Լիբանանի «Ազդակ» օրաթերթի գլխաւոր խմբագիր Շահան Գանտահարեան, Հայաստանի մէջ մասնակցեցաւ Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի ձեռնարկները համակարգող պետական յանձնաժողովի կազմակերպած «Հայոց ցեղասպանութիւն. մարտահրաւէրներ 100-ամեակի նախաշեմին» գիտաժողովին, ինչպէս նաեւ ՀՀ սփիւռքի նախարարութեան մէջ կազմակերպուած Լրագրողներու համահայկական 6-րդ համաժողովի համակարգող մարմնի նիստին:
Ստորեւ կը ներկայացնենք «Հայերն այսօրի» հարցազրոյցը Շահան Գանտահարեանի հետ:
– Պարո՛ն Գանտահարեան, ինչպէ՞ս կ‘ամփոփէք «Հայոց ցեղասպանութիւն. մարտահրաւէրներ 100-ամեակի նախաշեմին» գիտաժողովի արդիւնքները:
– Նախ պէտք է ողջունել նման թեմայով ցանկացած գիտաժողով, ուր համախմբուած են հայաստանեան, սփիւռքահայ եւ օտար մասնագէտներ: Կը կարծեմ` ակադեմիական, գիտական առումով բաւականին բարձրորակ գիտաժողով էր: Մէկ դիտարկում ընեմ միայն. Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի նախաշեմին բաւականին յագեցած են դաշտերը գիտական, արխիւաւորման, գիտահետազօտական ուսումնասիրութիւններով, ինչպէս նաեւ Ցեղասպանութեան վերաբերող օտար լեզուով գրականութեամբ: Հետեւաբար մենք պէտք է անցում կատարենք դէպի իրաւական խնդիրներու քննարկման եւ հատուցման իրաւական թղթածրարի պատրաստման` Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքներու վերացման կամ հայ ժողովուրդի պատմական իրաւունքներու վերականգնման ուղղութեամբ: Սա բաւականին մասնագիտական մօտեցում կ’ենթադրէ, եւ համատեղ քննարկումներու համար պէտք է հրաւիրենք հայ եւ օտար միջազգային իրաւունքի մասնագէտներ, միջազգային իրաւագէտներ: Իրատես ըլլալու համար ըսեմ, որ չեմ կարծեր, թէ մինչեւ 100-ամեակը մենք ամբողջութեամբ կ‘ունենանք իրաւական թղթածրար: Բայց մենք առնուազն պէտք է ունենանք հայեցակարգ կամ հայեցակարգի նախագիծ:
Ես կարեւոր կը համարեմ գիտական հարթութենէն իրաւական հարթութիւն անցումը. այն, ինչ որ գիտական հարթութեան վրայ եղաւ, այն բոլոր գիտական նիւթերը, որոնք կը փաստեն, որ տեղի ունեցածը Ցեղասպանութիւն է, որ Օսմանեան կայսրութեան սահմաններէն ներս կանխամտածուած ցեղասպանական քաղաքականութիւն կիրառուած է, ցեղային մաքրազտում կատարուած է հայ ժողովուրդի նկատմամբ, պէտք է հիմք ծառայեցուի իրաւական թղթածրարի պատրաստութեան: Սա է իմ տեսակէտը:
Ես կ’ողջունեմ նման նախաձեռնութիւն, կը նկատեմ, որ տեղի ունեցաւ բարձրակարգ գիտաժողով , բայց նաեւ կ’ուզեմ, որ այս բոլորը ծառայեցուին դէպի իրաւական հարթութեան անցման:
Պէտք է աշխատիլ, շատ ժամանակ չունինք: Յառաջիկայ նախաձեռնութիւնները պէտք է ուղղուած ըլլան դէպի իրաւական հարթութիւն:
– Պարո՛ն Գանտահարեան, Ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ Լիբանանի մէջ ի՞նչ աշխատանքներ կ’իրականացուին:
– Լիբանանի մէջ կը գործէ 100-ամեակի կեդրոնական մարմին, յանձնաժողով, ուր ներգրաւուած են հայ երեք աւանդական քաղաքական կուսակցութիւններու ներկայացուցիչներ, ինչպէս նաեւ Հայ Առաքելական, Կաթողիկէ եւ Աւետարանական Եկեղեցիներու եւ ՀԲԸՄ–ի ներկայացուցիչներ: Սա համակողմանի ձեւաչափով գործող մարմին է, որ նպատակաուղղուած կ’աշխատի, թիրախաւորուած աշխատանքներ կ’իրականացնէ եւ աշխուժ կերպով կը համագործակցի Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի ձեռնարկները համակարգող պետական յանձնաժողովի քարտուղարութեան հետ: Եւ պատահական չէ, որ պետական յանձնաժողովի, համակարգող մարմնի քարտուղարը առաջին աշխատանքային այցը կատարեց Պէյրութ, ուր առաջին հերթին խօսեցաւ 100-ամեակին ընդառաջ ռազմավարական խնդիրներու մասին: Յանձնաժողովի քարտուղարը շուտով պիտի այցելէ Պէյրութ: Այս անգամ տարածաշրջանային մակարդակով տեղի պիտի ունենայ 100-ամեակի յանձնաժողովներու ներկայացուցիչներու եւ հոգեւոր առաջնորդներու համատեղ համագումար–խորհրդաժողով: Մենք պիտի քննարկենք անցած ուղին, քանի որ 100-ամեակի յանձնաժողովները արդէն բաւականաչափ աշխատանք կատարած են, ոգեկոչական, հրատարակչական ձեռնարկներ իրականացուած են, ցուցահանդէսներ, կազմակերպուած են դասախօսութիւններ: Խորհրդաժողովին նպատակը այս բոլորը համակարգելն է, միաժամանակ տարածաշրջաններու միջեւ ցանցային հաղորդակցութիւն ստեղծելը: Իսկ հիմնական նպատակը այն է, թէ ինչ պիտի ընենք 2015 թուականին:
Կը կարծեմ, որ այստեղ որոշակի զգուշաւորութիւն պէտք է ըլլայ: Հակառակորդը կը հետեւի մեր ծրագիրներուն, եւ բոլոր թուղթերը չէ, որ պէտք է բանանք: Այստեղ մարտավարական առումով պէտք է զգոյշ ըլլալ, որովհետեւ սա կարող է յանգեցնել հակակշիռ, հակազդեցիչ գործողութիւններու, ես կ‘ըսէի` նաեւ խոչընդոտող գործողութիւններ հակառակորդի կողմէ: Հետեւաբար տեղի պէտք է ունենայ փակ խորհրդակցութիւններ, որպէսզի բոլոր թուղթերը չբացուին:
– Տեղեկատուական քարոզչութեան մասին շատ կը խօսուի, եւ Ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ լուրջ ընելիքներ ունին նաեւ ԶԼՄ–ները: «Ազդակը» այս ուղղութեամբ ձեռնարկներու ցանկ մշակա՞ծ է:
– «Ազդակը» իբրեւ թերթ երկու գործառոյթ կ’իրականացնէ. նախ աշխուժ կերպով կը լուսաբանէ 100-ամեակը եւ Ցեղասպանութեանը առնչուող բոլոր իրադարձութիւնները, ձեռնարկները: Միաժամանակ արաբերէն լեզուով իր կայք–էջին միջոցով արաբ հասարակութեան մտաւոր խաւին որոշակի նիւթեր կը փոխանցէ, կը լուսաբանէ: «Ազդակը» կը փորձէ երկու ուղղութիւններով` ներազգային եւ արտաքին առումով հանրային կարծիք ձեւաւորել, պատմական խնդիրները եւ այժմէական, քաղաքական հարցերը վեր հանել` ըլլայ այդ հայ–թրքական յարաբերութիւններ, համշէնահայութեան իրավիճակ, բացայայտել նաեւ Անգարայի կիրառած նախապայմանային քաղաքականութիւնը: Եւ այս բոլորը ճիշդ լուսաբանել երկու ուղղութեամբ` արաբական հանրային կարծիքը եւ ներազգային գիտակցական եւ քաղաքականացման նշաձողը բարձր պահելու առումով:
– Կրնա՞ք փաստել, որ նաեւ տարուող աշխատանքներն են պատճառը, որ, ինչպէս նշեցիք Լրագրողներու համահայկական 6-րդ համաժողովի համակարգող մարմնի նիստին ժամանակ, ապատեղեկատուութիւնը (յատկապէս Լիբանան) նուազած է:
– Այո´, այս վերջին շրջանին ապատեղեկատուութիւնը նուազած է, որովհետեւ բաւականին խիստ հակազդեցութեան հանդիպեցաւ: Սակայն մենք պէտք չէ թերագնահատենք այս բոլոր հարցերու նկատմամբ հակառակորդներու` Թուրքիոյ եւ Ատրպէյճանի մօտեցումները, որովհետեւ այս «Համեմատական» լռութիւնը կրնայ որոշ նախապատրաստութեան, խաղաքարտերը չի բանալու, նոր մարտահրաւէրներ որդեգրելու մղել: Սա զգուշաւոր լռութիւն է. նախաձեռնողականութեան պակասը, բացակայութիւնը մեզի պէտք է մտածել տայ, որ հակառակորդները կը պատրաստուին 100-ամեակին:
Մենք պէտք է հետեւինք անոնց քայլերուն, բոլոր հաւանական սենարները փորձենք քննարկել, նախանշաններէն հետեւութիւններ ընել: Չի բացառուիր, որ խաղաղասիրական կեղծ դիմակի ներքոյ որոշակի ձեռնարկներ ըլլան հակառակորդի կողմէ: Անոնք կը փորձեն բոլոր միջոցներով հայկական դաշտի վրայ ազդել եւ գամ գամել: Սա անոնց աւանդական վարքագիծն է, որ կրնայ նոր մարտավարական դրսեւորումներ ունենալ:
– Պարո՛ն Գանտահարեան, Դուք նաեւ Ձեր խօսքին մէջ նշեցիք, որ լրագրողներու 6-րդ համահայկական համաժողովէն ետք Սփիւռքը ներկայութիւն դարձած է հայկական ԶԼՄ–ներուն մէջ:
– Այդ արդէն 5-րդ համաժողովէն ետք սկսած էր շօշափելի դառնալ, իսկ 6-րդը, ի յաւելում այդ բոլորին, նոր թափ հաղորդեց: Համաժողովի ծիրէն ներս աշխարհի բոլոր հայ լրագրողներուն համախմբելը մեծ յաջողութիւն է, եւ կը կարծեմ, որ աշխատանքը այս քայլերով պէտք է շարունակուի: Ճանաչողականութիւնը, իրարու ծանօթանալը շատ կարեւոր խնդիր է: Պէտք է նկատի ունենալ նաեւ այն հանգամանքը, որ սփիւռքահայը կը ծանօթանայ ոչ միայն հայաստանցի կամ արցախցի իր գործընկերոջ, այլ նաեւ կ’արձանագրուի Սփիւռքի զանազան գաղութներու մէջ գործող լրատուամիջոցներու ներկայացուցիչներու փոխծանօթացում, փոխճանաչողականութիւն: Կը կարծեմ` շատ դրական մեկնակէտ է այս բոլորի ձեւաւորման, կայացման եւ ենթահողի կայացումէն ետք հիմնուած համագործակցութեան ուղիներու որոնման եւ համապատասխան քայլերու ձեռնարկման համար:
Այս առումներով շատ դրական կարելի է որակել նման համաժողովներու կազմակերպումը եւ յատկապէս այդ համաժողովներու միջեւ ինկած ժամանակահատուածին համակարգող մարմնի խորհուրդի նիստերը, որ կ’ապահովեն աշխատանքներու շարունակականութիւնը եւ նոր թափ կը հաղորդէ համագործակցութեան ձեւաւորման գործընթացքին:
– Հետաքրքիր է, կը գոհացնէ՞ Ձեզի այն, թէ ինչպէս Սփիւռքը կը «Ներկայանայ» հայաստանեան ԶԼՄ–ներուն:
– Թերեւս կարելի չէ ըսել, որ Սփիւռքի խնդիրներուն իրազեկուածութիւն կայ հայաստանեան լրատուական դաշտին մէջ: Գուցէ իրատեսական պիտի չըլլայ ակնկալելը, որ սփիւռքահայ իրադարձութիւնները, ինչպէս կը լուսաբանուին Սփիւռքի մէջ, նոյն տարողութեամբ լուսաբանուին նաեւ Հայաստանի եւ Արցախի մէջ: Իրատեսական է նաեւ այն, որ ներհայաստանեան խնդիրները լիարժէք չեն լուսաբանուիր կամ չեն մեկնաբանուիր Սփիւռքի լրատուամիջոցներու կողմէ:
Այս առումով թերեւս բաւական ճանապարհ կայ անցնելիք, բայց դրական շարժը զգալի է երկկողմանի: Ես մօտէն կը հետեւիմ, եւ կրնամ ըսել, որ զգալիօրէն աւելցած է այն ճիգը, որ սփիւռքահայ մամուլի գործիչները կ’ուզեն ներգրաւուիլ հայաստանեան լրատուադաշտին մէջ: Վերջինս նկատելիօրէն արագացուցած է սփիւռքեան իրադարձութիւններու արձագանքումը: Զգալի է նաեւ հայաստանեան լրատուամիջոցներուն մէջ սփիւռքահայ այս կամ այն մամուլի գործիչներու մեկնաբանութիւներուն տեղ տալը:
– Պարո՛ն Գանտահարեան, զրոյցի վերջաւորութեան կ’ուզեմ անդրադառնալ այս օրերուն բոլորիս յուզող սուրիահայութեան խնդրին: Շատ սուրիահայեր ապաստանած են Լիբանան: Ծանօ՞թ էք անոնց խնդիրներուն:
– Ճգնաժամէն յանկարծակիի եկած սուրիահայեր կան ինչպէս հայրենիքի, այնպէս ալ Լիբանանի մէջ, ուր շատերը ազգականներ, բարեկամներ ունին: Լիբանանը նաեւ դրացի երկիր է, լիբանանեան քաղաքացիական պատերազմի պատճառով շատերը ապաստանեցան Սուրիա:
Խնդիրներ շատ կան, որովհետեւ սա ծրագրուած գաղթ, տեղափոխութիւն չէր, սա յանկարծակի, ճգնաժամային հետեւանքի անմիջական ազդեցութեան տակ ստեղծուած պահ է: Բնական է, որ այդ պահը իր հետ պիտի բերէ դժուարութիւններ, խոչընդոտներ, որոնք պիտի փորձեն յաղթահարել, կը յաղթահարուին տեղի հայ համայնքի, համապատասխան բարեսիրական, առողջապահական, կրթական եւ կուսակցական կառոյցներու օգնութեամբ: Կարելիութիւններ կ‘ընձեռուին, որպէսզի սուրիահայ մեր հայրենակիցները իրենց դժուարութիւնները կարողանան յաղթահարել:
Այս պահի դրութեամբ Լիբանանի մէջ անտուն մնացած սուրիահայեր չկան: Բոլորը տեղաւորուած են կա´մ իրենց ազգականներուն մօտ, կա´մ ժամանակաւոր վարձով բնակարաններ: Աստուած մի արասցէ, եթէ զանգուածային արտահոսք ըլլայ, լիբանանահայ գաղութը զանազան կառոյցներով` ազգային, քաղաքական, հոգեւոր, ունի ներուժ, նաեւ փորձառութիւն` մասսայական ապաստարաններ տրամադրելու եւ համապատասխան ծառայութիւններ կիրառելու: Տա´ Աստուած, որ ճգնաժամը այդ տարողականութիւնը չունենայ, եւ նոր հոսքերու խնդիր չըլլայ: Մաղթենք, որ խաղաղութիւնը շուտով վերահաստատուի Սուրիոյ մէջ:
Զրուցեց ԼՈՒՍԻՆԷ ԱԲՐԱՀԱՄԵԱՆ