Լուսինէ Աբրահամեանի հարցազրոյցը հայ լրագրողներու 6-րդ համահայկական համաժողովի համակարգող մարմնի նախագահ, Լիբանանի «Ազդակ» թերթի գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեանի հետ
Հ- Սկսի՞նք Ամփոփումէն
– Ամբողջական արդիւնքներուն առումով` քիչ մը կանուխ է ընդհանուր գնահատական տալը, գնահատելը: Բայց կը կարծեմ` մի քանի կարեւոր կէտ, իբրեւ արդիւնք, առաջին հայեացքով եւ համաժողովի աւարտի անմիջականութիւնը նկատի ունենալով, կարելի է ձեւակերպել հետեւեալ կերպ.
Պ-Նախ ամրագրուեցաւ համաժողովներուն շարունակականութիւնը. ինչ որ նախատեսուած էր 5-րդ համաժողովի աւարտին, կայացաւ: Ընդառաջումը շատ լաւ էր, զեկուցումներու ե՛ւ թիւը, ե՛ւ բովանդակութիւնը, կարծեմ, աննախադէպ էր: Մասնագիտական բնոյթի զեկուցումներ եւ Ցեղասպանութեան թեմային լրագրողական հարթութեան վրայ անդրադառնալու առումով նոր բացայայտումներ, նոր ուղենիշներ, նոր մտածողութիւն երեւցաւ. սա իբրեւ բովանդակութիւն եւս կարելի է գնահատել:
Սկսած համագործակցութեան առաջին փորձերը որոշ յառաջընթաց կ’արձանագրեն, որովհետեւ փոխճանաչողութիւնը, ծանօթացումը, համաժողովին առընթեր ծաւալած խորհրդակցութիւնները եւ քննարկումները եւս կը նպաստեն առաջադրանքին: Երրորդ` մեր հակառակորդը` Անգարան, ուղերձ, պատգամ ստացաւ այն առումով, որ աշխարհի մէջ սփռուած հայ լրագրողները` Հայաստանէն, Արցախէն եւ Սփիւռքի զանազան գաղութներէն հայալեզու եւ օտարալեզու մամուլի ներկայացուցիչները, խմբագիրները, լրատուամիջոցներու ղեկավարները, համախմբուեցան եւ որոշակի առումով նաեւ նախապատրաստեցին Ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ մամուլին կամ ընդհանրապէս լրատուամիջոցներու մէջ այս թեմայի արծարծման ընդհանուր ռազմավարական խնդիրները: Ինչպէս նաեւ միասնական պահանջով ներկայանալու, ի դէպ` նաեւ ճանաչումէն անդին պահանջատիրութեան հանգրուանին, հատուցման թեմային անցնելու եւ անոր համար իրաւական թղթածրարի առումով պատրաստուելու:
Կարծեմ` այս ուղղութեամբ հանրային կարծիքի ձեւաւորումը, ճանաչումէն հատուցում, ճանաչումէն պահանջներ, իրաւական հարթութիւն անցումը լրատուամիջոցները որոշակի նախապատրաստութիւն կը յաջողեն իրականացնել:
Հ- Նշեցիք, որ համաժողովին քննարկուեցան լրատուամիջոցներու Ցեղասպանութեան թեմայի արծարծման ընդհանուր ռազմավարական խնդիրները: Իսկ հրապարակումները ի՞նչ ուղղութեամբ պէտք է ըլլան:
Պ- Առաջին ուղենիշը ճանաչումէն դէպի հատուցում անցնիլն է: Համաժողովի ժամանակ ալ քննարկուեցաւ, որ քաղաքական գործընթացները, գերտերութիւններուն միջեւ յարաբերութիւնները նշանակալի ազդեցութիւն կը գործեն ճանաչման գործընթացի վրայ, եւ անիկա երբեմն կ’ըլլայ անկախ հայկական գործօնէ: Այդ պատճառով, մենք ներազգային առումով պէտք է յանգինք մեր ընդհանուր համաձայնութեան: Ամբողջ հայութիւնը կալուածներու, ինչքերու, եկեղեցապատկան հողերու առումով, արեան, նիւթական եւ հողային հատուցումով պէտք է ընդհանուր յայտարարի գայ: Եւ այդ բոլորի` համախոհութեան նախապատրաստութեան եւ իրաւական, բարոյական ու քաղաքական քննարկումներուն մթնոլորտի առումով հանրային, հասարակական կարծիքի ձեւաւորման համար շատ մեծ ազդեցութիւն ունին լրատուամիջոցները:
Հ- Պարոն Գանտահարեան, նշեցիք, որ առաջին ուղենիշը ճանաչումէն դէպի հատուցում անցնիլն է, որուն շուրջ պէտք է ընդհանուր յայտարարի գանք: Բայց առ այսօր մենք չենք յստակծեցուցած մեր պահանջները:
Պ- Այո՛, բայց այստեղ կան որոշակի նախադրեալներ, որոնց վրայ պէտք է յենիլ:
Առաջին` կարծեմ, որ շատ կարեւոր է Հանրապետութեան նախագահի յայտարարութիւնը Ուիլսոնի իրաւարար վճռի ստորագրման 90-ամեակի առիթով, երբ Նախագահ Սարգսեանը ըսաւ, որ Սեւրի պայմանագիրը կը պահէ իր իրաւական եւ այժմէական նշանակութիւնը: Կարծ եմ, որ սա քաղաքականօրէն ե՛ւ ներազգային, ե՛ւ արտաքին յստակ ուղերձներ փոխանցող շատ կարեւոր յայտարարութիւն է, որուն վրայ պէտք է յենիլ` մեր հողային պահանջատիրութիւնը ձեւաւորելու համար: Ես կը հասկնամ նաեւ, որ Սփիւռքէն կարելի է շատ աւելի ճկուն, շատ աւելի նշաձողի բարձրացումով պահանջներ բարձրաձայնել: Բայց ամէն պարագայի նախագահի այս յայտարարութիւնը կրնանք նկատի առնել իբրեւ համազգային մեր իղձերու իրականացման ուղենիշ եւ անոր ուղղութեամբ արդէն յստակ ձեւաւորուած մեր հողային պատկերացումը, որովհետեւ Սեւրի պայմանագիրը յստակ սահմանագծած է, թէ ինչ հողատարածքներ կը պահանջենք Թուրքիայէն, որուն երաշխաւորը նաեւ ԱՄՆ-ն է:
Երկրորդ` կան բնականաբար եկեղեցապատկան կալուածներ: Ինչպէս Անթիլիասի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ Կաթողիկոսութեան, այնպէս ալ Պոլսոյ Հայոց Պատրիարքութեան արխիւներէն պէտք է ցանկագրել բոլոր այն եկեղեցապատկան, ազգապատկան կալուածները, որոնք գրաւուած են հայութենէն` ի հետեւանք Ցեղասպանութեան քաղաքականութեան: Կան նաեւ այլ ինչքեր, կալուածներ, որոնք եւս պէտք է ցանկագրել: Միջազգային օրէնքով սահմանուած Ցեղասպանութեան ճանաչման պարագային ամրագրուած են Ցեղասպանութիւն իրականացնողի կողմէ հատուցման յստակ սահմանումներ` արեան գինի, նիւթական հատուցումի եւ նմանօրինակ խնդիրներու:
Մէկ խօսքով` մենք պէտք է պատրաստենք այն ընդհանուր փաթեթը, որ կը խօսի Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքներու վերացման մասին: Կարծեմ` այս առումով միջազգային իրաւագէտներուն փորձը լիարժէք օգտագործելը հայկական թղթածրարի պատրաստութեան համար շատ միասնական հրամայական է:
ՙԴէպի հարիւրամեակ՚ կամ ՙ100-ամեակին ընդառաջ՚, ինչպէս մեր համաժողովի ընդհանուր բնաբանն էր, մենք պէտք է մեր համալիր ծրագիրներով նախապատրաստուինք:
Հ- Ինչպէ՞ս պէտք է նշենք Ցեղասպանութեան 100-ամեակը: Շատ ակնկալիքներ ունինք ինչպէս Հայաստանէն, այնպէս էլ Թուրքիայէն: Ոմանք նաեւ 2015 թուականը հարցի վերջնական լուծում կը նկատեն:
Պ- Արդէն գրեթէ կառուցակարգուած են 100-ամեակի ե՛ւ պետական, ե՛ւ համայնքային յանձնաժողովները: Կը կարծեմ, որ այս ձեւաչափը պէտք է օգտագործուի ե՛ւ ոգեկոչման ձեռնարկներու, ե՛ւ 2015 թուականին, մասնաւորաբար, ոգեկոչական ձեռնարկները աւարտին հասցնելու համար:
Ես կողմ չեմ, որ 2015 թուականը մենք վերջնական եզրագիծ նկատենք: Ես համամիտ եմ, որ ըլլան մեծ ձեռնարկներ, եւ գիտեմ, որ նախատեսուած է Ցեղասպանութեան թանգարանի նոր մասնաշէնքի բացումը, ուր պիտի ըլլայ նաեւ պատմաբանասիրական հետազօտութիւններու գիտահետազօտական կեդրոն, որ շատ մեծ կարեւորութիւն ունի: Գիտեմ, որ նախատեսուած է 2015-ին Երեւանի մէջ իրականացնել Ցեղասպանագէտներու միջազգային ընկերակցութեան համաժողով, որ շատ մեծ քաղաքական նշանակութիւն ունի: Ասոնք մեծ ձեռնարկներ են, որոնք նախատեսուած են իրականացնել 2015-ին:
Եթէ մենք հասցնենք նաեւ մեր պահանջատիրութեան փաթեթի իրաւական թղթածրարը, կը կարծեմ` լիարժէք ծառայեցուցած կ’ըլլանք 100-ամեայ տարելիցը Ցեղասպանութեան ե՛ւ ճանաչման, ե՛ւ հատուցման աշխատանքներուն: