Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
-Բյուրակն, կասե՞ք, թե որոնք եք համարում Ձեր կյանքի ու նաև մասնագիտական կարիերայի ամենաշրջադարձային պահերը։
–Առաջին շրջադարձային պահը կլինիկական օրդինատուրան սկսելն էր ու հայտնաբերելը, որ գոնե իմ ոլորտում իրականում ամեն ինչ այնքան լավ չէ, որքան պատկերացնում էի, որի արդյունքում էլ ուղղակի մեկնեցի արտասահմանում սովորելու: Երկրորդ շրջադարձային պահը կլինի սեպտեմբերին, երբ կավարտվի ծրագիրս, ու ես ստիպված կլինեմ որոշում կայացնել՝ մնա՞լ արտասահմանում, թե՞ վերադառնալ՝ Հայաստանում աշխատելու (ի դեպ, Հայաստանում ասպիրանտուրա դիմելն ի սկզբանե բացառում եմ):
Բյուրակն Իշխանյանն ավարտել է ԵՊԲՀ կլինիկական օրդինատուրան՝ հոգեբուժություն մասնագիտությամբ: Իր խոսքով՝ այս պահին, կարելի է ասել, մի քանի քայլ հետ է գնացել, որովհետև ավարտելուց հետո (որի ընթացքում էլ գիտությամբ էր զբաղվում) ասպիրանտուրա դիմելու փոխարեն մեկնել է Եվրոպա՝ կլինիկական լեզվաբանություն մասնագիտությամբ մագիստրատուրայում սովորելու, որն իրեն PhD ծրագրերի դիմելու ավելի լայն հնարավորություն կտա: Այժմ մագիստրոսական թեզի թեման է պատրաստում և, հետազտություններ կատարելու նպատակով, գալու է Հայաստան: Մագիստրոսական թեզի վերնագիրը ճշգրիտ դեռ որոշված չէ, բայց մոտավորապես այսպիսին է լինելու. «Երկլեզու աֆազիայի թեստի արևելահայերեն տարբերակ. բարեփոխումներ և ստանդարտիզացում»:
Կարծում է, որ, ընդհանրապես, ցանկացած լավ բժիշկ պիտի, կլինիկական գործունեությունից բացի, նաև գիտական գործունեությամբ զբաղվի. «Բժշկականում սովորելու տարիներին միշտ էլ զգում էի, որ գիտական կողմն ինձ ավելի է ձգում, որովհետև չէր բավարարում դասագրքերում տպագրվածը: Ուզում էի տեսնել՝ ընդհանրապես աշխարհում ինչ է կատարվում, ով ինչ է հետազոտում: Իսկ երբ ընդունվեցի կլինիկական օրդինատուրա, գիտությունն իմ առօրյայի անբաժան մասը կազմեց: Ինձ միշտ հետաքրքրում էր, թե հիվանդն ինչպես կկատարի առաջադրանքները, ինչպիսի պատասխաններ կտա: Ընդհանրապես, գիտական հետազոտություններ կատարելիս, ինչքան էլ նախապատրաստական և ընթացիկ աշխատանքները հետաքրքիր լինեն, ամենաշատն արդյունքների պահն է գրավում ու դրանց համար բացատրություններ փնտրելը»:
Սկզբնական շրջանում ուսումնասիրել է շիզոֆրենիայով հիվանդների կոգնիտիվ խանգարումները՝ ամերիկահայ նեյրոհոգեբան Ալեն Ազիզյանի ղեկավարությամբ. «Մեծ շնորհակալություն նրան, առանց նրա դժվար որևէ լուրջ գիտական աշխատանք կատարեի: Արդյունքում՝ մեկ գիտական հոդվածի համահեղինակ եմ, որը տպագրվել է ԱԳ ունեցող ամսագրում: Անձամբ որևէ գիտաժողովի առայժմ չեմ մասնակցել, բայց աբստրակտներ ուղարկել եմ: Այդ հետազոտությունը, որ կատարում էինք Ալեն Ազիզյանի ղեկավարությամբ, կարծեմ Ֆուլբրայթի շրջանակներում էր: Կարելի է ասել՝ նրա ներկայությունը հենց Ձեր հիշատակած միջազգային համագործակցությունն էր: Իմ բախտը շատ էր բերել, որ էդ ժամանակներում նա եկավ Հայաստան ու հետազոտություն արեց: Այլապես մեր ոլորտում գիտություն անելը բավական բարդ է»:
Այժմ Բյուրակնն ասում է, որ այն, ինչ հիմա է անում, Հայաստանի հետ կապ չունի: Ծրագիրը ֆինանսավորում է Եվրամիությունը, բայց աշխատանքը «Հայաստանի համար է անելու»: Քանի որ հիմա Հայաստանում աֆազիա ունեցող հիվանդների լեզվական խանգարումները գնահատող որևէ ստանդարտացված թեստ չկա, նա որոշել է զբաղվել դրանով: Նախ պետք է արդեն գոյություն ունեցող թեստը ստանդարտացնել ու նաև տեսնել, թե հայախոսների մոտ ինչպես է դրսևորվում աֆազիայի մի տարատեսակ՝ ագրամատիզմը:
-Իսկ ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում։
-Շատ կուզեի, որ համագործակցության մակարդակը բարձրանար: Օրինակ, հետաքրքիր կլիներ, եթե հոգեբույժները համագործակցեին կենսաքիմիկոսների (կարծեմ նման փորձ եղել է, բայց արդյունքները, գոնե ինձ համար, համոզիչ չէին) և գենետիկների հետ: Ուղղակի խնդիրն այն է, որ հենց հոգեբույժներն իրենք առանձնապես գիտությամբ չեն զբաղվում (որոշ բացառություններ չհաշված) ու չեն խրախուսում, որ երիտասարդներն զբաղվեն դրանով:
-Ի՞նչ գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ եք ստացել, որքանո՞վ են դրանք կարևոր։
-Միայն մի անգամ, երբ «Պահանջում ենք գիտության ֆինանսավորման ավելացում» խմբի ջանքերով Գագիկ Ծառուկյանը մրցանակներ հանձնեց ազդեցության գործակից ունեցող ամսագրերում տպագրություն ունեցողներին: Կարևոր էր, որովհետև Հայաստանում առաջին անգամ էի տեսնում, որ մեր խմբից դուրս ինչ-որ մեկը ոչ միայն չի խոչընդոտում, այլև գնահատում է կատարված աշխատանքը:
–Ձեր աշխատանքներում քանի համահեղինակ է ընդգրկված, և ո՞րքան մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։
-Կոնկրետ այդ մի հոդվածը հինգ համահեղինակ ուներ, բայց աշխատանքի առյուծի բաժինը պատկանում էր Ալեն Ազիզյանին: Իմ անձնական ներդրումը փոքր էր. ես միայն հետազոտել եմ հիվանդների մի մասին ու առողջ ստուգիչ խմբի մի մասին: Իսկ մագիստրոսական թեզս, որը հնարավոր է՝ հոդված դառնա, հավանաբար երկու-երեք համահեղինակ կունենա: Աշխատանքն ամբողջությամբ ինքնուրույն եմ կատարելու: Ղեկավարս միայն խորհրդատուի դերում է լինելու: Կողքից գուցե լեզվաբանների ու նկարիչների աջակցության կարիք ունենամ, որոնց մասին անպայման կհիշատակվի երախտագիտության արտահայտման մասում:
-Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները։
–Կարծում եմ՝ առաջին հերթին շատ օղակներում հենց գիտության ներկայացուցիչների կողմից չկարևորելն է պատճառը: Ուսանողական տարիներին ես շատ էի ուզում գիտությամբ զբաղվել, անընդհատ ծեծում էի հոգեբուժության ամբիոնի դուռը, խնդրում, որ ինձ ներառեն իրենց գիտական աշխատանքներում, բայց միայն ռեֆերատների հանձնարարություններ էի ստանում: Էդպես էլ չիմացա՝ ամբիոնում գիտություն արվու՞մ էր, թե՞ ոչ: Կլինիկական օրդինատուրայի ժամանակ էլ, երբ զբաղվում էի գիտությամբ, միակ մարդիկ, որոնք խրախուսում էին աշխատանքս, անմիջական ղեկավարներս էին: Մյուսները եթե չէին խոչընդոտում, ապա առնվազն անտարբեր էին: Բացի դրանից, հասարակությունն էլ շատ սխալ պատկերացում ունի գիտության մասին: Նրանց պատկերացմամբ՝ գիտնականը դեղին մամուլում հայտնվող «բրիտանացի գիտնականները հայտնաբերել են» կարգի գործունեություն ծավալող մեկն է, որը բանուգործ չունի, ամեն օր նստած ախմախ հայտնագործություններ է անում, ոչ թե օրինակ մեկը, որը բազմաթիվ բարդ հետազոտություններով փորձում է պարզել, թե որևէ դեղ որքանով է արդյունավետ:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերում տարատեսակ մրցանակներին ու խրախուսական մրցանակաբաշխություններին։
-Իհարկե, լավ է, որ տեղաշարժ կա, բայց կարծում եմ՝ դրանք գիտությունն անդունդից չեն հանի: Ավելի լուրջ, արմատային փոփոխություններ են պետք: Նախ պետք է ազատվել բոլոր կասկածելի գիտնականներից, որոնք զանազան զարտուղի ճանապարհներով կոչումներ են ստացել ու հիմա էլ իրենք են որոշում՝ ով պաշտպանի, ով ոչ: Երկրորդ, պետք է անպայման պետականորեն բարձրացնել գիտնականների աշխատավարձը:
-Մրցանակաբաշխությունների արդյունքներն ամփոփելիս ո՞ր չափանիշով առաջնորդվել՝ տպագրությունների քանա՞կ, թե՞ հղումների թիվ։
-Կարծում եմ՝ ազդեցության գործակիցը (ԱԳ) շատ լավ չափանիշ է, արժե դրանով առաջնորդվել ոչ միայն մրցանակներ հանձնելիս, այլև աստիճաններ շնորհելիս:
–Ինչպե՞ս եք վերաբերում նրան, որ մրցանակաբաշխություններում կիրառվի տպագրությունների ամսագրերի նորմավորված ազդեցության գործակիցը՝ ըստ բնագավառնեի, այսինքն` ազդեցության գործակիցը բաժանվի տվյալ բնագավառի առավելագույն ԱԳ-ի վրա։ Տեխնիկապես, ինչպե՞ս կարելի է դա իրականացնել։
-Կարծում եմ՝ էդքան չարժե ընկնել թվի հետևից, որովհետև մի ամսագրում չտպագրվելու ու մյուսում տպագրվելու պատճառները կարող են բազմաթիվ լինել: Կարևոր է ուղղակի հաշվի առնելը՝ ԱԳ ունի՞ ամսագիրը, թե՞ ոչ: Օրինակ, մի հոդված կարող է տպագրվել ավելի ցածր ԱԳ-ով ամսագրում և չտպագրվել ավելի բարձր ԱԳ ունեցողում ոչ թե նրա համար, որ այն ավելի վատն է, այլ որովհետև բարձր ԱԳ ունեցող ամսագրի նեղ ուղղվածությանը չի համապատասխանում հոդվածը:
-Կարո՞ղ եք թվարկել Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները և ասել, թե ինչպե՞ս եք տեսնում դրանց լուծման ճանապարհները։
-Կարծում եմ՝ տարբեր ոլորտներում խնդիրները տարբեր են, դրա համար ես միայն իմ առջև ծառացածներից կխոսեմ: Նախ այն, որ չկա լուրջ մոտեցում գիտական աշխատանքի նկատմամբ, այսինքն՝ եթե դու երիտասարդ ես, եռանդուն ու ուզում ես գիտություն անել, ավագ մասնագետները դժվար քեզ աջակցեն: Երկրորդ, հեռանկարի բացակայությունը: Եթե, այնուամենայնիվ, ես ընտրեի Հայաստանում գիտությամբ զբաղվելը, չգիտեմ՝ կկարողանայի՞ օրվա հացի փող վաստակել: Երրորդ, գիտությամբ զբաղվելու պայմանների բացակայությունը: Եվրոպայում համալսարանական գրադարանները հսկայական ռեսուրսներ ունեն, գրեթե չկա գիրք կամ հոդված, որ չկարողանաս գրադարանի ներսում գտնել: Լաբորատորիաները տեխնիկապես հագեցած են, ու եթե ուզում ես որևէ հետազոտություն անել, ընդամենը պիտի զրուցես լաբորատորիայի ղեկավարության հետ ու գործի անցնես: Իսկ Հայաստանում էս ամենը չկա: Երբ ես ասում եմ, որ Հայաստանում ոչ մի fMRI սարք չկա, բոլորը զարմացած երեսիս են նայում: Իսկ հոգեբանը կամ հոգեբույժը չի կարող ամբողջ կյանքում միայն վարքային թեստերով հետազոտություններ անել, երբ աշխարհն այլ քայլերով է առաջ գնում:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։ Արդյո՞ք գիտնականի միակ գործը չպետք է լինի բացառապես գիտությամբ զբաղվելը։ Արդյո՞ք իսկական գիտնականը միայն նա չէ, որն զբաղվում է գիտությամբ՝ առանց հողեղեն-նյութական բաներին ուշադրություն դարձնելու, գիտնականը չի՞ դադարում գիտնական լինել այն պահից, երբ սկսում է մտածել իր գործով վաստակելու մասին։
-Շատ ուրախ եմ, որ կա այս ակտիվությունը: Կարծում եմ՝ ոչ միայն Հայաստանում, այլև ամբողջ աշխարհում որևէ խնդիր լուծում չի ստանում, եթե չի բարձրաձայնվում: Ցավալի է, որ այս խնդիրը կա Հայաստանում, բայց եթե կա, պետք է այնքան աղմկել, մինչև լուծում ստանա: Խնդիրների լուծումը՝ միայն ու միայն ոլորտի պատասխանատուների գլուխները տանել ու հասկացնել, որ գիտությունն այս աստիճանի արհամարհելով մենք վտանգում ենք մեր երկրի ապագան: Իսկ հողեղեն-նյութեղեն բաներին ո՞նց կարելի է ուշադրություն չդարձնել: Դուք տեսե՞լ եք սոված մարդու, որի ուղեղը փայլուն աշխատում է: Բացի դրանից, գիտությամբ զբաղվելը մասնագիտություն է, ոչ թե կոչում կամ հոբբի: Իսկ մասնագիտությունն ապրուստ վաստակելու համար է: Ինչու՞ կարող է վարսավիրությունն ապրուստ վաստակելու միջոց լինել, իսկ գիտությունը կամ բժշկությունը՝ ոչ:
-Կա՞ կոռուպցիա գիտական աշխարհում։
-Հա՛,կոռուպցիան տարածված է որոշ ոլորտներում: Շատ լուրջ վնասներ երևի չեմ կրել: Միայն հիշում եմ՝ հենց կլինիկական օրդինատուրա ընդունվելիս հաշվի էին առնվում նաև ուսանողական տարիներին տպագրած գիտական աշխատանքները: Շատ ծիծաղելի էր տեսնելը, թե ով քանի աշխատանք ունի: Նրանք, ովքեր իսկապես գիտությամբ զբաղվել էին, հազիվ մեկ-երկու հատ էին հասցրել, բայց կային մարդիկ, որոնք տասը հոդված ունեին, ու բոլորս էլ գիտեինք, թե նրանք ինչքան հեռու էին գիտությունից: Բարեբախտաբար, ես նրանց հետ չէի մրցակցում, իսկ տպագրված հոդվածների թիվն էլ ընդամենը չափանիշներից մեկն էր: Դրա համար չեմ կարծում՝ ինչ-որ մեկը տուժեց այդ կեղծ թվերից: Մեկ էլ ասպիրանտուրայի ընդունելության ողջ պրոցեսն է սարսափելի, բայց այդ մասին նախընտրում եմ չխոսել:
-Ինչքա՞ն ժամանակ եք աշխատել արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։
–Արդեն մեկուկես տարի է, ինչ սովորում եմ արտասահմանում: Մինչ այդ էլ մեկ ամսով պրակտիկայի եմ եղել Սևիլյայի համալսարանում, Գիլերմո Ալվարես դե Տոլեդոյի՝ կենսաֆիզիկայի և ֆիզիոլոգիայի լաբորատորիայում: Հիմնական տարբերությունն այն է, որ Եվրոպայում բոլոր պայմաններն ստեղծված են. դու չպիտի դեսուդեն ընկնես, միջոցներ ճարես, որ գիտությամբ զբաղվես: Ու ամենակարևորը՝ աշխատանքդ գնահատվում է: Երբ մի աշխատանք ես անում, ու ղեկավարդ դրա ուժեղ ու թույլ կողմերը նշում է, զգում ես, որ նա հասկանում է՝ ինչքան ջանք ես թափել այն անելու համար: Իսկ Հայաստանում հաճախ այն մարդիկ, որ պետք է գնահատեն աշխատանքը, էնպիսի բաներ են ասել, որ մազերս բիզ-բիզ են կանգնել: Ամոթ էլ է ասելը, բայց փաստորեն ստացվել է, որ նրանք ոչ միայն կարդացած չեն եղել այս կամ այն հոդվածը, որի մասին խոսել եմ, այլև չեն էլ իմացել դրա գոյության մասին:
–Գիտական աշխարհում գենդերային խնդիր կա՞, սեռը որևէ ազդեցություն թողնո՞ւմ է գիտական կարիերայի վրա Հայաստանում կամ արտասահմանում։
-Դժվար է ասել: Արտասահմանում նեյրոլեզվաբանության ոլորտում կանայք մեծամասնություն են կազմում, բայց վերջերս մեր դասախոսներից մեկը դատի էր տվել մի համալսարանի ղեկավարության՝ մեղադրելով գենդերային խտրականության մեջ: Հայաստանում էլ, կարծում եմ, չկա, եթե չհաշվենք, որ որոշ ոլորտներում, ասպիրանտուրա ընդունվելիս, ակնհայտորեն առավելություն են տալիս արական սեռին՝ կապված բանակային խնդիրների հետ:
-Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։
-Անձամբ ես շատ եմ ուզում Հայաստանում գործունեություն ծավալել ու համատեղել հոգեբուժությունն ու նեյրոլեզվաբանությունը: Այդ պատճառով դեռ ոչ մի PhD ծրագրի չեմ դիմել: Ուզում եմ ամեն դեպքում սեպտեմբերից գալ Հայաստան, փորձել ինչ-որ բան անել: Եթե չստացվի, միշտ էլ կարող եմ նորից մեկնել:
–Ի՞նչ կկամենայիք մաղթել երիտասարդ գիտնականներին ու, ընդհանրապես, գիտական հանրությանն այս տարի։
–Նորմալ, գիտնականին արժանի ֆինանսավորում:
Վերջում ավելացնեմ միայն, որ Բյուրակնը, գիտությունից զատ, էլի ունի շատ հետաքրքրություններ. շատ է սիրում կարդալ ու գրել, երաժշտություն լսել ու ճամփորդել: Ամենաշատը սիրում է «էս բոլորը միաժամանակ անել»: Ունի նախասիրած ասույթներ, ահա՝ «Գիտնականներն ասում են, որ մենք ատոմներից ենք կազմված, բայց մի ծիտիկ ասաց, որ մենք պատմություններից ենք կազմված» (սա ուղղակի, գիտական թեմաներից շեղվելու համար է :)), էլի՝ «Երկիրը, առանց լեզվի, երկիր է՝ առանց հոգու» (սա էլ՝ հայերենի նկատմամբ սերը ցույց տալու համար):
Զրուցեց Մանե Հակոբյանը