Ռուբէն Յովակիմեան
«Ինքնիշխանութիւնը իմաստուն
քայլերով են պահպանում,
ոչ միայն լայն թիկունքով »:
Սոփոկլէս:
Բերձորի միջանցքը նմանւում է մանկութեանս տարիներին կարդացած հեքիաթներին, ուր վիշապը տիրանում էր աղբիւրին ու ջրից զրկում բնակիչներին: Տարբերութիւնը այն է, որ այսօր այն հեքիաթ չէ: Խնդրի լաւագոյն լուծումը՝ ուժով այն գրաւելն է, քանզի դիմացը միայն ուժի լեզուն գիտեն: Աւա՜ղ, անհրաժեշտ այդ ուժը դեռ չունենք: Եթէ Ալիեւը, մեզ ոչնչացնելու նպատակով երեք տասնամեակ սպասեց՝ վերականգնելու իր զօրութիւնը, որ յայտարարում է բացէի ի բաց, ապա մենք չկարողացանք նոյնը անել՝ կորցնելով մեր ունեցածը: Փառապանծ յաղթանակներ գրանցած մեր բանակը այլեւս նոյնը չէ: Ճիշտ է ասուած, որ ամէն պատերազմից յետոյ մնում է երեք դասակարգ՝ հաշմանդամներ, լալկաններ եւ գողեր: Կարծում եմ մենք եւս այդ վիճակի ենք, եւ մեզ մնացել է աշխարհի դռները թակելով աղերսել, որ օտարները մեզ սատար լինեն եւ հանդարտեցնեն Ալիեւի կրքերը: Պարզ չէ վիճակը, եւ նուրբ դիւանագիտութեան կարիք կայ, որ եւս չունենք եւ արդեօք ունեցե՞լ ենք:
Փայլուն մտքերով առատօրէն օժտուած հայրենի քաղաքական գանգերը չեն դադարում տարատեսակ լուծումներ ցուցադրել մեր ապագայի եւ տիրող վիճակից փրկուելու (փրկչի պակաս չունենք): Ոմանք առաջարկում են անյապաղ հեռանալ ՀԱՊԿ-ի կազմից, միւսները, թէ անհրաժեշտ է մոռանալ ռուսների հետ կապը, շրջուել դէպի ԱՄՆ-ը՝ համոզմունքով, որ նա մի քանի օրում կը հարթի բոլոր անպատշաճութիւնները (գեղեցիկ անուրջ):
Ուրիշներ նման տարբեր յոյսեր են կապում ԵԽ, Հնդկաստանի եւ այլ երկրների հետ՝ մէկը միւսից աւելի կամ նուազ տգէտ ու անիմաստ: Հասարակութեան մի զանգուած, յամառօրէն կառչած է Պուտինից ոչ մի պատճառով երես չդարձնելու մտքին: Նրանք շեշտում են, որ թէպետ 44-օրեայ դժոխքի թոյլատրողը եւ վերջ դնողը նա էր, բայց Ուկրաինայում տեղի ունեցող բախումները թոյլ չեն տալիս առաւել ուշադրութեան արժանացնի իր դաշնակից հայերին: Ճիշտ է՞ արդեօք, երբ ռուս ԱՆ մամուլի քարտուղար Մ․ Զախարովան լիաթոք յայտարարում է, թէ իրենք լրջօրէն զբաղուած են Ալիեւի ու ՀՀ միջեւ՝ Բերձորի եւ ընդհանուր յարաբերութիւնների խնդիրները կարգաւորելու գործով: Կ’ուզէի հաւատալ, որ այդ բոլորը իրաւ է: Զանց չառնենք այն փաստը, որ ռուս փոխվարչապետ Օվերչուկը բացայայտօրէն յայտարարեց, թէ միջազգային հիւսիս-հարաւ մայրուղին կարող է անցնել Ադրբեջանի եւ Իրանի միջեւ՝ փոխանակ ՀՀ-ի, եթէ վերջինս շարունակի ապրանքափոխանակումը խաթարել տարածքում եւ յապաղի այդ ուղղութեամբ լուծումներ գտնել, միեւնոյն ժամանակ շեշտելով, թէ բացառուած չէ Բաքու-Նախիջեւան կապը եւս ապահովել Իրանի տարածքով: Բացի այդ, երբ անցած սեպտեմբերին ազերիները դարձեալ ներխուժեցին նոր տարածքներ գրաւելով եւ հարիւրաւոր[1]) զոհ պատճառելով, ՀԱՊԿ սպայակոյտի պետը անվարան պատասխանեց հայերի օգնութեան կանչին՝ թէ հայերը եւ ազերիները դրացի են եւ թող իրենց խնդիրների դիւանագիտական միջոցներով լուծեն: Այդպէս է կեանքը, լուսահոգի մօրս ասածի պէս «եղունգ ունես, գլուխդ քորի»: Ժամանակն է այդ սկզբունքով եղունգ աճեցնել:
Թէեւ Ռուսների նկատմամբ ատելութեան կոչերը բաւական տարածուած են, բայց բնակչութեան մի շերտ դեռ շարունակում է մնալ ռուսախօս: Դա անհատական բնոյթի է եւ արգելելու որեւէ պատճառ չկայ, համազօր այլ լեզուների:
Աներկբայ փաստ է, որ շատերն են ցաւակցում մեր եւ դրացի բորենիների միջեւ եղած վիճակին, բայց այդ ամէնը պարկեշտ խօսքից աւելի չէ: Դիւանագիտութեան դաշտում պարտաւոր ենք զգոյշ եւ խորը մտածուած քայլեր անել, մանաւանդ, որ ամէն մի արտայայտութիւն ունի իր ծաւալն ու ծանրակշիռ արժէքը, իսկ խօսակցի բառերը, պէտք է գիտենալ ըմբռնել ուղիղ թէ՛ թաքնուած իմաստով: Ցաւօք չունենք իշխանութիւն–ընդդիմութիւն տարրերի համակեցութիւն, որ նեղ վիճակի պարագային նետէին անհամաձայնութիւնների տրցակը եւ գլուխ-գլխի գալով լաւագոյն լուծումներ փնտրէին: Փոխարէնը, համեմատաբար անփորձ իշխանաւորների կողքին, կան ընդդիմադիր խմբեր, որ աւելի դաւադիր են, քան հակադիր, որ լծուած են երկիրը ներսից քանդելուն: Ի դէպ որոշ բնագաւառների հայանպաստ կերպարը վաղուց է քայքայման ճամփան բռնել:
Գաղտնիք չէ, որ մեր երկրում դիտորդական նոր առաքելութիւն տեղակայելու Ե․Մ․ որոշմանը Մոսկուան արձագանքեց՝ նշելով, որ Բրիւսելը բնաւ շահագրգիռ չէ խաղաղութեանը Կովկասում: Նա ցանկանում է միայն դիտորդական առաքելութեան միջոցով ամրապնդել իր դիրքերն ու ճնշել ՌԴ միջնորդական ջանքերը: Մինչեւ իսկ ՀԱՊԿ-ը պատրաստ է առաքելութիւն տեղակայել՝ գործառնական կերպով երեւոյթներին հետեւելու, թէեւ առանց շօշափելի բան փոխելու: Այդ գեղեցիկ խօսքերի ու նպատակների կողքին Բերձորը մնում է փակ՝ Արցախը արգելափակ, որ նախնական պարտաւորութիւնների անընդունելի խախտում է: Այս դրութեամբ հանրութիւնը բաժանուել է՝ ռուսամէտ եւ արեւմտամէտ խմբերի, որոնք վիճում են ոչ թէ նպատակային սկզբունքների եւ գործի առարկայական լուծումի մասին, այլ ենթադրեալ անհիմն առաւելութիւնների: Հնարաւոր իրական քայլերի մասին խօսք չկայ՝ այն որեւէ մէկին մասնաւորապէս չի հետաքրքրում։
Անհրաժեշտ չէ քանքարաւոր լինել, հասկանալու, որ երկրորդ աշխարհամարտի աւարտից ի վեր ԱՄՆ ջանք չի խնայում միջազգային ասպարէզում գերագահ (hégémonique) դիրք գրաւել՝ ստանձնելով գլխաւոր վերակացուի դերը: Գաղտնիք չէ նաեւ, որ ուկրաինական արդի դժոխքի ծննդեան հիմնական նպատակը ռուսներին հակադրուելն է, քանզի նա հրաժարուեց, այլ համախոհ երկրների (BRICS) շարքին, իր արտաքին առեւտրի վճարումները կատարել դոլարով, որ գրեթէ ԱՄՆ կործանման համազօր է: Այս հիմունքով եւ ոչ մեզ օգնելու համար է, որ ռուսներին հակադրուելու ձգտումով, մեր երկիրը եւս մի փոքր ուշադրութեան է արժանանում: Այս չի նշանակում նաեւ, որ ռուսները անքուն տառապում են մեր բարօրութեան հոգսերի հետ կապուած բեռի տակ: Նրանց միակ նպատակն է հաստատուն ոտքի տեղ ունենալ հարաւային Կովկասում:
Նախընտրելի է, նոյնիսկ ցանկալի, որ բոլորի հետ համակերպուելու դիրք ցուցաբերենք՝ չափաւորելով մեր ակնկալիքները մեր բարեկամ համարուող երկրներից: Մէկը պատրաստ չէ մեզ փրկելու քայլ անել: Նոյնիսկ ֆրանսայի ծերակոյտի՝ մեր օգտին միաձայն քուէարկած բանաձեւը կը մնայ թուղթի վրայ, եթէ մենք չլինենք առաջնակառքում: Անհասկանալի է, որ մենք փորձում ենք ընտրել մէկի կամ միւսի միջեւ, մինչդեռ կարելի է՝ թէ՛ մէկը, թէ՛ միւսը, բայց միայն օժանդակ բարոյական նեցուկի տեսքով, ո՛չ մարտական, որ բանականութեան լեզուով դիւանագիտութիւն է կոչւում: Կրկնենք, որ իրար սիրող պետութիւններ չկան, այլ կայ միայն շահ, սակայն մենք փնտրում ենք նաեւ զգացումներ․․․երբեմն եւ աւելին:Իրաւ է նաեւ, որ դիւանագիտութեան ասպարէզում ընդունուած չէ նեղացուցիչ լինել իրար հանդէպ, այլ համակերպուել:
Երկար է ու դժուար, նոյնիսկ խճճուած մեր անցնելիք ճանապարհը, ներքին, թէ արտաքին տատասկներով ծածկուած, որ անհնար է անցնել միայնակ, բայց ինչպէ՞ս գուշակել, թէ ո՞ւմ հետ, հաւանաբար մենք՝ իրար հետ:
25-1-23 – Սեն Ռաֆայել
[1] Մամուլում եղած թուերը տարբեր են, բայց նոյնիսկ մէկ զոհը շատից շատ է: