Օրերս ՀՀ սփիւռքի նախարարութենէն ներս տեղի ունեցաւ Սօսի Ղազարեան-Գեւոնեանի “Կեսարիոյ նախճիրները” գիրքի շնորհանդէսը: Այդ առիթով հեղինակի հետ զրուցած է “Հայերն այսօր”-ի թղթակիցը:
Տիկի́ն Սօսի, կը շնորհաւորեմ գիրքի հրատարակման եւ շնորհանդէսի առիթով. կարծեմ, որ դեռ երկար պիտի շարունակէք այս հայրենանուէր գործունէութիւնը, եւ տայ Աստուած, որ յաջորդ գիրքը այլեւս ահասարսուռ նախճիրի պատմութիւնը չլինի, այլ` իր Պատմական Հայրենիքին արդէն տէր կանգնած հայ մարդու:
Շնորհակալ եմ շնորհաւորանքի, լաւատեսութեան համար. շատ բան կայ գրելու, հրատարակելու, եւ ես դեռ ընելիք ունիմ:
-Տիկին Սօսի Ե՞րբ հայրենադարձուած էք:
10 տարի առաջ հայրենադարձուած եմ: Մինչեւ 2004թ. 8 անգամ Հայաստան եկած էի: 2004-ին որոշեցի մնալ եւ ապրել Հայրենիքի մէջ:
-Ի՞նչ դարձաւ Ձեր այդ որոշման պատճառը:
Սկսայ աւելի մօտէն ծանօթանալ Հայաստանի ժողովուրդի սոցիալական տարբեր շերտերուն: Ամերիկայի մէջ ես ընկերային ծառայութեամբ կը զբաղէի. ամէն անգամ, իբրեւ զբօսաշրջիկ Հայաստան գալով, կը տեսնէի իմ հայրենակիցներուս ապրելակերպը, կարիքները եւ որոշեցի օգնել իմ ժողովուրդիս անապահով խաւերուն: Մտածեցի, քանի դեռ եռանդ ունիմ, աւելի լաւ է երթամ եւ Հայաստանի իմ ազգակիցներուս օգնեմ, քան թէ` օտարներուն:
-Տիկի́ն Սօսի, ընկերային ո՞ր շերտերը, ո՞ր խումբերը յայտնուեցնան Ձեր հոգածութեան կեդրոնին:
Սոցիալապէս անապահով, խոցելի մարդիկ` միակողմանի, երկկողմանի ծնողազուրկ երեխաները, զոհուած ազատամարտիկներու ընտանիքները, մտային խանգարում ունեցողները եւ այլեւայլ ծանր հիւանդութիւններով տառապողները…
-Ուրկէ՞ Ձեր մէջ այդքան գթասրտութիւն, ովքե՞ր եղած են Ձեր ծնողները:
Ծնած եմ Սուրիոյ Դամասկոս քաղաքը, յետոյ ընտանիքով գաղթած ենք Պէյրութ: Հայրս Տրդատ Ղազարեանն է, մայրս` Մելինէ Հալաճեանը. երկուքն ալ Կեսարիայէն են: Մանուկ հասկէն տեսած եմ բարութիւն, անով շաղախուած էր մեր ընտանեկան մթնոլորտը: Պէյրութի մէջ շարունակած եմ ուսումս ֆրանսական քոլէջի մէջ, ստացած եմ ֆրանսերէնի ուսուցիչի վկայական եւ սկսած եմ լիբանանեան դպրոցի մէջ ֆրանսերէն դասաւանդել: Երբ Պէյրութի մէջ ալ սկսան պատերազմական գործողութիւնները, տեղափոխուեցանք Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներ: Այդ ժամանակ արդէն ամուսնացած էի Նազարէթ Գեւոնեանի հետ, երկու երեխայ ունէի, իսկ երրորդը ծնաւ Ամրիկայի մէջ:
-Տիկի́ն Գեւոնեան, Ձեր ամուսինը օգնա՞ծ է Ձեզի կայանալու իբրեւ գրողի, հասարակական գործիչի, երբեւէ խոչընդոտներ չէ՞ ստեղծած…
Անշո́ւշտ, ստեղծած է… Զբաղած էի մեր պիզնեսով, սակայն բաժնուելէն ետք ես ինքզինքս գտայ եւ սկսայ հասարակական գործունէութիւնը: Շատ մեծ ցանկութիւն ունէի Հայաստանի անկախացումէն ետք գալ Հայրենիք, սակայն միայն իմ ցանկութիւնս բաւարար չէր. ընտանիքի տէր էի, երեք փոքր երեխաներ, ամուսին… Ամերիկայի մէջ ապրած ժամանակ հասարակական աշխատանքներ տարած եմ դպրոցի, եկեղեցւոյ մէջ, եղած եմ Տիկնանց միութեան նախագահուհի, բայց միշտ ճնշումի տակ… Յետագային ես իմ ինքնութիւնս գտայ եւ քանի որ միշտ ձգտած եմ ծառայել ազգիս, մեր համայնքին, սկսեցայ ծաւալել այդօրինակ գործունէութիւն:
-Ըսիք, որ մինչեւ հայրենադարձուիլը 8 անգամ եկած էք Հայաստան. իբրեւ զբօսաշրջի՞կ էք եկած, թէ՞ եկած էիք ուսումնասիրելու` Ձեր յետագայ աշխատանքի նախադրեալներու ստեղծման համար:
Կու գային, որովհետեւ շատ կը սիրէի Հայաստանը, ինքզինքս այստեղ լաւ կը զգայի, յատկապէս` Ծաղկաձորի մէջ, ուր 3-4-շաբաթեայ այցելութեան ընթացքին կը մնայի անապահով երեխաներու համար կազմակերպուած ամառնային ճամբարին եւ կը զբաղէի այդ երեխաներու հետ: Ես Երեւանի մէջ ինքզինքս այդքան լաւ չէի զգար, կը նախընտրում էի մարզեր, գիւղեր երթալ:
-Տիկի՛ն Սօսի, խօսինք Ձեր գրած եւ Ձեր հովանաւորութեամբ հրատարակուած գիրքերու մասին:
Բոլորն ալ իմ հոգեզաւակներս են եւ կեանքիս կարեւոր մասը: Առաջին գիրքը Արմէն Տօնոյեանի “Ազատագրութեան ոգին” է, երկրորդը` ԼՂՀ Ստեփանակերտ քաղաքի համալսարանի դասախօս, պատմաբան Վահրամ Բալայեանի “Արցախի պատմութիւ”՚-ն է, երրորդը` “Մինչ հոգիներու աճուրդը” գիրքն է, որ 2008-ին լոյս տեսաւ անգլերէն, իսկ 2011-ին` հայերէն: Այդ գիրքի պատկերապատման հեղինակը ես եմ: Յաջորդը` “Հայուհին պատմութեան առջեւ” գիրքն է, միւսը` “Կեսարիոյ նախճիրները” գիրքն է, որուն շնորհանդէսին Դուք ներկայ էիք: Եղած եմ թէ՛ գիրքերու հրատարակման մեկենաս, թէ՛ հեղինակ: Յաջորդ գիրքս կազմելու համար պիտի երթամ Լիբանան, Սթամպուլ եւ արխիւներու մէջ փնտռեմ մեծ հայրիկիս նիւթերը, յօդուածները: “Կեսարիոյ նախճիրներ”, զոր հրատարակած է ՀՀ ԳԱԱ պատմութեան ինստիտուտը, կ’ընդգրկէ 1915-1922թթ. ժամանակահատուածին Ցեղասպանութեան եւ գաղթականութեան պատմութեան դրուագները: Գիրքի մէջ զետեղուած են մեծ հօրս` Հայկ Ղազարեանի ձեռագիրով գրուած օրագիրի պատմութիւնները, իսկ մինչ օրագիրը կարդալը հօրս պատմածները լսած էի մեծ հօրս կրած տառապանքներու, տեղահանութեան, ջարդի մասին: Մեծ հայրս այդ օրագիրը գրած է 1937—ին, եւ ես զայն ամբողջացուցած եմ` օգտուելով Արշակ Ալպոյաճեանի “Պատմութիւն Հայ Կեսարիոյ” ծաւալուն գիրքէն:
-Գիրքը կը նուիրէք Եղեռնի զոհերու եւ Ձեր մեծ հօր յիշատակի՞ն, թէ՞ ան ունի մէկ այլ նպատակ:
Անշո́ւշտ, կան առաջին եւ երկրորդ հանգամանքներ, եւ բնականաբար երրորդը: Այժմ, երբ վերապրողները այլեւս մեզի հետ չեն, Թուրքիոյ ջանքերը` ապագայ սերունդները մոռացութեան տալու Հայոց ցեղասպանութիւնը, աւելի հեշտ է, ուստի մեր ողջ ուշադրութիւնն ու ջանքերը պէտք է ուղղենք անցեալին եւ պայքարինք, քանի որ յիշողութիւնը վերանորոգում կը պահանջէ, որպէսզի յաջորդ սերունդները երբեք չմոռնան հրէշաւոր նախճիրը:
-Ո՞վ եղած է Ձեր մեծ հայրը` Հայկ Ղազարեանը, ի՞նչ գործով զբաղած է:
Նախ որոշած էր բժշկութեան բնագաւառէն ներս կայանալ, սակայն մէկ դիպուածի պատճառով հրաժարած է այդ մտադրութենէն: ՙՍէր՚, ՙՇեփոր՚, ՙԱռաքեալ՚ վերնագրերով թերթերու հրատարակիչ, լրագրող Մերսիմի որբանոցի տնօրէն ու մեծ հայրենասէր եղած է:
-Դժուար չէ՞ր կարդալ Ձեր մեծ հօր օրագիրը` կարծես ակամայէն դառնալով անոր տառապանքներու, Կեսարիոյ ջարդերու ականատեսը:
Անշուշտ, հեշտ չէր, սակայն ես ունէի բաղձալի նպատակ` թուղթին յանձնել եւ հասարակութիւնը ծանօթացնել այդ մեծ մարդու կերպարին: Երկու տարի տեւեց աշխատանքս, որուն ընթացքին, անշուշտ, ունեցայ հոգեկան մեծ տառապանքներ:
–Ովքե՞ր են Ձեր ընթերցողները, ո՞ր լսարանի համար նախատեսուած է Ձեր Գիրքը:
Նախատեսուած է հասարակութեան լայն շրջանակներու, ուսանողութեան, պատմութեան այդ ժամանակահատուածն ուսումնասիրողներու, իմ թոռնիկներուս, ապագայ սերունդներու համար:
-Տեղեակ եմ, որ Դուք նաեւ բարեգործութեամբ կը զբաղիք եւ Ձեր եռայարկ տան մէկ բաժինը յատկացուցած էք անապահով ուսանողներուն. կը պատմէ՞ք այդ մասին:
10 տարի ես ամէն ինչ լռելեայն ըրած եմ, ոչ մէկէն ոչինչ չեմ ակնկալեր, ոչ մէկ աջակցութիւն չունենալով` իմ սեփական միջոցներովս ըրած եմ այդ ամէնը: Իմ տունիս մէջ կ’ապրին անապահով ուսանողներ, ովքեր վարձով ապրելու հնարաւորութիւն չունին. անոնք ինծի շատ հարազատ են, փոխադարձ յարգանք, անկեղծութիւն ու սէր կայ:
-Ձեր ծաւալած ազգանուէր գործունէութեան համար որեւէ ձեւով քաջալերուա՞ծ էք, ունի՞ք պարգեւատրումներ:
Ո՞չ: Այսօր առաջին անգամ պարգեւատրուեցայ. ինծի համար անակնկալ էր մեր սիրելի նախարարուհիի կողմէն տրուած պարգեւը ՙՆուպար Փաշա՚ մետալը, որ առաւել պարտաւորեցնող է:
-Երբեւէ չէ՞ք զղջացg[ Ձեր ծաւալած գործունէութեան համար, հայրենադարձուելու համար:
Բնա́u: Ես Ամերիկայի մէջ կարծես Հայաստանի իւրօրինակ պաշտպան մըն եմ եւ բողոքողներուն կ’ըսեմ, որ Հայաստանը չհամեմատեն Ամերիկայի հետ, թո́ղ համեմատեն Լիբանանի, Սուրիոյ հետ, եւ իրենց ձայնը Հայաստանի մէջ բարձրացնեն, իսկ ամենակարեւորը` գործ ընեն:
-Ձեր բարեկամութիւնը ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան հետ ե՞րբ սկիզբ առաւ:
Նախարարութեան ստեղծման երկրորդ տարին արդէն բարեկամացանք, կապի մէջ եղանք:
-Տիկի́ն Սօսի, ի՞նչ է Ձեզի համար Հայրենիքը:
Հայրենիքը ինծի համար սրբութիւն է:
-Կը հաւատա՞ք, որ կու գայ այն բաղձալի օրը, երբ Պատմական Հայրենիք կորսնցուցած հայը տէր կը կագնի իր նախնիներու երկրին:
Կը հաւատա՛մ. այս հազարամեակը հայերունն է, Հայաստանը պիտի́ զօրանայ, կեանքը պիտի փոխուի, աշխարհը պիտի փոխուի: Ես չեմ տեսներ այդ մէկը, եկող սերունդները կը տեսնեն, եթէ հաւատանք հոգիի վերածնունդին, գուցէ ես ալ տեսնեմ:
Շնորհակալութիւն, բովանդակալից, հետաքրքիրական զրոյցի համար: Կը մաղթեմ, որ Աստծոյ օրհնութեամբ շարունակէք Ձեր հայրենանուէր, ազգանպաստ գործունէութիւնը:
Զրուցեց Կարինէ Աւագեան