Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
Մանուկ Բարսեղյանը ֆիզիկոս է, գիտության թեկնածու։ Աշխատում է Երևանի պետական համալսարանի Ֆիզիկայի ֆակուլտետի Պինդ մարմնի ֆիզիկայի գիտահետազոտական լաբորատորիայում։ Զբաղվում է կիսահաղորդչային նանոկառուցվածքների էլեկտրոնային, խառնուկային վիճակների, ինչպես նաև որոշ օպտիկական հատկությունների տեսական ուսումնասիրությամբ: Ներկա պահին հանդիսանում է ԳՊԿ «Երիտասարդ գիտաշխատողների հետազոտությունների աջակցության ծրագիր – 2010»-ի «Կիսահաղորդչային քվանտային օղակներում սպին–ուղեծրային փոխազդեցության և հիդրոստատիկ ճնշման ազդեցությունները խառնուկային վիճակների և օպտիկական հատկությունների վրա» վերնագրով դրամաշնորհի գիտական ղեկավարը:
Գիտությունը նրան ձգում է, քանի որ. «Գիտությունն օժտված է ինչ-որ գրավիտացիայով. որ ընկար այդ դաշտի ազդեցության տիրույթ, անընդհատ կսկսես զբաղվել դրանով: Իսկ սովորական տերմիներով ասած, նոր արդյունքներ ստանալը և այն միջազգային մակարդակով հանրությանը ներկայացնելն աննկարագրելի մեծ բավականություն է, այդ իսկ պատճառով գիտության մարդու համար շատ դժվար է դադարեցնել գիտությամբ զբաղվելը: Դե, բնականաբար, որոշեցի զբաղվել գիտությամբ այն օրվանից սկսած, երբ մեծ ցանկություն առաջացավ իմ մեջ` ընդունվելու ԵՊՀ ֆիզիկայի ֆակուլտետի ասպիրանտուրա:
-Ի՞նչ նախասիրություններ, այլ հետաքրքրություններ ունեք։
-Կյանքում ունեմ բազմաթիվ հետաքրքրություններ, սակայն խիստ զբաղվածությանս հետևանքով, եթե հասցնեմ նույնիսկ շփվել, զրուցել հատկապես մանկությանս ընկերների հետ, կբավարարվեմ դրանով:
-Իմիջիայլոց, ի՞նչ եք կարծում. գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա։
-Կարծում եմ՝ ոչ:
-Կբացատրե՞ք, թե ինչու՝ ոչ։ Չէ՞ որ գիտության մեջ, այնուամենայնիվ, կանանց թիվը փոքր է։
-Ես դրանում վստահ չեմ: Բանասերներ, պատմաբաններ, տնտեսագետներ, կենսաբաններ, այնքաաաաա~ան կին և աղջիկ գիտաշխատողներ կաա~ան 🙂
-Ես պիտի նշեի, որ կոնկրետ ֆիզիկայի ոլորտը նկատի ունեմ։
-Ֆիզիկայի ոլորտում էլ կան, բնականաբար, բայց համեմատաբար քիչ են: Պատճառը երևի ֆիզիկայի՝ որպես գիտության, բավական ծանր լինելն է:
-Քանի որ խոսքը գնաց կանանցից. ամուսնացա՞ծ եք։
-33 տարեկան եմ, ամուսնացած, առայժմ ունեմ մեկ աղջիկ:
-Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ։
-Բնականաբար, տեսնում եմ, սակայն, իմ կարծիքով, իրականացվող քայլերը շատ դանդաղ են և բավարար չեն, և նման իրավիճակում ոչ բոլորն են ի վիճակի՝ սպասելու: Պետք է կատարվեն արմատական փոփոխություններ՝ ի նպաստ գիտության զարգացման և գիտնականների, ու որքան հնարավոր է՝ արագ, հակառակ դեպքում՝ գիտնականների նման ահռելի արտահոսքը հնարավոր չի լինի կանխել, և կորցրածը այլևս հետ բերել չի լինի:
-Ո՞նց եք այդ դեպքում ընտանիք պահում: Ինչպես հարցնում է հայտնի կինոնկարում՝ «կողմնակի եկամուտ ունե՞ք»։
-Էդ դուք հոդվածում գրելո՞ւ եք… 🙂 Լավ, ասեմ. կարճաժամկետ արտասահմանյան հրավերքներով, համատեղությամբ դասվանդում եմ Ագրարային համալսարանում, ԵՃՇՊՀ հենակետային վարժարանում և զբաղվում եմ դիմորդների հետ մասնավոր պարապմունքներով։ Բա որ, հարցազրույցի հետ կապված, ասում էի՝ զբաղված եմ, ա՛յ դրա համար էի ասում։
-Տեսաբա՞ն եք։
-Այո, պինդ մարմնի ֆիզիկայի գծով տեսաբան։
-Կարո՞ղ եք ոչ ֆիզիկոսի համար մատչելի լեզվով բացատրել, թե ինչի մասին են Ձեր հետազոտությունները… նանոստրուկտուրա… ի՞նչ բան է դա։
-Նշված նանոստրուկտուրաները լայն կիրառություններ ունեն լազերային տեխնիկայում, միկրոէլեկտրոնիկայում բժշկության մեջ և այլուր: Կոնկրետ օրինակներ բերեմ. կիսահաղորդչային նանոկառուցվածքներն օգտագործում են, օրինակ, բջջային հեռախոսներում, համակարգիչներում և շատ ու շատ այլ սարքավորումներում, որոնց հետ մենք առօրյայում հանդիպում ենք: Մեր հետազոտությունները վերաբերվում են նման կառուցվածքների էլեկտրոնային, խառնուկային և որոշ գծային և ոչ-գծային օպտիկական հատկությունների տեսական ուսումնասիրությամբ արտաքին ազդակների (ինչպիսիք են՝ էլեկտրական և մագնիսական դաշտերը, արտաքին համակողմանի ճնշումը, ջերմաստիճանը, արտաքին լազերային դաշտը) առկայության դեպքում: Նման կառուցվածքների առանձնահատկությունը կայանում է նրանում, որ արտաքին ազդակների և համակարգի չափերի փոփոխությունների միջոցով կարելի է կառավարել այդ համակարգերի հատկությունները:
-Քանի՞ աշխատանք ունեք տպագրած, ինչպիսի՞ հղումներ կան դրանց։
–40-ից ավել, որոնցից 28-ը՝ միջազգային գրախոսվող ամսագրերում։ Իմ ունեցած վերջին տվյալներով՝ իմ աշխատանքների վրա կան 160-ից ավել հղումներ։
–Հոդվածների պատկառելի թիվ ունեք։ Ի՞նչ կասեք համահեղինակների մասին։ Աշխատանքի ո՞ր մասն է Ձերը։ Ո՞ւմ հետ եք համագործակցում։
-Խնդիրների առաջադրման մեջ իմ ներդրումը 80 տոկոսից ավելի է, սակայն այն, բնականաբար, քննարկվել է իմ գիտական ղեկավար Ա.Ա. Կիրակոսյանի, գլխավոր կոլաբարատոր Կ. Դյուքեի և մնացած բոլոր համահեղինակների հետ, որոնք մի քանիսն են: Հավանության արժանանալուց հետո սկսել ենք լուծել այն: Ես իմ մասնակցությունն ունեմ՝ և՛ տեսական, և՛ թվային հաշվարկներում, ինչպես նաև ստացված արդյունքների քննարկման և հոդվածի ձևակերպման մեջ: Մեր խումբը համագործակցում է Կոլումբիայի Մեդելին քաղաքի համալսարանում աշխատող պրոֆ. Կ. Դյուqեի, Կանադայի Մանիտոբայի համալսարանում աշխատող պրոֆ. Տ. Չակրաբորտու և Մեքսիկայի Կուերնավակա, Մորալեսի համալսարանի, Իրաքի Մոսուլի համալսարանի հետ
–Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։ Արդյո՞ք ավելի սերտ համագործակցությունը հնարավորություն չի տա՝ ավելի մեծ ծրագրեր ձեռնարկելու, և այդ դեպքում` ավելի լուրջ ուժերով հանդես գալու՝ միջազգային դրամաշնորհների դիմելիս։
-Կորնկրետ մեր բնագավառում. Հայաստանում կան մի քանի խմբեր, որոնք զբաղվում են կիսահաղորդչային նանոկառուցվածքների հատկությունների տեսական ուսումնասիրությամբ: Կարող եմ նշել, որ մեր խմբի՝ ՀՀ ԳԱԱ թղթակից անդամ, պրոֆ. Ա. Կիրակոսյանի ղեկավարությամբ, և մեկ այլ խմբի միջև՝ ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս պրոֆ. Է. Ղազարյանի ղեկավարությամբ, կա բավական սերտ համագործակցություն: Բնականաբար, լուրջ քայլեր են արվում՝ համագործակցության ավելի սերտացման և միջազգային դրամաշնորհների դիմելու հետ կապված:
–Փորձարարները երբեմն բողոքում են, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվող չափորոշիչներն անհավասար պայմանների մեջ են դնում տեսաբաններին և փորձարարներին, ու քանի որ մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է, ապա սովորաբար շահում են տեսաբանները։ Ի՞նչ կասեք։ Ու ինչպե՞ս եք վերաբերում մրցանակաբախություններին ընդհանրապես։
-Բնականաբար, մեզ մոտ նյութական բազան շատ վատ վիճակում է: Այդ պատճառով մրցանակաբաշխությունների ժամանակ պետք է հստակեցվեն և մշակվեն որոշակի մոտեցումներ, որոնք այդ հանգամանքը հաշվի կառնեն: Իսկ ընդհանրապես, ուզում եմ նշել, որ պետք չէ գիտության զարգացումը և գիտաշխատողների վիճակի բարելավումը տեսնել մրցանակաբաշխությունների մեջ: Վերջիններս ընդամենը պետք է դիտել՝ որպես լրացուցիչ գնահատական՝ գիտաշխատողի աշխատանքի դիմաց, լրացուցիչ խրախուսանք, բայց ո՛չ հիմնական միջոց՝ ապրելու համար: Պետք է տեսաբա՛նն էլ, փորձարա՛րն էլ նախևառաջ պատշաճ վարձատրվեն իրենց աշխատանքի դիմաց՝ աշխատավարձի տեսքով:
–Հասկանալի է։ Թվում է, թե պարզ է, սակայն դա չի արվոււմ մեր երկրում։ Ինչո՞ւ, ի՞նչ եք կարծում. ո՞րն է պատճառը։
-Երևի թե իրականում ցանկության բացակայության խնդիր է, որովհետև, ցանկացած դեպքում, եթե մի բան մարդ շատ է ուզում, ապա կանի: Եթե պետությանը պետք է գիտությունը, ապա կպահի ու կփայփայի գիտությունը և գիտաշխատողներին, եթե` ոչ, ապա կունենանք այն, ինչ ունենք այսօր, դեռ մի բան էլ՝ վատ:
-Ինչպես կասեր մեծն Չերնիշևսկին՝ ի՞նչ անել։
-Պետք է պայքարել:
-Մանուկ, ուզում եմ անդրադառնալ նաև գիտության կազմակերպման մի քանի ներքին պրոբլեմների։ Այդ պատճառով խնդրում եմ պատասխանել նաև հետևյալ հարցիս՝ շատ է խոսվում այն մասին, որ կոռուպցիան ամենամեծ չարիքներից մեկն է մեզանում։ Որքա՞ն է դա տարածված գիտական աշխարհում։ Արդյո՞ք Դուք անձնապես կամ Ձեզ ծանոթ այլ երիտասարդ գիտնականներ ևս տուժել եք դրանից։ Շահագործո՞ւմ են արդյոք երիտասարդ գիտնականների աշխատանքը լաբորատորիաների վարիչները և տիտղոսակիր կամ պաշտոնատար այլ անձինք՝ գրվելով համահեղինակ, իրենց վերագրելով կատարած աշխատանքը, կամ օգտվելով աշխատանքի այլ պտուղներից։
-Մեր լաբարատորիայում երբևէ նման դեպքեր չեն եղել, առավել ևս՝ մեր գիտական խմբում: Եվ հատկապես ուզում եմ նշել, որ մեր գիտական խմբում, շնորհիվ մեր գիտական ղեկավարի, իսկապես տիրում է իդեալական մթնոլորտ: Հակառակը, մենք միշտ խրախուսվում ենք մեր ինքնուրույնության համար, խրախուսվում ենք նոր համագործակցությունների համար:
-Որպես ֆիզիկոսի՝ Ձեզ երկու այսպիսի հարց տամ.՝ 1. Մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս՝ միշտ դժվարություն է առաջանում կոլաբարացիաների շրջանակներում կատարված աշխատանքները գնահատելու հարցում։ Ի՞նչ կարող եք ասել. գիտաչափական ինչպիսի՞ մոտեցում է պետք, ինչպիսի՞ չափորոշիչներ է պետք կիրառել։ Ի՞նչ կարծիքի եք՝ h-ինդեսքն այս դեպքում օգտակա՞ր է։ 2. Ինչպե՞ս եք վերաբերում այն բանին, որ մրցանակաբաշխություններում միշտ կիրառվի ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառների։
-Գիտության ոլորտի ցանկացած մրցանակաբաշխության ժամանակ արդյունքների ամփոփման փուլում, կարծում եմ, պետք է պարզել մրցույթին ներկայացված գիտական հոդվածներում տվյալ հեղինակի իրական ներդրումը: Ե՛վ հոդվածների քանակը, և՛ ամսագրերի ազդեցության գործակիցները, և՛ հղումների քանակները հարաբերական են: Հարաբերական են այն պարզ պատճառով, որ կախված են մի շարք տարբեր և բոլորին հայտնի գործոններից: Հայաստանի նման փոքր երկրներում կարելի է մրցանակաբաշխություններն իրականացնել տարբեր կերպ, սակայն ամենավերջին, եզրափակիչ փուլում միակ ճիշտն, ըստ իս, այն է, որ հեղինակը ներկայացնի իր աշխատանքները սեմինարի ձևով: Այս պարագայում, կարծում եմ, մրցանակաբաշխությունը կլինի բավական օբյեկտիվ:
Բնականաբար, ցանկացած պարամետր, հ-ինդեքս, IF… գիտնականի հեղինակության բնութագրիչներն են, սակայն իրական պատկերը որոշելը բավականին բարդ և աշխատատար գործ է: Նորմավորված ազդեցության գործակցի կոնկրետ խիստ սահմանումը ինձ մի քիչ պարզ չէ: Սակայն եթե հնարավոր լինի մրցանակաբաշխություններն իրականացնել՝ հիմնվելով որոշակի միջին գործակցի վրա, անշուշտ, ավելի կոռեկտ կլինի, ինչը կգոհացնի բոլորին: Ուզում եմ նշել, որ մրցականաբաշխությունների թիվը վերջին երկու տարիներին բավական շատացել է, ինչը բնականաբար գովելի է: Սակայն որպեսզի հայ գիտնականը մնա և ստեղծագործի Հայաստանում կամ Հայաստանում մնալով՝ այլ գործով չզբաղվի, անհրաժեշ են կտրուկ փոփոխություններ։ Թե ինչ սկզբունքով այն կիրականացվի, դա արդեն այլ խնդիր է, և դա պետք է արվի պետակա՛ն մակարդակով:
Մանե Հակոբյան