Երիտասարդ գիտնականի ամբիոն
-Գիտության թեկնածո՞ւ:
-Այո, գիտության թեկնածու եմ:
-Ատենախոսության վերնագի՞րը:
-Բարձր սպիններով դաշտերի փոխազդող տեսություններ և բարձր կարգի կոնֆորմ լագրանժյաններ։
–Չէ՜, դա ինձ բա՜ն չասաց. կարո՞ղ եք սովորական «մահկանացուներիս» համար մատչելի լեզվով բացատրել, թե ինչի մասին են Ձեր հետազոտությունները…. սպիններ, դաշտեր, կոնֆորմ, լագրանժյաննե~ր… և ի՞նչ բան են դրանք:
-Դժվար է: կարելի է ասել՝ մասնիկների տեսության դաշտի քվանտային տեսության որոշակի ճյուղ է բարձր սպիններով դաշտերը կամ, ուրիշ կերպ՝ գրավիտացիայի ընդհանրացված քվանտային տեսությունների որոշակի ճյուղ:
-Որտե՞ղ եք հիմա աշխատում, գիտության ո՞ր բնագավառն եք ներկայացնում, կոնկրետ ի՞նչ խնդիրների վրա եք աշխատում, ինչպիսի՞ հաջողություններ ունեք։
-Հիմա աշխատում եմ Իտալիայի Պիզա քաղաքում՝ Սկուլա Նորմալե Սուպերիորե համալսարանում և Իտալիայի Միջուկային հետազոտությունների ազգային ինստիտուտի Պիզայի մասնաճյուղում: Տեսաբան ֆիզիկոս եմ, զբաղվում եմ դաշտի քվանտային տեսության խնդիրներով:
–Ի՞նչ միջազգային գիտաժողովներում ու այլ գիտական ֆորումներում եք ներկայացրել Ձեր աշխատանքները, ի՞նչ կարգի հղումներ կան Ձեր աշխատանքներին և ինչպիսի՞ արձագանքներ են դրանք ստացել։
-Անցած՝ 2012 թվականին մասնակցել եմ մի քանի գիտաժողովների, որոնցից կնշեի Մյունխենում անցկացված Strings 2012 միջազգային գիտաժողովը: Վերջերս զեկույցով հանդես եմ եկել Եվրոպական Միջուկային հետազոտությունների կենտրոնում (CERN) և Ռուսաստանի Տոմսկ քաղաքում անցկացված Quantum Field Theory and Gravity 2012 միջազգային գիտաժողովում: Այն խնդիրները, որոնցով զբաղվել եմ վերջին տարիներին, գտնվում են մի ոլորտում, որի նկատմամբ հետաքրքրությունը բավական սահմանափակ է: Այսօր կան մի քանի խմբեր աշխարհում, որոնք հետաքրքրված են այդ խնդիրներով, իմ աշխատանքները հիմնականում հայտնի են այդ խմբերին և կիրառվում են նրանց կողմից:
– Ի՞նչ միջազգային գիտական համագործակցություններում եք ընդգրկված։
-Տարբեր: Իմ աշխատանքը մասն է Եվրոպական հետազոտությունների խորհրդի (Europe Research Council) SUPERFIELDS դրամաշնորհի, որ շահել է Իտալիայի Միջուկային հետազոտությունների ազգային ինստիտուտը (INFN): Մեր խումբը կանոնավոր կերպով կազմակերպում է սեմինարներ, որտեղ հանդես են գալիս գիտնականներ տարբեր երկրներից, ինչը մեզ հնարավորություն է տալիս՝ սովորել և փոխանակել գիտելիքներ: Մեր համալսարնում կազմակերպվում են նաև կանոնավոր հավաք-սեմինարներ (colloquium), որոնք կրում են միջդիսցիպլինար բնույթ՝ այսինքն դրան մասնակցում են տարբեր մասնագիտությունների մարդիկ: Դա կարևոր մշակութային միջոցառում է, որը հնարավորություն է տալիս պատկերացում ունենալ ոչ միայն ֆիզիկայի այլ ոլորտների, այլև քիմիայի, աստղագիտության, կենսաբանության, տնտեսագիտության, մաթեմատիկայի և այլ գիտությունների նորագույն նվաճումների մասին: Մեր խմբի անդամները նույնպես բավական հաճախ հանդես են գալիս սեմինարներով տարբեր երկրներում: Սկուլա Նորմալե Սուպերիորե համալսարանը մաս է կազմում, ինչպես Պիզայի ուսումնական գոտու (որի մեջ են մտնում երկու այլ համալսարաններ և մի քանի գիտական լաբորատորիաներ), այնպես էլ Նորմալ համալսարանների Ֆրանսիական ցանցի: Միջազգային համագործակցությունները գիտության զարգացման անհրաժեշտ պայմաններից են:
-Գիտական մրցանակներ և դրամաշնրհներ…
-Մի քանի դրամաշնորհների եմ մասնակցել: Դրանցից մեկի մասին արդեն նշեցի: Ինքս շահել եմ առայժմ մի դրամաշնորհ՝ ԳԱՏԱՀ-ի երիտասարդ գիտնականների աջակցության ասպիրանտական ծրագրի դրամաշնորհը 2010 թվականին, երբ ասպիրանտ էի Երևանի Ֆիզիկայի ինստիտուտում:
–Ձեր աշխատանքներում քանի՞ համահեղինակ է ընդգրկված և որքա՞ն մասն է դրանցում Ձեր անձնական ներդրումը։
-Իմ աշխատանքներից ընդամենը երեքն եմ կատարել մենակ, որոնցից մեկը իմ թեկնածուական թեզն է, որն իհարկե անհնար էր՝ առանց գիտական ղեկավարի: Հիմնականում իմ աշխատանքները ներառում են մեկ-երկու համահեղինակ: Բարձր էներգիաների տեսական ֆիզիկայի ոլորտում սովորաբար չեն վիճարկում անձնական ներդրումը: Բոլոր համահեղինակները հավասար են, իսկ անունները հայտնվում են հոդվածներում՝ այբբենական կարգով: Աշխատանքների ճնշող մեծամասնության համար կարելի է պնդել, որ առանց հեղինակներից որևէ մեկի ներդրման՝ այդ աշխատանքը հնարավոր չէր իրականացնել: Հակառակ դեպքում՝ եթե ինչ-որ մեկի ներդրումը բավականաչափ մեծ չէ, նրա անունը չի հայտնվում աշխատանքում՝ որպես հեղինակ: Բնականաբար, չնչին ներդրումն անգամ հիշատակվում է հոդվածում՝ երախտագիտության տեսքով:
-Ձեր կարծիքով, որո՞նք են Հայաստանում գիտության թերֆինանսավորման պատճառներն ու խորքային արմատները:
-Պատճառներ շատ կան: Այնուամենայնիվ, իմ կարծիքով, պատասխանատվությունը հիմնականում ընկնում է պետական տարբեր օղակների վրա: Կսահմանափակվեմ միայն ասելով, որ, իմ կարծիքով, Հայաստանում մոտեցումների ճգնաժամը հաղթահարվում է, սև ու սպիտակ քննարկումներին («դուք արդյունք՝ նոր մենք փող», կամ այլ նմանատիպ դատարկաբանություններին) արդեն փոխարինելու են եկել խորքային քննարկումները և գիտության ֆինանսավորման նկատմամբ վերաբերմունքի փոփոխության անհրաժեշտության անվիճարկելի գիտակցումը: Ցավոք, որոշումները, որոնք անհրաժեշտ են ներկա պահին, քաղաքական դաշտից են, ինչը որոշակի դիմադրություն է ենթադրում:
-Ձեր կարծքով՝ որո՞նք են Հայաստանում երիտասարդ գիտնականների առջև ծառացած հիմնական խնդիրները և ասել, թե ինչպե՞ս եք տեսնում դրանց լուծման ճանապարհները։
-Իմ կարծիքով, ամենակարևորը կենսամակարդակի և համաշխարհային գիտությանը ինտեգրվածության խնդիրներն են: Անհրաժեշտ է ֆինանսավորման նվազագույն շեմ՝ այս դժվարությունները հաղթահարելու համար:
-Ինչպե՞ս եք վերաբերում երիտասարդ գիտնականների կողմից իրենց խնդիրների բարձրաձայնմանը ֆեյսբուքում և այլ վիրտուալ կամ իրական հարթակներում։
-Վիրտուալ հարթակները լավ հնարավորություն են տալիս քննարկել ներկա խնդիրները և գտնել լուծման ճանապարհները: Ինչպե՞ս չօգտվել այդպիսի հնարավորությունից: Եթե կան խնդիրներ, ուրեմն կան նաև լուծումներ. անհրաժեշտ է գտնել դրանք ու կիրառել: Շատ դեպքերում պատասխանատու պետական պաշտոնյաները չգիտեն լուծման ճանապարհները, ոչ թե դիտմամբ են խնդիրներ ստեղծում: Ներկայումս կա հնարավորություն նաև՝ ցույց տալ այդ ճանապարհները և հաղթահարել խնդիրները:
-Շատ է խոսվում այն մասին, որ կոռուպցիան ամենամեծ չարիքներից մեկն է մեզանում։ Որքա՞ն է դա տարածված գիտական աշխարհում։
-Ինքս երբևէ չեմ հանդիպել կոռուպցիայի դրսևորումների գիտության մեջ: Չեմ պնդի, իհարկե, թե գիտության ոլորտը բացարձակ զերծ է կոռուպցիայից: Այնուամենայնիվ, գիտությունը մեծ կոռուպցիոն ռիսկերի ոլորտ չէ: Մասնավորապես, գիտական անկախ փորձաքննության մասին օրենքի ընդունումից հետո այդ ռիսկերը կնվազեն:
-Տեսնո՞ւմ եք արդյոք վերջին տարիներին դրական միտումներ՝ մեր երկրում գիտության կազմակերպման ու խրախուսման հարցում պետական և ոչ-պետական կառույցների մոտեցումների ու գործողությունների մեջ։
-Դրական միտումներ տեսնում եմ: Անմիջականորեն գիտության կազմակերպմամբ զբաղված մարմինների ակտիվությունն ակնհայտ է, մինչդեռ պետական բարձր օղակներից անհրաժեշտ աջակցությունը դեռ չի երևում:
-Ինչքա՞ն ժամանակ եք աշխատել արտասահմանում, որտե՞ղ։ Ի՞նչ հիմնական տարբերություններ կթվարկեք Հայաստանում և դրսում գիտական աշխատանքով զբաղվելու հարցում։
-Աշխատել եմ Գերմանիայում, Ռուսաստանում, հիմա Իտալիայում եմ՝ արդեն ավելի քան մեկ տարի: Հիմնական տարբերությունները որ տեսնում եմ՝ բարձր կենսամակարդակ, գործուղումների և համագործակցությունների լայն հնարավորություններ, բյուրոկրատիայի տանելի մակարդակ, մեծ քանակությամբ միջազգային շփումներ, սոցիալական բարձր կարգավիճակ:
– Ինչպե՞ս եք գնահատում ներքին համագործակցության մակարդակը Հայաստանում գործող գիտնականների, գիտական խմբերի միջև։
-Համարում եմ բավարար: Միևնույն խնդիրներով զբաղվող գիտնականների թիվը մեծ չէ, և նրանք այսպես թե այնպես համագործակցում են: Կարծում եմ՝ խնդիրների դիվերսիֆիկացիան և միջազգային համագործակցությունների խթանումը ոչ պակաս արդյունավետ է, քան ընդհանուր գիտական խնդիրների շուրջ համախմբումը:
-Ի՞նչն է Ձեզ ձգում գիտության մեջ, ինչո՞ւ որոշեցիք գիտնական դառնալ։
-Գիտություն ձգում է հետաքրքրասիրությունը: Գիտնական դառնալու հիմնական մոտիվացիան հետաքրքրությունն է:
-Նախասիրություննե՞ր…
-Նախասիրությունների հարցին երևի չկարողանամ պատասխանել: Հետաքրքրվում եմ գրականությամբ ու կինոյով:
-Հայաստանո՞ւմ եք պատկերացնում անձամբ Ձեր մասնագիտական հետագա աճը, ապագան, թե՞ արտասահմանում։
-Հետագայի մասին չեմ մտածում ներկա պահին: Կարևոր է իհարկե տարբեր հնարավորությունների առկայությունը: Դեռևս անհիմն համոզվածություն ունեմ, որ ապագայում Հայաստանում կլինեն բավարար պայմաններ՝ գիտական աշխատանքով զբաղվելու համար:
Զրուցեց Մանե Հակոբյանը