ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ
Զրոյց 1ին գումարման ԱԺ պատգամաւոր, Արցախեան ազատամարտի տարիներին դաշտային ու հիւանդանոցային պայմաններում անհնարինն իրականացրած բժիշկ, Մ. Հերացու անուան Երեւանի պետական բժշկական համալսարանի թիւ 1 համալսարանական հիւանդանոցի ղեկավար, ՀՀ գլխաւոր պլաստիկ վիրաբոյժ Արտաւազդ Սահակեանի հետ:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Պարոն Սահակեան, այս տարի նշում ենք Հայաստանի երրորդ Հանրապետութեան անկախութեան 25ամեակը: Եթէ յետադարձ հայեացք ձգէք մեր պետութեան անցած ուղուն, ի՞նչ ձեռքբերումներ եւ բացթողումներ կը նշէք:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Մեծ ձեռքբերումը Հայաստանի անկախութիւնն է, ինքնորոշումը, երբ ազգն ինքն է ընտրում իր ապագան, ինքն է պաշտպանում իրեն, ունի սեփական բանակ, կառավարութիւն: Սկզբնական շրջանում ժողովրդավարութիւնը նոյնպէս ձեռքբերում էր, որը յետագայում խեղաթիւրուեց ու բաւականին բարդ ճանապարհ անցաւ:
Ձեռքբերումների մէջ նշում եմ նաեւ Արցախի ազատագրումը եւ հայ ժողովրդի, Հայաստանի ու Արցախի ներաճումը: Պարտադիր չէ, որ մի հանրապետութիւն կոչուի: Իրականում մենք այնքան ենք սերտաճել, որ դժուար է անջատել միմեանցից թէ՛ տնտեսութեան մէջ, թէ՛ հոգեւոր ասպարէզում: Արցախում արդէն ապրում է մի սերունդ, որը ծնուել է անկախութեան օրօք եւ հայեցի դաստիարակութիւն ստացել: Սա շատ կարեւոր է:
Իսկ բացթողումները շատ-շատ են: Անկախութեան հէնց առաջին տարիներից արդիւնաբերութիւնը հիմնայատակ աւերուեց: Հասարակութեան մի մասը, յատկապէս՝ կեղծ ակտիւիստները եւ կեղծ հերոսները տիրապետեցին մեր համարեա ամբողջ ռեսուրսներին: Իսկ թէ արդիւնքում ինչ ստացանք, երեւում է այսօր:
Այս զանգուածը կուտակել է հսկայաքանակ ունեցուածք, որը յանգեցրեց արդիւնաբերութեան քայքայման եւ բիզնեսի մենաշնորհի, որն էլ յանգեցրեց մեր ամենախոշոր կորստին՝ հայաթափմանը:
Դա է, որ ստիպում է մարդկանց հեռանալ Հայաստանից, որովհետեւ տղամարդը, որը չի կարողանում ապահովել իր ընտանիքն ամենատարրական բաներով՝ սննդով, հագուստով կամ ապահովել երեխաների կրթութիւնը, ճնշուած է եւ ստիպուած է հայրենիքից հեռանալ:
Միւս ամենամեծ բացթողումն այն է, որ այս ընթացքում մեր արտաքին քաղաքականութիւնը վարող կազմակերպութիւնը, դա թող լինի արտաքին գործերի նախարարութիւնը կամ նախագահի ինստիտուտը, չկարողացաւ ժամանակին օգտագործել բաւականին նպաստաւոր պայմանները Ադրբեջանի հետ երկարատեւ խաղաղութեան պայմանագիր կնքելու համար: Պէտք էր կարողանալ մեր ուժեղ եղած ժամանակ ստանալ ստատուս ինչ որ տարածքային զիջման դիմաց: Այդ դէպքում Հայաստանի վիճակն աւելի կայուն կը լինէր, եւ Հայաստանն ընդգրկուած կը լինէր միջազգային տնտեսական շատ ծրագրերում: Այսպէս, առաւօտից իրիկուն միայն գոռալով, թէ հայոց բանակն ամենաուժեղն է, եկանք այս օրն ընկանք:
Եւ ոչ պակաս ծանր հարուած է այս տարիներին մեզ հասցրել այն իրողութիւնը, որ ողջ մտաւորականութիւնն ու տաղանդաւոր երեխաները լքում են Հայաստանը:
Վերեւներում փորձում են աչք փակել եւ ասել, որ դա այնքան էլ աղէտալի չէ:
Ահազանգողներին էլ վատատեսի պիտակ են կպցնում կամ ասում, որ դէպքերն իրականութեանը չեն համապատասխանում: Բայց իրականում Հայաստանում գնաց հայաթափում, եւ թերեւս 1990 թուականի բնակչութեան կէսն է լաւագոյն դէպքում մնացել Հայաստանում: Հասարակ տուեալ բերեմ. իմ հայրենի գիւղի երկու դպրոցներում 1990թ. սովորում էր 1290 աշակերտ, իսկ հիմա երկուսում միասին՝ 500ից մի փոքր աւելի: Սա արդէն ահազանգող թիւ է, որ պէտք է զգուշացնի, թէ վաղը չենք կարողանայ ունենալ այնպիսի զանգուած, որը կը կարողանայ սահման պահել կամ մտաւոր ներուժն ապահովել:
Ամենասարսափելին հովանաւորչութիւնն է, որը խոր արմատներ է գցել ներկայիս իրաւակարգում: Շատ տարածուած է, երբ նոյն մարդը մի քանի պաշտօն է զբաղեցնում եւ բոլոր ոլորտներում փորձում է թելադրել՝ ունենալով իր շահը: Ամէն տեղ անպայման իրենց երեխաները, բարեկամներն ու սանիկները պէտք է լինեն, բացի առաջին գծից:
Ոչ մի ոլորտ Հայաստանում մաքուր չէ: Սա էլ իր հերթին նոր գործազրկութիւն է բերում: Ահա թէ ինչ եղաւ անկախութեան տարիներին. մենք երազում էինք լիովին այլ Հայաստանի մասին, բայց ունեցանք այն, ինչ ունենք: Լուրջ պէտք է խորհեն մեր պետական այրերը եւ ինչ որ չափով գոնէ ինքնամաքրման գնան: Ինչքան թալանեցին ու կերան՝ հալալ լինի, հիմա գոնէ խելքի պէտք է գան, որ այս պետութիւնը յարատեւի: Այսօր Արցախի գոյատեւման խնդիրը չի դրուած, այլ հայ ժողովրդի գոյատեւման: Թերեւս երբեք այս աստիճան վտանգուած չի եղել մեր անկախութիւնը, ինչքան այս օրերին:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Ասացիք, որ այլ Հայաստանի մասին էիք երազում: Հետաքրքիր է՝ անկախութիւնը կերտելիս ինչպիսի՞ն էր անկախ Հայաստանի ձեր տեսլականը:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.– Մենք պայքարում էինք ժողովրդավար, ազատ, հզօր, զարգացած պետութիւն ունենալու համար: Յամենայն դէպս, իմ պատկերացմամբ՝ մի փոքրիկ Իսրայէլ, որը կը կարողանար այնքան հզօր լինել, որ ինքնուրոյն իրեն պաշտպանէր, ոչ թէ անընդհատ վազէր Ռուսաստանի կամ Ամերիկայի դուռը, թէ՝ եկէք մեզ պաշտպանէք: Ինքներդ էք հասկանում՝ այսպիսի կոռումպացուած ուժային կառոյցներով դժուար է Հայաստանը պաշտպանել:
Մեր մահմեդական հարեւանների, Արեւմուտքի ու Ռուսաստանի հետ պէտք է կարողանար այնպիսի արժանապատիւ յարաբերութիւններ ստեղծել, որ չընկնէինք քացու տակ կամ ռուսները մեզ չնայէին որպէս իրենց ստրուկի կամ ճորտի:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Երբեմն անկախութեան տարիների սխալները մեկնաբանելիս ասւում է, որ հայութիւնը պարզապէս պատրաստ չէր անկախութեանը: Ձեր կարծիքով՝ այն ժամանակ մենք որքանո՞վ էինք պատրաստ անկախութեանը:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Մենք շատ լաւ պատրաստ էինք, Հայաստանը Խորհրդային Միութեան երրորդ արդիւնաբերական հանրապետութիւնն էր, ունէինք մտաւոր ներուժ, լաւ մասնագէտներ, ունէինք աշխարհի համակրանքը, որովհետեւ սկզբնական շրջանում ամբողջ յետխորհրդային տարածքում միակ ժողովրդավար պետութիւնն էինք: Միւս բոլոր երկրներում կոմունիստական կուսակցութեան ներկայացուցիչներն էին ղեկավարում, միայն Հայաստանում էր, որ դեմոկրատական շարժման ծնունդ Հայոց համազգային շարժման ներկայացուցիչներն եկան իշխանութեան:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Ո՞րն էք համարում պետականաշինութեան տարիներին թոյլ տրուած ամենամեծ սխալը: Ի՞նչը մեզ շեղեց զարգացման նախանշուած ուղուց:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Նախ՝ չտես, գռփող, ագահ զանգուածը հիմնականում օգտուեց այդ պահից՝ ոչ մի կապ չունենալով հայրենասիրութեան հետ: Երկրորդ՝ ժողովրդավարութեան սկզբունքներից շեղուելը: 96 թուականի դէպքերը յանգեցրին 98 թուականի դէպքերին: Փոխկապակցուած, պաթոլոգիկ շարժում գնաց: Եթէ 96 թուականի ընտրութիւնները նորմալ անցնէին, չեմ կարծում, որ յետագայում այսպիսի ցնցումների մէջ ընկնէինք:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Իսկ ո՞րն էք համարում ներկայում մեր երկրի առջեւ ծառացած ամենամեծ մարտահրաւէրը:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Սա շատ կարեւոր է, մենք հասել ենք հայաթափման կրիտիկական կէտին, պէտք է անպայման հրատապ միջոցներ կիրառել, որպէսզի Հայաստանում լինի քաղաքացիական համերաշխութիւն, արդարութիւն եւ առաջիկայ ընտրութիւններն անցկացուեն արդար, չկեղծուեն: Ես այս պայմաններում ի հարկէ չեմ հաւատում, որ այս մարդիկ կը կարողանան, բայց նախագահն այս ամէնից պէտք է հետեւութիւններ անի. մի պահ է եկել, որ այստեղից այն կողմ էլ տեղ չկայ, համարեա երկրորդ Սարդարապատի առաջ ենք կանգնած: Հակուած եմ կարծելու, որ Ադրբեջանն ապրիլեան օրերին միայն շօշափեց, նա վստահաբար պատրաստւում է աւելի մեծ, լայնածաւալ պատերազմի, եւ եթէ չլինի ժողովրդական միասնութիւն, ապա անհնար է դիմակայել այդ զինուած, հարուստ, ագրեսիւ երկրի յարձակմանը:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Պարոն Սահակեան, ապրիլեան պատերազմը մեծ փորձութիւն էր մեր պետութեան համար: Ձեր գնահատմամբ ինչպէ՞ս յաղթահարեցինք այն, ի՞նչ դասեր պէտք է քաղենք ու ի՞նչ քայլեր ձեռնարկենք:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Պէտք է արդարութիւն ու ժողովրդավարութիւն լինի, թալանչիները, որոնք թալանեցին բանակի հասանելիքը, պատասխան պէտք է տան:
Տեսէք. որոշ ծրագրերով ծախսերը երկու հարիւր միլիոնի են հասնում: Բարեկեցիկ երկրների համար դա նորմա է, բայց մեզ նման երկրի համար, որը գոյատեւման խնդիր ունի, այս գումարները պէտք է ծախսել բանակի հզօրացման համար, ոչ թէ բանակի վերին խաւի հարստացման ու դղեակներ կառուցելու համար: Պէտք է կենտրոնանանք ժողովրդավարութեան ու բանակաշինութեան վրայ, անպայման պէտք է կանխել նաեւ արտագաղթը, մենք արդէն չունենք նիւթական ու մարդկային ռեզերվներ (պահուստային միջոցներ-Խմբ.), ինչո՞վ ենք պատրաստւում պահել այս երկիրը:
ՀԱՅԿՈՒՀԻ ԲԱՐՍԵՂԵԱՆ.- Հայաստանի ապագան ինչպիսի՞ն էք տեսնում:
ԱՐՏԱՎԱԶԴ ՍԱՀԱԿԵԱՆ.- Դժ-ուար եմ տեսնում մօտ ապագան, բայց ես այն մարդկանցից չեմ, որոնք կը լքեն Հայաստանը: Անպայման պէտք է պայքարել ու դիմադրել, եթէ ոչ՝ պէտք է ուղղակի մոռանալ, որ մենք հայ ենք, ու տարրալուծուել օտար ազգերի մէջ՝ «որտեղ հաց, այնտեղ կաց» սկզբունքով ու մոռանալ, որ Հայաստան է եղել: