Հայ գրական-գեղարուեստական մամուլի արդի շրջանի պատմութեան մէջ կան պարբերականներ, որոնք սկզբնաւորման օրուանից արդէն իսկ ունեցել են… կենսագրութիւն։ Հանրածանօթ այդ պարբերականներից մէկը՝ «Բագին»ը, վերջին հինգ տասնամեակի՝ մեր պատմութեան նշանակալից ժամանակաշրջանի «կենսագիրներից» մէկն է, «կենսագիր», որը բարձրաճաշակ արուեստի աշխարհի դռները բացեց, գրական-իմացական-պատմական մթնոլորտ ձեւաւորեց հայ Սփիւռքի գաղթօջախներում։ Եւ ոչ միայն։ «Բագին»ը կարողացաւ իր իւրայատուկ շունչը տարածել նաեւ Հայրենիքում՝ խիզախօրէն «կոտրելով» խորհրդային արգելափակոցները։
***
… Քառասունեօթը տարի էր անցել ցեղասպան հարուածից, արեւմտահայ գրական մթնոլորտն արդէն ապրել էր վայրագ հարուածի պատճառած ցաւը, եւ այդ ցաւն անանց է… Վէրքերի ու ցաւի վրայ նոր կեանքի առասպելն էին հիւսում վերապրող գրողները։ Յօրինւում էին ազնիւ ու անկեղծ, անպաճոյճ ու շքեղ, ուրախ ու տխուր, միամիտ ու յանդուգն տողեր, եւ այդ տողերը հսկայական թուով ընթերցողներ ունէին… Արեւմտահայ թրատուած գրականութեան «իրաւայաջորդը»՝ Սփիւռքի մեր գրականութիւնը, ունէր հրամայական առաքելութիւն. նոր սերմեր ցանել հայ գրականութեան անդաստանի մէջ, նոր ակօսներ բանալ, նոր հունձքեր քաղել։ Ասում են՝ գրականութիւնը մարդու հանդիպումն է կեանքի ու ճշմարտութեան հետ. գրական-իմացական հանդէսի ծնունդը թերեւս անհրաժեշտութիւն էր. այն պիտի առաքելութիւն ունենար՝ ճշմարիտ գրականութեան էջերի, իսկական արուեստի եւ մարդու «ժամադրավայրը» դառնալու։ Եւ ծնուեց. 1962 թուական, Յունուար, ծննդավայրը՝ Լիբանան, Բէյրութ։ Անունը՝ «Բագին»…
Աշխարհասփիւռ հայութեան՝ գրականութեան ու գեղարուեստի բնագաւառում առաջացած հոգեւոր քաղցը յագեցնելու միտումով կեանքի կոչուած ամսագրի առաջին համարում ներկայացւում է Հանգանակը. վերջինս արձանագրում է «Բագին»ի՝ Սփիւռքում ստեղծագործող գրողների համար «խանդավառ բեմ» դառնալու փափաքը. «Հայութեան արեւմտեան հատուածը, որ պայմաններու բերումով Սփիւռքի հայութիւն կը կոչուի այսօր, ժառանգորդն է զանգուածեղ գրականութեան մը։ Այդ ժառանգութեան աւանդապահը դառնալու եւ անոր վրայ յաւելում մը բերելու նուիրական պարտականութիւնը առաւելագոյն չափով մը կը պատկանի գրական կենսունակ ուժերուն…»: Նոր հանդէսը պիտի գուրգուրէր վաստակաշատներին եւ քաջալերէր սկսնակներին, ձեռնմուխ լինէր նոր անունների ոչ միայն յայտնաբերմանը, այլեւ ինքնահաստատմանը, «նորերու մէջ» արթնացնէր «վաղուայ Արամ Հայկազը, Շուշանեանը, Շահնուրները»: «Բագին»ը հայ մշակոյթի նուիրեալ հաւատաւորն էր (եւ է՛), հոգեւոր արժէքների պահապանը. այն պիտի ընդունէր նաեւ իւրայատուկ նորը, նոյնիսկ օտարը. սա եղածո՛վ, սեփականո՛վ չգոհանալու, չբաւարարուելու հետաքրքրական ձեւ էր։ Ամսագրի երկրորդ՝ փետրուարեան համարում զետեղուած է Հաւաստիքը՝ տարտղնուած հայ ոգու համանուագը ստեղծելու. «Գրական ծաղկում, նորերու բողբոջում։ Եւ այս կեդրոնական բեմին վրայ է, որ գնահատանքի եւ քննադատութեան խօսքը արժէք կրնայ ունենալ եւ արժէքներ յայտնաբերել։ Քայլել դէպի աղբիւրը լոյսին։ ….«Բագին» պիտի ըլլայ գրականութեան մշտաբորբ խարոյկը։ Ի փառս յաւիտենական Հայութեան»:
***
«Բագին»ի առաջին գլխաւոր խմբագիրը Կարօ Սասունին էր։ 1970-ից՝ Պօղոս Սնապեանը՝ տաղանդաւոր մտաւորական, օշականաշունչ գրաքննադատ, խիզախ մարտիկը բանագողութեան եւ գրականութեան աղաւաղումների դէմ պայքարում։ 2003-ից «Բագին»ի խմբագիրն է Յակոբ Պալեանը. իւրաքանչիւր խմբագիր, հարազատ մնալով բագինեան ոճին, կարողացել է իւրովի եւ նորովի ներկայացնել «Բագին»ը։
Մեր մշակոյթի զարգացման գործում պարբերական մամուլի կարեւորագոյն դերի մասին խօսելը նորութիւն չէ. գրեթէ միշտ «ոսկի» մտաւորականութիւնը համախմբուել է իսկական արուեստի հարցերով մտահոգ պարբերականի շուրջը։ Այս առումով «Բագին»ի դերը իսկապէս ինքնատիպ է. անցած յիսուներկու տարիների ընթացքում հրատարակուել են անտիպ գրական արժէքներ, գրաքննադատական յօդուածներ, յայտնի անձանց նամակներ, գրական ու արուեստագիտական բազմազան վերլուծութիւններ, թարգմանուել են համաշխարհային գրականութեան ընտիր էջեր, ամսագիրը մշտապէս հանդէս է եկել՝ ի պահպանութիւն հայ լեզուի, մասնաւորապէս ի պաշտպանութիւն հայերէնի արեւմտեան չքնաղ տարբերակի։
«Բագին»ը ծնունդ առաւ մի ժամանակաշրջանում, երբ հայ ժողովրդի հոգեւոր կենսագրութեան մէջ արդէն ձեւաւորուած էր գրականութեան նոր որակը՝ խորհրդահայ եւ սփիւռքահայ պիտակներով։ Տեղին է նշել, որ ամսագիրը թէեւ ստեղծուել էր սփիւռքահայ ստեղծագործողների համար «բեմ» դառնալու նպատակով, այնուամենայնիւ տարբեր ժամանակներում «Բագին»ում ծանուցումներ, գրախօսականներ, կարծիքներ են հրատարակուել նաեւ Հայրենիքում լոյս տեսած գեղարուեստական ստեղծագործութիւնների մասին, լայնօրէն լուսաբանուել է հայրենի մշակութային կեանքը, ինչը վկայում է ամսագրի՝ խորապէս հայ արուեստի, գրականութեան՝ հայապահպան նշանակութեան մտահոգութեամբ ստեղծուելու եւ գործելու մասին։
«Բագին»-ի էջերում իրենց անկրկնելի ձեռագիրն են թողել հայ գրականութեան ու արուեստի յայտնի գործիչներ՝ Կ. Սասունի, Յ. Կարապենց, Լ.-Զ. Սիւրմէլեան, Պ. Սնապեան, Բ. Փափազեան, Ա. Հայկազ, շատերը… Հրաշալի եւ արժէքաւոր գրապատմական ժողովածուներ են «Բագին»ի բացառիկները։ Անզուգական է «Բագին»ի վաղամեռիկ աշխատակից Ե. Պօյաճեանի հեղինակած «Դէմքեր» շարքը։ Աւելորդ է ասել, որ «Բագին»ի շնորհիւ հայ մշակոյթի անդաստանում իրենց առաջին քայլերն են արել շատերը, դարձել յայտնի անուններ (այս առումով, յիրաւի, անգնահատելի է այս ամսագրի դերը):
«Բագին»ը յիսուներկու տարեկան է։ Յիսուներկու տարուայ կեանք ունենալը բաւարար է պատմութիւն դառնալու համար։ Երկար ու կանաչ ճանապարհ եւ բարի ծառայութիւն եմ մաղթում հայրենի մշակոյթի անխոնջ մշակին։
2012ին «Բագին»ը դարձաւ յիսուն տարեկան։ Օրերս ԱՄՆ-ում երկու տարի ուշացումով տօնուեց սիրելի հանդէսի ծննդեան յիսնամեակը։ Որպէս «Բագին»ի էջերում «մկրտութիւն» ստացած բանասէր (առաջին գրականագիտական յօդուածս՝ նուիրուած Արամ Հայկազի ստեղծագործութեանը, հրատարակուել է «Բագին»ում)՝ ուշացած այս տողերս միացնում եմ յոբելենական շնորհաւորանքներին։
Մարօ Խաչատրեան
«Նոր Յառաջ»