«Չեմ Պատրաստւում Ինքնագովազդով Զբաղուել»
Վարեց՝ ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ
Ստորեւ՝ «Մեդիամաքս»ի բացառիկ հարցազրոյցը Հայաստանի երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարեանի հետ։ Հարցազրոյցն արուել է 2018թ. Սեպտեմբերի 11ի առաւօտեան՝ մինչ ԱԱԾ եւ ՀՔԾ ղեկավարների գաղտնալսուած հեռախօսազրոյցի հրապարակումը)
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Պարոն Քոչարեան, ձեր կալանաւորումից յետոյ ձեր դէմ հանդէս եկող որոշ լրատուամիջոցներ փողոցներում հարցումներ անցկացրին, որոնց մասնակիցների մեծ մասը կտրուկ բացասական արտայայտուեց ձեր մասին: Ձեզ լոյալ լրատուամիջոցներն էլ իրենց հարցումներն արեցին, եւ պատկերը լրիւ հակառակն էր: Պատրա՞ստ էք դուրս գալ եւ քայլել Երեւանի, Գիւմրիի, Վանաձորի փողոցներով, խօսել մարդկանց հետ՝ ձեր նկատմամբ նրանց իրական վերաբերմունքը հասկանալու համար:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ նման կերպով հանրութեան մէջ յայտնուելը դժուար թէ ռեպրեզենտատիւ (ներկայացուցչական-Խմբ.) լինի: Հանրային կարծիքի գնահատման աւելի ճիշդ մեթոդներ կան, եւ իմ թիմն այժմ զբաղւում է դրանով: Փողոց դուրս գալու առումով երբեք խնդիր չեմ ունեցել: Վերջին տարիներին միշտ միայնակ եմ ճանապարհորդել, հանդիպել բազմաթիւ մարդկանց եւ երբեք բացասական վերաբերմունք չեմ զգացել իմ նկատմամբ: Հակառակը՝ մարդիկ մօտենում են, լուսանկարւում, ինչ-որ բան հարցնում:
Էյֆորիան (երազային ցնծութիւնը-Խմբ.), որ կայ Հայաստանում, իհարկէ, որոշ չափով դեֆորմացրել (ձեւազեղծած-Խմբ.) է իրավիճակը, բայց, կարծում եմ, որ լաւ հիմք ունեմ, որի վրայ կարելի է կառուցել յետագայ գործողութիւնները:
Կրկնեմ՝ ես խնդիր չունեմ մարդկանց մօտ դուրս գալու առումով, բայց դժուար թէ դա թոյլ տայ հասկանալ, թէ իրականում ինչպէս են նրանք վերաբերւում ինձ:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Դուք յիշատակեցիք էյֆորիան: Այն եկաւ փոխարինելու ապատիան (անզգայութիւնը-Խմբ.), որը, ինչպէս դուք էիք ասում վերջին տարիների հարցազրոյցներում, իշխում էր հասարակութիւնում: Ապրիլին տեղի ունեցածը ձեզ զարմացրե՞ց:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ո՛չ: 2016թ.ին ոստիկանութեան գնդի գրաւումից յետոյ ես ասել էի, որ դա «դեղին քարտ» էր Հայաստանի քաղաքական համակարգին: Ինձ ապշեցրել էր, որ հասարակութեան մի մասը, ըստ էութեան, դրական գնահատական տուեց ահաբեկչական գործողութիւններին: Զոհուեց երեք ոստիկան, բայց, չնայած դրան, յանցաւոր գործողութիւններ կատարած մարդիկ բաւական լայն հանրային աջակցութիւն ստացան: Այնպէս որ, քանի որ գիտակցում էի հասարակութեան մէջ կուտակուած դժգոհութեան աստիճանը, այս գարնան իրադարձութիւններն ինձ համար մեծ անակնկալ չեղան: Զարմացրեց այն, թէ ինչպէս դրանք այսպէս կոչուած «թաւշեայ յեղափոխութեան» վերաճեցին:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Իսկ ձեզ զարմացրե՞ց, որ հէնց Նիկոլ Փաշինեանին յաջողուեց համախմբել մարդկանց եւ նրանց բողոքն իրացնել անարիւն ճանապարհով:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Կարծում եմ, որ իրադարձութիւններն անարիւն սցենարով զարգացան ոչ թէ Նիկոլ Փաշինեանի խաղաղասիրութեան շնորհիւ, այլ այն պատճառով, որ իշխանութիւնները չգործադրեցին այն միջոցները, որոնք կարող էին գործադրել: Առկայ էր իշխանութեան պասիւ (կրաւորական-Խմբ.) հակազդեցութիւնը ընդդիմադիրների կողմից կիրառուող մեթոդներին: Միւս կողմից, այո՛, ինձ զարմացրեց այն, որ գործընթացի ղեկին կանգնեց Նիկոլ Փաշինեանը‘ խորհրդարանում ընդամէնը 9 պատգամաւոր ունեցող դաշինքի ղեկավարը: Կարծում եմ‘ նրանց յաջողուեց որսալ պահի «պատմականութիւնը», «ալիքը բռնել» ու ցնցող յաջողութեան հասնել:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Վերջին 10 տարիներին շատ էք քննադատել իշխանութիւններին: Զղջո՞ւմ էք, որ Սերժ Սարգսեանին ընտրեցիք որպէս յետնորդ:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Պատմութիւնը ենթադրութիւններ չի սիրում, այնպէս որ՝ պոստֆակտում (յետահաեաց-Խմբ.) գնահատականներ չեմ տայ:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ի՞նչ սկզբունքով էիք յետնորդ ընտրում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ինձ համար առաջնահերթ էր Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգութեան ապահովման հարցը: Յետնորդ ընտրելիս՝ ես նախ եւ առաջ մտածում էի, թէ ով կարող է հնարաւորինս արդիւնաւէտ լուծել անվտանգային հարցերը: Սերժ Սարգսեանի անցած ուղին ինձ յուշում էր, որ հնարաւոր յաւակնորդներից հէնց նա է ամենապատրաստուածը դրանք լուծելու համար:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ասում են՝ յետնորդի թեկնածու էր նաեւ արտաքին գործերի նախարար Վարդան Օսկանեանը: Այլ թեկնածուներ եւս կայի՞ն:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Կառավարութիւնից մի քանի մարդու թեկնածութիւն էի դիտարկում: Բոլորն էլ վառ եւ իրենց ոլորտներում բաւական արդիւնաւէտ մարդիկ էին: Սակայն անվտանգութեան հարցն ինձ համար գերիշխող էր, եւ այդ համատեքստում Սերժ Սարգսեանը մրցակցութիւնից դուրս էր:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Վերջերս ասացիք, որ անցած հինգ տարիների ընթացքում Սերժ Սարգսեանին հանդիպել էք ընդամէնը երկու անգամ: Կորցրե՞լ էք ձեր ընկերոջը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Մենք չենք վիճաբանել, չենք կռուել, բայց մեր յարաբերութիւնները վերածուել են ֆորմալ շփումների՝ ծննդեան օրերի շնորհաւորանքների կամ մտերիմների մահուան դէպքում՝ ցաւակցութիւնների տեսքով:
Ինձ համար դա հեռաւորութեան գիտակցուած պահպանում էր այն քաղաքականութիւնից, որը ես, այս կամ այն չափով, չէի ընդունում: Մենք երկար տարիներ ընկերներ էինք, մամուլը միշտ սերտօրէն կապում էր մեզ իրար հետ, եւ ես ցանկանում էի մարդկանց ցոյց տալ, որ չեմ կիսում իշխանութիւնների քաղաքականութիւնը մի շարք ուղղութիւններով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ձեր կալանաւորումից յետոյ քաղաքական ուժերը, այդ թւում՝ ՀՀԿն եւ առանձին քաղաքական գործիչներ յայտարարութիւններ արեցին: Սերժ Սարգսեանը լռեց: Դուք չվիրաւորուեցի՞ք:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Գիտէ՞ք, նոյնիսկ չեմ մտածել այդ մասին: Միեւնոյն ժամանակ՝ հասկանում եմ, որ նա, անշուշտ, չի կիսել այն մարդկանց կարծիքը, որոնց ուրախացնում էր ինձ կալանաւորելու փաստը:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Վերջին ամիսներին, ինչպէս նաեւ անցեալում, դուք արտայայտել էք 2008թ.ի Մարտի 1-2ին Երեւանում տեղի ունեցած իրադարձութիւնների վերաբերեալ ձեր դիրքորոշումը: Բայց ես ցանկանում եմ հարցնել՝ դուք պատասխանատուութիւն զգո՞ւմ էք այդ դէպքերի համար, որոնք 10 մարդու կեանք խլեցին:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Կարծում եմ՝ տեղի ունեցածի համար պատասխանատուութեան ինչ-որ բաժին կրում է ոչ միայն նախագահը, այլեւ շատ ուրիշներ: Երբ փորձում ես գնահատել իրավիճակը յետադարձ հայեացքով, հասկանում ես, որ հնարաւոր է՝ կատարուածից կարելի էր խուսափել, բայց կարող է եւ աւելի վատ լինէր: Մեղքի ինչ-որ զգացում ունի իւրաքանչիւրը, այդ թւում՝ ես:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- 2008թ. Մարտի 1ին, Ազատութեան հրապարակում հանրահաւաքը ցրելուց յետոյ, ձեզ մօտ միտք չեղա՞ւ զանգահարել Լեւոն Տէր Պետրոսեանին ու փորձել կարգաւորել իրավիճակը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Շատ ուրախացայ, երբ տեղեկացայ, որ կաթողիկոսը որոշել է գնալ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի հետ հանդիպման: Բայց այն բանից յետոյ, երբ կաթողիկոսին նոյնիսկ չընդունեցին, հասկացայ, որ շփման եզրեր գտնելու փորձերն անիմաստ են:
Իրավիճակը կարող էր զարգանալ բոլորովին այլ սցենարով (բեմագրութեամբ-Խմբ.), եթէ իրագործուէր Մարտի 1ի կէսօրին ոստիկանութեան եւ ցուցարարների միջեւ ձեռք բերուած պայմանաւորուածութիւնն առ այն, որ նրանք կը շարունակեն ցոյցը Մատենադարանի մօտ: Բայց այդ պայմանաւորուածութիւնը խախտուեց Նիկոլ Փաշինեանի կողմից, ով կապի մէջ էր Լեւոն Տէր Պետրոսեանի հետ: Բարիկադներ (պատնէշներ-Խմբ.) կառուցելու եւ ոստիկանութեանը դիմադրութիւն ցոյց տալու որոշում կայացուեց: Չեմ կարծում, որ այդ իրավիճակում իմ կողմից նման փորձերն արդիւնաւէտ կը լինէին:
Այդ իրադարձութիւնները պէտք է դիտարկել աւելի լայն համատեքստում: Ըստ էութեան, «Մարտի 1»ի սկիզբը դրուեց 2007թ. Սեպտեմբերի 21ին, երբ Լեւոն Տէր Պետրոսեանը յայտարարեց, որ մասնակցելու է 2008թ.ի ընտրութիւններին: Նա մաքսիմալ (առաւելագոյն-Խմբ.) ծայրայեղացրել էր նախընտրական քարոզարշաւը: Իշխանութիւններին անուանում էր «աւելի վատը, քան թաթար-մոնղոլները», «աւազակապետութիւն», եւ այն, ինչ եղաւ Մարտի 1ին, այդ ծայրայեղացման հետեւանքն էր: Այդ «պայթիւնը» գիտակցաբար նախապատրաստւում էր Տէր Պետրոսեանի ու նրա թիմի կողմից մի քանի ամիս շարունակ:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Բայց մարդիկ հաւաքուել էին Ազատութեան հրապարակում, քանի որ կարծում էին, որ իրենցից գողացել են ընտրութիւններում տարած յաղթանակը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես դա համարում եմ այն գործընթացի շարունակութիւնը, որի մասին հէնց նոր ասացի: Նրանց անցկացրած արմատական նախընտրական արշաւը անհնարին էր դարձնում սեփական պարտութիւնը ընդունելը: Նրանք սկսել էին մի գործընթաց, որը փաստացի խաղաղ հանգուցալուծում չունէր: Երբ հաւաքում ես ձայների 21.5 տոկոսը եւ քեզ «ընտրուած նախագահ» ես հռչակում, նախապայմաններ ես ստեղծում «Մարտի 1»ի համար:
Ես արդէն ասել եմ, որ եթէ Տէր Պետրոսեանը կասկած յայտնէր, որ Սերժ Սարգսեանը հաւաքել է ձայների բաւարար քանակ առաջին փուլում յաղթելու համար եւ ասէր «եկէք երկրորդ փուլ անցկացնենք», դրանով նա տեղ կը թողնէր բանակցութիւնների համար: Այդ դէպքում ես հաստատ կը միջամտէի եւ կը փորձէի հատման կէտեր գտնել: Սակայն Տէր Պետրոսեանը պնդում էր, որ ինքն է յաղթել, եւ այդպիսի ձեւակերպումը մանեւրելու (նաւավարելու, հնարք գործադրելու-Խմբ.) տեղ չէր թողնում:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Խօսելով «մանեւրելու» եւ հնարաւոր երկրորդ փուլի մասին, դուք փաստացի ընդունո՞ւմ էք, որ 2008թ. նախագահական ընտրութիւնների առաջին փուլում Սերժ Սարգսեանը կարող է հաւաքած չլինէ՞ր ձայների 53 տոկոսը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես կարծում եմ, որ Սերժ Սարգսեանը յաղթել է առաջին փուլում: Այլ կերպ մտածելու հիմքեր չունեմ: Ես խօսում եմ այն մասին, որ Լեւոն Տէր Պետրոսեանի մաքսիմալիստական (առաւելագոյնին ձգտող-Խմբ.) յայտը իրավիճակը փակուղի տարաւ: Եւ, քանի որ դուք քիչ առաջ հարցնում էիք, թէ ինչ կարող էի ձեռնարկել իրավիճակը կարգաւորելու համար, ապա ես ասում եմ, որ եթէ Տէր Պետրոսեանը պատրաստ լինէր փոխզիջումների, տեսականօրէն ես կարող էի Սերժ Սարգսեանին խնդրել քննարկել երկրորդ փուլի անցկացման հնարաւորութիւնը՝ լարուածութիւնը թուլացնելու համար:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Եթէ իրավիճակին նայենք էլ աւելի լայն համատեքստում, ապա ձեր դիմակայութիւնը Տէր Պետրոսեանի հետ սկսուել էր 1998 թուականին, երբ նա հրաժարական տուեց: Դրանից յետոյ 10 տարի անց, 2008 թուականի Յուլիսին, այլեւս նախագահ չլինելով եւ պատասխանելով ձեր «ստուերային կառավարման» մասին հարցին, դուք այն «անհեթեթութիւն» անուանեցիք եւ ասացիք. «Եթէ դա այդպէս լինէր, Տէր Պետրոսեանը, հաւանաբար, արդէն կալանաւորուած կը լինէր իր յանցաւոր գործունէութեան համար (ի դէպ, դրանով ես կ՛ուղղէի 1998ի իմ սխալը)»: Ի՞նչն էք «1998 թուականի սխալը» համարում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Հնարաւոր է, որ դա յուզական մեկնաբանութիւն էր իմ կողմից: Վերադառնալով 1998 թուական, պէտք է յիշեցնեմ, որ շատ ուժեր պահանջում էին, որ ես քաղաքական գնահատական տամ նախկին ռեժիմի գործողութիւններին: Ես կտրականապէս դէմ էի, քանի որ կարծում էի, որ Հայաստանը կանգնած է բազմաթիւ խնդիրների առջեւ եւ պէտք է զբաղուել երկրի ապագայով, այլ ոչ թէ հաշուեյարդար տեսնել քաղաքական մրցակիցների հետ:
Տէր Պետրոսեանը պնդում էր, որ Հայաստանի զարգացումը անհնար է առանց զիջումների Ղարաբաղի հարցում: Ես այլ կերպ էի մտածում եւ ձգտում էի ապացուցել դա գործով: Եւ իմ պատասխանը յետագայ 10 տարիների ընթացքում Հայաստանի առաջանցիկ զարգացումն էր՝ տնտեսութեան երկնիշ աճով: Կարծում եմ, դա քաղաքական վենդետայից (վրէժխնդրական-Խմբ.) աւելի կարեւոր էր:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Միւս ծանր թեման 1999 թուականի Հոկտեմբերի 27ի ահաբեկչութիւնն է խորհրդարանում: Շատերը ուղղակի կամ անուղղակի պնդում են, որ այս յանցագործութեան իրական դրդապատճառները մնացին չբացայայտուած եւ դա կարող էր ձեռնտու լինէր ձեզ: Տեսնո՞ւմ էք այդ անվստահութիւնը յաղթահարելու հնարաւորութիւն:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես արել եմ հնարաւորն ու անհնարը, որպէսզի այդ անվստահութիւնը չլինի: Բազմիցս ասել եմ, որ հետաքննութիւնը իրականացնող եւ ուժային կառոյցները ղեկավարող մարդիկ վայելում էին Վազգէն Սարգսեանի ընտանիքի լիարժէք վստահութիւնը: Նրա եղբայրը վարչապետ էր նշանակուել: Ես հարցրեցի Արամ Սարգսեանին, գլխաւոր դատախազութիւնում կա՞յ այնպիսի մարդ, ում նա 100 տոկոսով վստահում է: Նա իր մանկութեան ընկերոջ անունը տուեց, որին ես առաջադրեցի գլխաւոր դատախազի պաշտօնում: Քննչական խմբի աշխատանքը ղեկավարում էր զինուորական դատախազ Գագիկ Ջհանգիրեանը՝ Սարգսեանների ընտանիքին մօտ կանգնած մարդը: Էլ ի՞նչ կարող էի անել կասկածները վերացնելու համար:
Չեմ խօսում այն մասին, որ ստիպուած եղայ անձամբ բանակցել ահաբեկիչների հետ, քանի որ մարդիկ, ովքեր պէտք է դա անէին, պարզապէս փախել էին այնտեղից:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Վազգէն Սարգսեանի յուղարկաւորութեան ժամանակ դուք ասացիք, որ վերջերս կորցրել էք ձեր հարազատ եղբօրը, իսկ հիմա՝ Վազգէնին, որը ձեզ համար եղբօր նման էր:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Մենք շատ էինք մտերմացել Ղարաբաղեան պատերազմի տարիներին: Ես տեսնում էի, թէ որքան ծանր է նա տանում իր պառակտումը Լեւոն Տէր Պետրոսեանի հետ: Այդ ժամանակ մենք շատ էինք շփւում, եւ ես տեսնում էի, թէ ինչ դժուարութեամբ նա անցաւ դրա միջով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ձեր վերջին հեռուստատեսային հարցազրոյցները դիտելիս տպաւորութիւն ունէի, որ չէք ցանկանում ակտիւ քաղաքականութեամբ զբաղուել, բայց այլ տարբերակ պարզապէս չունէք: Իսկապէ՞ս այդպէս է:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Իմ կեանքում մի քանի անգամ եղել են իրավիճակներ, երբ որոշում էի կայացնում ոչ թէ այն պատճառով, որ այդպէս էի ցանկանում, այլ որովհետեւ ինքս ինձ հարց էի տալիս. եթէ ոչ ես, ապա ո՞վ է դա անելու:
Այդպիսի շատ դժուարին որոշում էր ընդունել վարչապետի պաշտօնը զբաղեցնելու հրաւէրը եւ տեղափոխուել Հայաստան 1997 թուականին:
Նման իրավիճակ էր Ղարաբաղի համար կրիտիկական (ճգնաժամային-Խմբ.) ժամանակահատուածում, երբ ստեղծուեց Պետական Պաշտպանութեան Կոմիտէն (ՊՊԿ): Ինձ վրայ պատասխանատուութիւն վերցրեցի այն ժամանակ, երբ բոլորին թւում էր, որ Ղարաբաղը կորցրել ենք: Այդ իրավիճակը բաւականին անկեղծ նկարագրել եմ իմ գրքում, որը հրատարակութեան է պատրաստւում:
1999 թուականի Հոկտեմբերի 27ին ես գնացի խորհրդարան եւ այդպիսով պատասխանատուութիւն ստանձնեցի նիստերի դահլիճում մնացած աւելի քան 80 պատանդների կեանքի համար: Պատկերացրէք, թէ ինչ կը լինէր, եթէ իմ ժամանելուց յետոյ այնտեղ գոնէ մէկ մարդ զոհուէր: Բայց ես գնացի այդ քայլին, որովհետեւ հասկացայ, որ ուրիշ ոչ ոք դա չի անելու:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Այսինքն, վերադառնալու էիք քաղաքականութիւն նոյնիսկ այն դէպքում, եթէ ձեզ չկալանաւորէի՞ն:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես չեմ կարողանում անտարբել մնալ տեղի ունեցողի նկատմամբ: Տեսնում եմ, որ քանդւում են երկրի ինստիտուցիոնալ (կառուցային-Խմբ.) հիմքերը: Դրանց կարեւորութեան մասին շատ են խօսում, բայց հակառակն են անում:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Այս հարցազրոյցին պատրաստուելիս կարդացի վերջին 10 տարուայ ձեր հարցազրոյցների մեծ մասը եւ յայտնաբերեցի, որ իշխանութիւնների հասցէին ձեր հնչեցրած քննադատութիւնը, եթէ ոչ ձեւով, ապա բովանդակութեամբ շատ նման էր Նիկոլ Փաշինեանի քննադատութեանը: Եւ այսօր որոշակի հեգնանք կայ նրանում, որ այն ռեժիմը, որը երկուսդ էլ քննադատում էիք, այլեւս չկայ, բայց հիմա սուր դիմակայութիւն է ծաւալւում ձեր եւ Փաշինեանի միջեւ:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես միշտ ասել եմ, որ յայտնելու եմ տեսակէտս հանրութեանը անհանգստացնող բոլոր հարցերի վերաբերեալ՝ լինի դա կենսաթոշակային բարեփոխումը, սահմանադրական փոփոխութիւնները, տնտեսական քաղաքականութիւնը: Եւ կարծիքս յայտնում էի:
Ինչո՞ւ ենք այսօր ես եւ Նիկոլ Փաշինեանը տարբեր բեւեռներում: Ես միանշանակ պատասխան չունեմ: Հաւանական է, որ նա իմ մէջ ինչ-որ սպառնալիք է տեսնում:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Այսինքն, ամէն ինչ նորից տեղափոխւո՞ւմ է ոչ թէ գաղափարական, այլ անձնական դիմակայութեան դաշտ: Դուք Նիկոլ Փաշինեանին թշնամի՞ էք համարում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես սովոր չեմ այդպիսի եզրոյթներ օգտագործել, երբ խօսքը վերաբերում է քաղաքական գործընթացներին: Սակայն կարծում եմ, որ Նիկոլ Փաշինեանը կը փոշմանի, որ որոշել է հետս «գլուխ դնել»: Չեմ կարծում, որ առաջին ատեանի վախեցած դատաւորը, որը քննում էր գործս, ինձ այնքան էր ատում, որ դատավարութիւնը նշանակեց գիշերը ժամը 01:30ին: Ես հասկանում եմ, թէ ում էր դա պէտք:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Դուք վերադարձել էք քաղաքականութիւն, որտեղ այսօր երիտասարդներն են թելադրողի դերում: Այսօրուայ 20 տարեկանները ծնուել են այն ժամանակ, երբ դուք դարձաք Հայաստանի նախագահ, իսկ երբ թողնում էիք պաշտօնը, նրանք 10 տարեկան էին: Ձեր կերպարը, որը ստեղծուել է ԶԼՄներում եւ սոցիալական ցանցերում, մեղմ ասած, գրաւիչ չէ այն մարդկանց համար, որոնք սեփական պատկերացումը չունեն Հայաստանում եւ աւելի վաղ Արցախում ձեր կառավարման տարիների մասին: Ինչպէ՞ս էք պատրաստւում գրաւել այդ մարդկանց:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ես ունեմ յատկանիշներ, որոնք քաղաքական գործչին կարող են ուժեղ կամ թոյլ դարձնել՝ կախուած այն իրավիճակից, որում նա ծաւալում է իր գործունէութիւնը: Ես չեմ կարող ձեւացնել, ասում եմ այն, ինչ մտածում եմ, չեմ փորձում հաճոյանալ մարդկանց: Արագ եմ որոշումներ կայացնում եւ հետեւողական եմ դրանք իրագործելիս: Որտեղ էլ եղել եմ, միշտ շատ բարձր արդիւնքներ եմ գրանցել: Մարդիկ գնահատում են այդ յատկութիւնները յատկապէս ճգնաժամային իրավիճակներում:
Պէտք է խոստովանեմ, որ իմ հակառակորդներին ինչ-որ չափով յաջողուել է ստեղծել որոշակի կերպար, որը չի համապատասխանում իմ էութեանը: Սակայն ես չեմ պատրաստւում ինքնագովազդով զբաղուել, շոուներ կազմակերպել՝ դա իմը չէ: Մենք պէտք է նոր սերնդի հետ շփման ճիշդ ձեւը գտնենք, եւ, կարծում եմ, մեզ դա կը յաջողուի:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Մարդիկ, որոնք չէն թաքցնում իրենց բացասական վերաբերմունքը ձեր հանդէպ, յաճախ համացանցում տեղադրում են ձեր նկարները Աֆրիկայում սպանուած կենդանիների, մասնաւորապէս, առիւծի հետ: Եթէ ժամանակի անիւը յետ պտտելու հնարաւորութիւն ունենայիք, կը ցանկանայի՞ք, որ այդ նկարները չհրապարակուէին:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Երբեք չեմ թաքցրել հետաքրքրութիւնս որսի վերաբերեալ, որով զբաղւում եմ մի քանի տասնամեակ: Երբ նախագահ էի, միայն Հայաստանում էի որսով զբաղւում՝ խստօրէն հետեւելով բոլոր սահմանափակումներին: Աֆրիկայում որսով զբաղուել եմ նախագահի պաշտօնը թողնելուց մի քանի տարի անց: Ժամանակի անիւը յետ պտտել չեմ պատրաստւում: Դա մի բան է, ինչը եղել է իմ կեանքում եւ ինչո՞ւ պէտք է հրաժարուեմ իմ անցեալից ինչ-որ մէկի քմահաճոյքից ելնելով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Կը ցանկանայի վերադառնալ նախկին իշխանութիւնների քննադատութեանը, որը ժամանակ առ ժամանակ հնչեցնում էիք: Դուք ասում էք, որ եթէ ձեզ ինչ-որ բան անհանգստացնում էր՝ չէիք կարողանում լռել: Դէմ արտայայտուելով Սահմանադրութեան բարեփոխմանը դուք, ամենայն հաւանականութեամբ, հասկանում էիք, որ դրա իրական նպատակը Սերժ Սարգսեանի՝ կառավարելու ժամկէտը երկարացնելու ցանկութիւնն է: «ԷՆ.Թի.Վի.»ին վերջերս տուած հարցազրոյցում ասացիք, որ երրորդ ժամկէտին գնալու նրա որոշումը սխալ էր: Ստացւում է, որ ամէն ինչ ճիշդ էիք ասում, բայց ոչ մի քայլ չէիք ձեռնարկում՝ բացասական սցենարները կանխելու համար:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Քայլերը, որոնց մասին դուք խօսում էք, կը նշանակէին վերադարձ քաղաքականութիւն, իսկ այն ժամանակ ես նման ծրագրեր չունէի: Ինձ շատ բան դուր չէր գալիս, սակայն, այնուամենայնիւ, չէի տեսնում սպառնալիքներ հայկական պետականութեան եւ Ղարաբաղի համար: Ինձ թւում էր, որ շատ բան է արւում, որպէսզի երկրի անվտանգութիւնը պատշաճ մակարդակի վրայ լինի: Այժմ ես այդ վտանգը տեսնում եմ: Սա այն եզրագիծն է, որից յետոյ ստիպուած եմ ասել. ո՞վ, եթէ ոչ ես:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Բայց ակտիւ գործողութիւնների չդիմելու ձեր որոշման մէջ կար նաեւ անձնական շարժառիթ՝ չդառնալ այն մարդու մրցակիցը, որին ժամանակին ընտրել էիք որպէս յետնորդ: 2012թ. Դեկտեմբերին դուք ասում էիք. «Իշխանութեան պայքարը երկու ղարաբաղցիների, երկու վաղեմի գործընկերների միջեւ ինձ համար անընդունելի էր. այն բարդ ընտրութեան իրավիճակ կը ստեղծէր շատերի համար ու կը դառնար տարատեսակ շահարկումների առարկայ»:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.— Ամէն ինչ կախուած է նրանից, թէ ինչ սպառնալիքներ են ի յայտ գալիս: Ես տեսնում էի լճացումը, համաձայն չէի տնտեսութեան մէջ կատարուող շատ բաների հետ, բայց, կրկնուեմ, դրա հետ մէկտեղ տեսնում էի, որ անվտանգութեան բնագաւառում բաւականին շատ բան է արւում: Ռուսաստանի հետ յարաբերութիւնները, ռազմական մատակարարումները, փոխգործակցութիւնը ՀԱՊԿ շրջանակներում, շփման գծի ամրապնդումը՝ սրանք ազդանշաններ էին, որոնք վկայում էին այն մասին, որ Հայաստանի եւ Ղարաբաղի գոյութեանը սպառնացող վտանգներ չկան:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Բայց եղաւ 2016 թուականի Ապրիլը, երբ հասարակութիւնն էլ իր ազդանշանը ստացաւ: Մարդիկ պատրաստ էին աչք փակել շատ զրկանքների եւ անարդարութեան վրայ, վստահ լինելով նրանում, որ մեր բանակը զօրեղ է եւ յանկարծ պարզուեց, որ Ադրբեջանի յարձակումը մեզ անակնկալի բերեց: Կարծում եմ, որ հէնց դա մարդկանց հանեց այն ապատիայից, որի մասին խօսում էինք մեր զրոյցի սկզբում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Այո, 2016 թուականի Ապրիլին խնդիրներ բացայայտուեցին, սակայն այդ իրադարձութիւններից յետոյ լուրջ եզրակացութիւններ արուեցին՝ իրավիճակը շտկելու համար: Ռազմական գործողութիւնները խնդիրներ վեր հանեցին, բայց միեւնոյն ժամանակ ցոյց տուեցին, որ մեր բանակը մարտունակ է:
Վերադառնալով մեր օրերին՝ ես տեսնում եմ, որ իշխանութեան է եկել մի թիմ, որը բոլորովին այլ աշխարհաքաղաքական առաջնահերթութիւններ ունի: Նրանք փորձում են 180 աստիճանով շրջադարձ կատարել, սակայն ես դրան այդքան էլ չեմ հաւատում: Որոշ ժամանակ է հարկաւոր հասկանալու համար՝ սա խա՞ղ է, թէ այս ամէնը լուրջ է:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Պատմէք Պուտինի հետ ձեր յարաբերութիւնների մասին: Գործընկերների յարաբերութիւնները ընկերութեան վերածուեցին ձեր կողմից նախագահի աթոռը թողնելո՞ւց յետոյ, թէ այն ժամանակ, երբ դեռ գործող նախագահ էիք:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Մենք լաւ ընկերական յարաբերութիւններ ունէինք, երբ ես նախագահ էի եւ դրանք շարունակուեցին իմ կողմից պաշտօնը թողնելուց յետոյ: Բայց ես երբեք չեմ ցուցադրել այդ յարաբերութիւնները եւ դրանց մասին երբեք չեմ խօսել:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ինչի՞ մասին էք զրուցում Պուտինի հետ: Աւելի շատ քաղաքականութիւնից, թէ նաեւ առօրեայ հարցեր էք քննարկում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Մենք կարծիքներ ենք փոխանակում՝ հարցերի շատ լայն շրջանակով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Պուտինի հետ ձեր յարաբերութիւնները կարո՞ղ են հայ-ռուսական յարաբերութիւնների վրայ ազդող գործօն հանդիսանալ:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Վերջին 10 տարիների ընթացքում մենք պարբերաբար շփուել ենք, սակայն ես երբեք չեմ փորձել օգտագործել այդ յարաբերութիւնները որեւէ այլ նպատակներով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ձեր ընդդիմախօսների կողմից առաջ քաշուող մէկ այլ թեման ձեր ունեցուածքն է: 4 մլրդ. դոլարի մասին պնդումները դուք անհեթեթութիւն անուանեցիք: Ակտիւ քաղաքականութիւն վերադառնալով, պատրա՞ստ էք բացայայտել ձեր իրական ֆինանսական կարողութիւնը եւ եկամտի աղբիւրները:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Անկասկած, պատրաստ եմ: Հիմա երկու լրագրողական հետաքննութիւնների վրայ աշխատանք է տարւում, եւ արդիւնքները մօտ ապագայում կը հրապարակուեն: Կարծում եմ, իշխանութիւնները իրականում լաւ գիտեն՝ ինչ ունի եւ ինչ չունի մեր ընտանիքը: Բայց պարադոքսը (յարակարծիքը-Խմբ.) նրանում է, որ 4 մլրդ. դոլարի մասին առասպելը՝ բացարձակ յիմարութիւն լինելով, այնուամենայնիւ, ուժեղ հարուածում է հեղինակութեանը:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ձեզ հարուստ մարդ համարո՞ւմ էք:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Եթէ խօսենք ողջ ընտանիքի հնարաւորութիւնների մասին, կարծում եմ, Հայաստանում եւս երկու հարիւր ընտանիք կը գտնուի՝ եկամուտների համադրելի մակարդակով:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Նկատի ունէք ձեր որդիների բիզնե՞սը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Դա էլ՝ չէ որ մեղադրում են ոչ միայն ինձ, այլեւ ընտանիքիս անդամներին:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Այո, օրինակ, մամուլում ժամանակ առ ժամանակ գրում են, որ ժամանակին Հայաստան բջջային հեռախօսներ ներմուծելու մենաշնորհը ձեր աւագ որդուն էր պատկանում:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Դա կատարեալ անհեթեթութիւն է:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Եր՞բ կը հրապարակուի ձեր գիրքը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Մինչեւ տարեվերջ:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Կա՞յ ինչ-որ մէկը, ով պէտք է անհանգստանայ գրքի լոյս տեսնելուց:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Գիրքը բացարձակապէս ազնիւ է լինելու: Եթէ կան մարդիկ, ում ճշմարտութիւնը վախեցնում է, միգուցէ, արժէ, որ անհանգստանան:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Ձեզ դուր եկա՞ւ գրքի ստեղծման գործընթացը:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ոչ: Դա ծանր խորասուզում էր անցեալի մէջ, ինչը ես նախկինում երբեք չէի արել: Ողջ կեանքիս ընթացքում ինքս ինձ վարժեցրել եմ վերահսկել յոյզերս: Սկսելով աշխատանքը՝ հասկացայ, որ եթէ ցանկանում եմ, որ գիրքը հետաքրքիր լինի, պէտք է որոշակի ազատութիւն տամ յոյզերիս:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Դուք 17 օր գտնւում էիք անազատութեան մէջ: Ինչի՞ մասին էիք ամենաշատը մտածում այդ օրերին:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Իրականում բանտախցում ժամանակը չէր հերիքում: Ինձ հոգեբանութեան եւ կառավարման մասին հետաքրքիր գրքեր էին ուղարկել: Այդ 17 օրուայ ընթացքում երեք գիրք եմ կարդացել: Օրական առնուազն 2.5 ժամ մարզուել եմ: Կեանքում առաջին անգամ սկսեցի եոգայով զբաղուել, որը իդէալական է ֆիզիկական վիճակը եւ ոգին պահպանելու համար, երբ սահմանափակ տարածքում ես գտնւում:
ԱՐԱ ԹԱԴԵՒՈՍԵԱՆ.- Այսինքն, մտքերով տարուելու ժամանակ չունէի՞ք:
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐԵԱՆ.- Ոչ, մշակել էի օրուայ ռեժիմը, որին խստօրէն հետեւում էի: