիկանալ կ’ըսենք մասնաւորաբար մետաղներու համար՝ երկաթը տաքնալէն շիկացաւ, կացութեան մը համար՝ մթնոլորտը շիկացաւ, վէճը շիկացաւ, պայքարը շիկացաւ…
Կատարեալը կու տայ շիկացայ-շիկացար-շիկացաւ: