ՀԱՐՑԱԶՐՈՅՑ ՊԱՏՄԱԲԱՆ ԱՐԱ ՍԱՐԱՖԵԱՆԻ ՀԵՏ
Լոնտոնաբնակ հանրածանօթ պատմաբան Արա Սարաֆեան, Ապրիլ ամսուան սկիզբը ՀԲԸՄ-ՀԵԸ Անդրանիկ Մշակութային Միութեան հրաւէրով ժամանեց Պէյրութ եւ ՀԲԸՄ-ի Տեմիրճեան կեդրոնին մէջ դասախօսութիւն մը տուաւ «Յետադարձ ակնարկ դէպի յառաջ… Հայերը Օսմանեան կայսրութեան եւ Թուրքիոյ հանրապետութեան մէջ» նիւթով:
Յաջորդող օրերուն ան այցելեց լիբանանահայ համայնքին պատկանող կրթական, հասարակական կեդրոններ: Օգտուելով առիթէն, հարցազրոյց մը վերցուցինք լոնտոնաբնակ պատմաբանին հետ:
Ստորեւ մեր յարգելի ընթերցողներուն կը ներկայացնենք պատմաբան Արա Սարաֆեանի հետ հարցազրոյցը:
Հարց. Բարի եկած էք Լիբանան: Կրնա՞ք բացատրել, թէ ընդհանրապէս ինչպի՞սի սկզբունքներով կ’ընտրէք ձեր հրատարակչատան կողմէ լոյս տեսնող գիրքերը:
Պատ. Շնորհակալութիւն: Նախ յայտնեմ, թէ «Կոմիտաս» հրատարակչութիւնը ոչ հասութաբեր հաստատութիւն մըն է: Աշխատանքը կը կատարենք կամաւոր սկզբունքներու վրայ: Կը փորձենք լաւագոյնը մատուցել ընթերցողին: Որակաւոր եւ փնտռուած գործեր կ’ընտրենք ընդհանրապէս: Օրինակի համար, մեր յաջորդ գիրքը, որ հրատարակութեան պիտի յանձնենք պիտի ըլլայ « Հայերը Նիկոմետիոյ մէջ» հսկայական ուսումնասիրութիւնը: Արա Մելքոնեանը զայն թարգմանած է անգլերէնի: Արդէն իսկ սկսած եմ խմբագրել կատարուած աշխատանքը: Մենք ընդհանրապէս արեւմտահայերու մասին կը խօսինք, չենք անդրադառնար, որ արեւմտահայաստանը եւ արեւմտահայերը նոյնը չեն: Օրինակ, Պոլիսը, ուր ապրած են ու կ’ապրին արեւմտահայեր, հսկայական գաղութ մը եղած է: Նոյնպէս ալ Նիկոմետիան՝ Պարտիզակի շրջանով:
Հրատարակութեան տակ են այլ աշխատութիւններ: Իմ կողմէ, նախաեղեռնեան ժամանակաշրջանը, 1870-ական թուականներուն վերաբերող ուսումնասիրութիւն մը պատրաստութեան տակ է: Նշուած աշխատութիւններով կը զբաղինք ներկայիս:
Մեզի համար շատ կարեւոր նշանակութիւն կը ներկայացնեն թուրք հանրութեան մատուցոուղ հրատարակութիւնները: Այս ուղղութեամբ աշխատեցանք մինչեւ 2015 եւ կեցանք, Թուրքիոյ ներքին հարցերուն պատճառով: Ներկայիս մտադիր ենք վերսկսելու մեր աշխատանքները: Մենք կը փորձենք մեր գիտութիւնը եւ փորձառութիւնը համադրել այսօրուան իրականութեան հետ, զանոնք ազգային եւ մարդասիրական նպատակներու ծառայեցնել:
Երկար տարիներ աշխատած եմ Թուրքիոյ մէջ: Կրնամ անվարան յայտարարել՝ Հայկական Հարցը մահացած հարց մը չէ, մեր ամբողջ ուսումնասիրութիւնները նպատակադրուած են Հայկական Հարցը ծանօթացնելու թուրք հանրութեան: Գիտական եւ տրամաբանութեան ճանապարհով բացատրել Հայկական Հարցին էութիւնը: Մենք այս բոլորը կը կատարենք սերտուած քայլերով, առանց որեւէ վնաս պատճառելու մեր հիմնական նպատակին: Դժբախտաբար, կան պատմաբաններ, գործիչներ, որոնք կը խօսին խօսելու սիրոյն: Անոնք շատ յաճախ կը խօսին,առանց մտածելու հետեւանքը: Ձեզի կը հաւատացնեմ, թէ այս ճանապարհը տեղ չի հասցներ: Անհրաժեշտ է իրապաշտ մօտենալ հարցին: Գետնի վրայ լուրջ աշխատանք կայ կատարուելիք: Իրական աշխարհին հետ անհրաժեշտ է շփուիլ, ակադեմական մօտեցումները այնքան ալ գործնական չեն այս պարագային:
Հարց . Թուրք հանրութիւնը որքա՞ն իրազեկ է Հայոց Ցեղասպանութեան:
Պատ. Անհրաժեշտ է իմանալ, որ Թուրքիա միացեալ կեցուածք չունի Հայ ժողովուրդին դէմ գործուած Ցեղասպանութեան շուրջ: Թուրք հանրութիւնը անծանօթ է իր սեփական պատմութեան: Այս ուղղութեամբ բաւական մեծ աշխատանք կ’իյնայ մեր ուսերուն վրայ: Թուրք հասարակութիւնը կը ներկայացնէ տարբեր խաւեր, քաղաքական տարբեր համոզումի տէր կազմակերպութիւններ, կուսակցութիւններ, շրջանակներ: Կառավարութեան քարոզչութեան ծանօթ ենք բոլորս, սակայն մենք, առանց առճակատումի երթալու կառավարութեան տեսակէտներուն դէմ, մեր տեսակէտը կը փոխանցենք, կը հաղորդենք թուրք հասարակութեան: Պատկերացուցէք, թուրքեր կան, որոնք մինչեւ օրս հայերուն ով ըլլալը չեն գիտեր, ոչինչ լսած են հայերուն մասին: Թուրքեր կան, որոնք միայն ժխտական բաներ լսած են հայերու մասին: Մենք, մարդասիրական ճանապարհներով կը փորձենք թափանցել այդ շրջանակներուն մէջ: Զիրենք կը փափուկցնենք, մենք ալ կը փափուկնանք: Ժողովրդային խաւերը անհրաժեշտ է զանազանել կառավարական շրջանակներէն: Օրինակի համար բոլորիս ծանօթ է արմատական MHP կուսակցութիւնը: Պէտք է ըսել, որ այս կուսակցութիւնը մեծ ազդեցութիւն ունի թուրք հանրութեան վրայ: Անհնար է համոզել այսպիսի շրջանակ մը, որովհետեւ անոր գաղափարախօտութիւնը կերտուած է արմատական հիմքերու վրայ: Ցեղասպանութիւնը մաս կը կազմէ անոնց ուժին եւ գաղափարախօսութեան: Հպարտ են իրենց յանցագործութիւններով: Ժխտումը եւս մաս կը կազմէ իրենց գաղափարախօսութեան: Բայց յայտնեմ, թէ գետնի վրայ մանաւանդ այսօր,առկայ են հայանպաստ հոսանքներ: Հոսանքներ գոյութիւն ունին, որոնք տարբեր չափանիշերով կը դիտեն հայերը: Այս ալ ուրիշ ծայրայեղութիւն մըն է: Վաղը երբ շփուին հայերուն հետ պիտի նշմարեն, թէ հայերու մէջ ալ կան գող,աւազակներ, հայերն ալ սովորական մահկանացուներ են: Հետեւաբար անհրաժեշտ է ըլլալ իրատես: Մենք պարտաւոր ենք ըլլալու իրապաշտ: Այսօր, Էրտողանի Թուրքիոյ մէջ իշխողը ժխտումն է, սակայն մենք ալ ունինք մեր ձայնը եւ կրնանք լաւ ազդեցութիւն ունենալ լայն շրջանակներու վրայ:
Խոհեմօրէն, գիտակիցօրէն, պէտք է շաղուիլ թուրք հանրութեան հետ: Մենք առիթը լաւ պէտք է օգտագործենք, յարաբերութեան մէջ մտնելու թուրք մտաւորականութեան եւ հանրութեան հետ, անոնց ծանօթացնելու մեր պահանջները, իրաւունքները: Թրքերէն լեզուով հրատարակութիւնները բաւական մեծ եւ կարեւոր դերակատարութիւն ունին այս ուղղութեամբ: Պատկերացուցէք, որքան կարեւոր ազդեցութիւն ունեցաւ «Կապոյտ Գիրք»ին թրքերէն թարգմանութիւնը…: Այս բոլորին կողքին, գետնի վրայ նոյնպէս անհրաժեշտ է ներկայութիւն դառնալ եւ մօտէն հետեւիլ Թուրքիոյ զարգացումներուն:
Հարց. Քիւրտ ղեկավարներ շատ յաճախ կ’ընդունին հայերու հանդէպ իրենց յանցագործութիւնները:
Պատ. Այո, եթէ մէկ բառով պիտի պատասխանեմ՝ այո: Քրտական ղեկավար շրջանակներ, մտաւորական շրջանակներ առանց այլեւայլի, մամուլի, քարոզչական միջոցներու առջեւ, հրապարակայնօրէն,միլիոնաւոր հանրութեան առջեւ կը խոստովանին՝ որոշ քիւրտեր հայեր կոտորած են: Հաւաքական պատասխանատուութիւն կը զգան հայերու դէմ կատարած յանցագործութիւններուն: Հայերու հանդէպ այս կեցուածքը կարեւոր քայլ մըն է: Քիւրտերը ժխտական դերակատարութիւն ունեցած են իբրեւ գործիք, որովհետեւ ղեկավարութիւն չեն ունեցած այդ օրերուն: Քիւրտերու հետ երկխօսութեան հիմնական քայլ մըն է ասիկա: Մեզի կը մնայ զարգացնել այդ երկխօսութիւնը:
Օրինակի համար երբ հայ մը Տիարպեքիր այցելէ, քիւրտերը բարի գալուստ կը մաղթեն՝ բարի եկաք ձեր քաղաքը կ’ըսեն քիւրտերը: Կ’ընդունին հայերու դերակատարութիւնը Տիարպեքիր քաղաքի շինարարութեան մէջ: Յանցանքի զգացումի արտայայտութիւնը շատ զգալի է քիւրտերուն մէջ: Քիւրտերը առած են առաջին քայլը՝ ընդունելով իրենց մեղսակցութիւնը, մեզի կը մնայ առնել պատասխան քայլ:
Ես կը հաւատամ ժողովուրդներու երկխօսութեան: Երկխօսութիւնը կը խորհիմ, թէ հարցերը լուծելու հիմքն է: Օրինակի համար, պէտք է տեսնել, թէ ինչպէ՞ս կը գուրգուրան Սուրբ Կիրակոս եկեղեցւոյ վերաշինութեան աշխատանքներուն: Այցելուներուն կ’առաջնորդեն Սուրբ Կիրակոս եկեղեցի եւ յայտնեն, թէ հայերուն կը պատկանի Սուրբ Կիրակոսը:
Իմ կարծիքով, ներկայիս քրտամէտ HDP կուսակցութեան հովանոցին տակ կարելի է շարունակել մեր գործունէութիւնը: Հայերը այլ ժողովուրդներու հետ Թուրքիոյ մէջ գործակցաբար կրնան հասնիլ դեմոկրատական Թուրքիոյ մը իրողութեան, ուր երաշխաւորուած պիտի ըլլայ Թուրքիոյ մէջ բնակող ժողովուրդներուն իրաւունքները:
Հարց. Շնորհակալութիւն Ձեր պատասխաններուն համար:
Պատ. Շնորհակալութիւն եւ յաջողութիւն:
ՀԵԸ-Ի ՄԱՄԼՈՅ ԵՒ ՏԵՂԵԿԱՏՈՒԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆԵԱԿ