(Էքստրասենսական Թատերկ Նուիրուած՝ Հայոց Ցեղասպանութեան 100ամեակին)
ՕՆՆԻԿ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ
Հեղինակ՝ Վարանդ
Տպագրութեան վայր՝
Թեհրան-Իրան
Տպագրութեան թուական՝ 2014
Վարանդը, իբրեւ բանաստեղծ, մտաւորական եւ ազգային-հասարակական գործիչ իր ուրոյն տեղն ունի հայ գրականութեան, ի մասնաւորի իրանահայ գրականութեան անդաստանում: Նրա գրականութեան մէջ, ընդհանուր առմամբ, հիմնական նիւթն ու առաջադրանքը մեր ազգային հարցերն են՝ Հայոց Ցեղասպանութեան արդարադատութեան պահանջը, այդ ուղղութեամբ պայքարի մարտահրաւէրներն ու հայ ժողովրդի պահանջատիրութեան արդար հատուցումը, հայ ժողովրդի ազատ ու բարւոք կեանքի տեսլականը, որոնք կարմիր թելի պէս թեւածում են ստեղծագործութիւնից ստեղծագործութիւն, երկից երկ եւ ընթերցողի ուշադրութիւնը գամում իրենց վրայ:
Բնականաբար, «Քաւարան-7»ը բացառութիւն չէ. սա եւս, Վարանդի մի քանի տասնեակ երկերի ու բազում բանաստեղծութիւնների պէս, պատկանում է նոյն շարքին, իբրեւ մէկ ու նորակերտ օղակը բանաստեղի հայրենասիրութեան եւ ազգային գաղափարախօսութեան զգացումների ու համոզումների, հայ ժողովրդի հերոսական անցեալի արմատներին կառչելու յորդորների, համախմբուելու եւ միասնական, հետեւողական ու աննահանջ գուպարը առաջ մղելու վճռականութեան, ազգային իրաւունքները ոտնահարող բռնակալների դէմ ըմբոստանալու, զայրոյթի ու անզիջում պայքար ծաւալելու հրամայականութեան:
Չորս արարով ազատ-չափածոյ թատերկի առաջին երեք արարներով Վարանդը ընթերցողի աչքի առջեւ պատկերում է՝ Թուրքիոյ կառավարութեան որոճած ծրագրով եւ իր իսկ միջոցով իրագործուած Հայոց Ցեղասպանութեան (1915) եւ ստալինեան բռնատիրութեան ոճրագործութեանց (1937) զոհ դարձած հայ գրական, քաղաքական ու հոգեւոր մտքի կառկառուն դէմքերից մի բոյլ՝ Սիամանթոյից, Կոմիտասից մինչեւ Եղիշէ Չարենց եւ պատանի Պարոյր Սեւակ… Իսկ չորրորդ արարով՝ արդէն փոխանցւում է գրականութեան պսակը Պարոյր Սեւակին՝ խորհրդանշելով թէ՛ հայ ժողովրդի գոյութեան ու գրականութեան շարունակականութիւնը եւ թէ հայ ժողովրդի առաջին թագակիր թագաւոր Պարոյր Սկայորդու իրողութիւնը:
Վարանդի «Քաւարան-7»ը գեղարուեստական գրականութիւն լինելուց բացի, է նաեւ գրականագիտական ու պատմական բարձր արժէքի գործ: Թուրքիոյ ցեղասպան կառավարութեան հրէշային ծրագրերին զոհ դարձած հայ գրականութեան քանքարաւոր դէմքերի գրականութեան տեղ-տեղ նշումը, յունական դիցաբանական երկերի ակնարկումը եւ փիլիսոփայական մտքերի արծարծումը վկայում են բանաստեղծի լուրջ ուսումնասիրութեան եւ խորը իմացութեան մասին գրականագիտական մարզում: Բացի այդ, դերակատար արեւմտահայ եւ արեւելահայ բանաստեղծների ու մտաւորականների ամբողջ հանդիպումը եւ նրանց երկխօսութիւնն ու արտայայտութիւնները ժամանակի դաժան, սարսափազդու եւ ոճրածին շունչն ու ոգին արտայայտելով հանդերձ՝ պարուրուած են աննահանջ պայքարի ու ազգային իրաւունքների կերտման, հայ ժողովրդի անցեալով ներշնչուելու եւ վերընձիւղուելու կարգախօսով:
Գիրքը իր բովանդակութեամբ, յօրինուածքով եւ ոճի ու լեզուական կառուցուածքով առինքնող է, հրապուրիչ եւ սահուն ընթերցուող: Մարդ անհամբերութեամբ ու մէկ շնչով է ընթերցում՝ իմանալու համար իրար յաջորդող տեսարանների բովանդակութիւնն ու պատգամը:
Վարանդը «Քաւարան-7»ում գեղարուեստական խօսքի միջոցով արտայայտել է իր էութիւնը, իր պատկերացումը հայ ժողովրդի մարտահրաւէրների ու փայլուն ու բարւոք ապագայի մասին: Նա համոզուած է, որ արդարութիւնը ուշ կամ շուտ կը յաղթանակի, եւ հայ ժողովրդի ազգային արդար իրաւունքները կը նուաճուեն:
«Քաւարան-7»ը ֆիլմի վերածելը արժէքաւոր ներդրում պիտի համարել Հայոց Ցեղասպանութեան փաստադարանում ու գուպարի ոգեշնչման նոր փուլում:
Հեղինակը, Յովհաննէս Թումանեանի պէս, սոյն երկը նուիրել է Առաջին եւ Երկրորդ Աշխարհամարտերի ընթացքում նահատակուած իր հարազատներին՝ իբրեւ «աղօթք, հոգեհանգիստ եւ պատարագ»: